میانگین سن متوفیان در برخی استان‌ها از متوسط کشور پایین‌تر آمده و این موضوع در برخی استان‌های جنوبی در وضعیت بحرانی‌تری قرار گرفته. در همین ارتباط روزنامه اعتماد در مطلبی با عنوان «جولان جوانمرگی در سیستان و بلوچستان» به قلم مسعود یوسفی به این موضوع پرداخته که در ادامه می‌خوانید. با ما همراه باشید.
نگاهی به میانگین سن فوت‌شدگان در استان‌های کشور نشان می‌دهد با اینکه سن و سال متوفیان در کل کشور طی یک دوره 12 ساله، 4 سال افزایش پیدا کرده و در واقع «امید به زندگی » بیشتر شده، اما در دو استان کرمان و سیستان و بلوچستان این روند «ایستا» یا کاهشی بوده است. چنان‌که این دو استان که به ترتیب رتبه اول و دوم پهناورترین استان‌های ایران هستند، پایین‌ترین سن متوفیان را به خود اختصاص داده‌اند.
میانگین عدد سن امید به زندگی در ایران برای هر دو جنسیت (مردان و زنان) ۷۷.۳۳سال، برای زنان ۷۸.۵۴سال و برای مردان ۷۶.۲۲سال است که البته برخی مطالعات داخلی این عدد را کمی بالاتر یا پایین‌تر هم اعلام می‌کنند.
اما در سال 1390، میانگین سن متوفیان استان سیستان و بلوچستان در آمار ارایه شده سازمان ثبت احوال، حدود 48 سال بوده. تا سال 95 میانگین سن متوفیان در این استان کاهشی بوده و حتی به حدود 47 سال رسیده. طی سه سال بعد این عدد افزایش پیدا کرده و حتی در سال 1400 به 50 سال رسیده. اما در سال 1401 دوباره افت کرده تا اینکه هم‌اکنون این عدد به 50.7 سال رسیده است. عددی که فاصله حدود 30 ساله با شاخص «امید به زندگی » در ایران دارد.
در استان کرمان، وضعیت بغرنج‌تر بوده است. میانگین سن متوفیان این استان به گفته سازمان ثبت احوال، 13 سال پیش 63.4 سال بوده و سال گذشته طی یک فرآیند 12 ساله به 62.7 سال کاهش پیدا کرده است. در این سال‌ها میانگین سن متوفیان این استان هیچگاه از 65 سال بالاتر نرفته است. در هر دو این استان‌ها، ردپای جبرجغرافیایی و محرومیت از خدمات بهداشتی و حتی شاخص‌های کیفیت زندگی دیده می‌شود. به‌طور مثال، سال‌های 1399 و 1400 کشور با بحرانی به نام پاندمی کرونا روبه‌رو بوده است و طبیعی است که در نبود واکسن و اقدامات پیشگیرانه، میزان مرگ و میر در این دو سال بالا باشد که در نمودار هم این موضوع دیده می‌شود. اما چرا و چگونه در سال‌های بعد از پاندمی نیز این روند بهبود نیافته است؟ در حالی که متوسط سن فوت‌شدگان در کل کشور طی این 12 سال 4 سال افزایش پیدا کرده، دو استان شمالی ایران یعنی گیلان و مازندران تنها استان‌هایی بوده‌اند که میانگین سن فوت‌شدگان در آنها بالای 70 سال بوده است. در واقع طی این 12 سال، شرایط زندگی در این استان‌ها قطعا بهتر از سایر استان‌ها بوده و شاخص امید به زندگی نیز رشد داشته است.
شاخص امید به زندگی چیست؟
متوسط طول عمر یا میانگین عمر (Life Expectancy) شاخصی است که نشان می‌دهد افراد یک جامعه به‌طور میانگین چقدر عمر می‌کنند، یا به عبارت دیگر، انتظار می‌رود چقدر عمر کنند. گفته می‌شود که این شاخص به اشتباه «امید به زندگی» ترجمه شده. اما روی هم رفته هرچه سطح بهداشت و درمان در جامعه‌ای افزایش یابد، متوسط طول عمر افزایش خواهد یافت. از این رو، این شاخص یکی از معیارهای پیش‌رفت یا عقب‌ماندگی کشورهاست.
در رتبه‌بندی که سازمان بهداشت جهانی از کشورها در این شاخص داشته، ایران به نسبت کشورهای آفریقایی وضعیت بهتری دارد و هم‌رده کشورهای امریکای لاتین قرار می‌گیرد و در بین 193 کشور رتبه106 را با 73.5 سال میانگین عمر داشته است. پایین‌تر از کشورهایی مانند جاماییکا، صربستان، آلبانی و رومانی و چین و بالاتر از کشورهایی مانند الجزایر، مصر، مراکش و حتی اندونزی.
سیستان و بلوچستان در صدر محرومیت
پیش از این، مرکز پژوهش‌های مجلس با استفاده از شاخص فقر چندبعدی جهانی و با استفاده از داده‌های پرسشنامه درآمد و هزینه خانوار در سال ۱۴۰۱ عنوان کرده بود که نزدیک به ۳۰ درصد از خانوارهای سیستان و بلوچستان در محرومیت به سر می‌برند که در مقایسه با سایر استان‌ها، عدد بسیار بالایی است. چرا که مثلا اختلاف سطح محرومیت سیستان و بلوچستان با استانی مانند تهران ۲۸ درصد است! یا مثلا با رده دوم این رتبه‌بندی، ۲۲درصد اختلاف وجود دارد.
آب و هوای این استان گرم و خشک است، اما در عین حال از تنوع آب و هوایی و اقلیم ویژه‌ای برخوردار است و مناطق کوهستانی، جنگلی و باتلاقی نیز در این استان پهناور به چشم می‌خورد. تاکنون زیرساخت‌های مناسب جهت ایجاد اشتغال این مردم فراهم نشده و آنها چاره‌ای جز روی آوردن به مشاغل کاذب ندارند.
بنا به اطلاعات موجود از شاخص‌های فقر، مردم این استان از حداقل امکانات اولیه زندگی برخوردار نیستند و اگر نظام سنتی و اصالت این افراد نبود، شاید مردم بیش از این دچار مشکلات و آسیب می‌شدند. روی آوردن ساکنان این استان به قاچاق سوخت که می‌تواند به قیمت جان‌شان تمام شود، اثرات روحی و روانی بدی برای خانواده‌ها دارد. دلیل اصلی این قاچاق عدم استفاده از ظرفیت‌های داخلی استان سیستان و بلوچستان است. در حالی که این استان ظرفیت‌های بسیار خوبی دارد که می‌تواند به عنوان یکی از محورهای تولید و عرضه محصولات و کالاهای مختلف در کشور شناخته شود. نمونه یکی از این ظرفیت‌ها، شهر توریستی چابهار است که با داشتن تنها بندر اقیانوسی ایران و سواحل بکر و مناظر دیدنی آن، می‌تواند به قطب گردشگری کشور تبدیل شود.
پول، عنصر اصلی است؟
شاید بتوان ردپای درآمد را در کیفیت زندگی مردم این استان مشاهده کرد. بر اساس آمار هزینه و درآمد سالانه خانوار در مناطق شهری که توسط مرکز آمار ایران برای سال 1399 ارایه شده، اختلاف میانگین درآمد سالانه در مناطق شهری استان سیستان و بلوچستان در سال ۱۳۹۹ با دیگر استان‌ها به‌شدت بالا بوده است.
به‌طور مثال، اختلاف درآمد سالانه مردم این استان با استان تهران به 62 میلیون تومان رسیده بود و در حالی که مثلا تراز درآمد- هزینه (اختلاف بین درآمد و هزینه) مردم تهران بیش از 14 میلیون تومان بوده، این عدد برای سیستان و بلوچستان نزدیک به 2.5 میلیون تومان شده است. سیستان و بلوچستان در این آمار، پایین‌ترین سطح درآمد سالانه را در مناطق شهری داشته است. بسیار پایین‌تر از استان‌های برخوردار و مرکزنشین که به بودجه‌های دولتی دسترسی بالاتری دارند.
