اختصاصی «تابناک با تو» - دستگاه تنفّس مصنوعی یا وِنتیلاتور (به انگلیسی: medical ventilator) دستگاهی است که کار تنفس را برای بیمارانی که به‌طور موقت یا دائم دچار مشکلات تنفسی هستند انجام می‌دهد. به عبارت دیگر در ریه می‌دمد و درنگ می‌کند و بازدم خودبخود انجام می‌شود. آغاز تهویهٔ مصنوعی با لوله‌گذاری تراشه فراهم می‌شود. پس از آن با استفاده از دستگاه‌های پیشرفته که امروزه تحت کنترل ریز پردازنده‌ها هستند. تنفس مصنوعی برای بیمار شروع می‌شود.
تاریخچهٔ کاربرد دستگاه تنفس مصنوعی
تاریخچهٔ تنفس مصنوعی به حدود ۸۷۰ سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. در سال ۱۵۳۰ پاراسلسوسِ سوئیسی، با به کاربردن دَم آهنگری و گذاشتن آن در دهان بیمار و دمیدن آن، به ریه‌ها هوا رساند. فارست برد آمریکایی نخستین دستگاه تنفس مصنوعی مدرن بنام را در دوران جنگ جهانی دوم ابداع کرد.
در ایران کاربرد دستگاه‌های گوناگون ونتیلاتور پیشینه‌ای بیش از ۵۰سال دارد. امروزه پیشرفته‌ترین مدل این سازو کار‌ها در بیمارستان‌های ایران به کار می‌رود.
انواع ماشین‌های تهویهٔ مصنوعی
امروزه انواع گوناگونی از وِنتیلاتور‌ها در دسترسند. انتخاب وِنتیلاتور بستگی به شدت روند بیماری، طول مدت حمایت تهویه‌ای، سطح هشیاری بیمار، امکانات بیمارستان و… دارد. پس ماشین‌های تهویهٔ مصنوعی به دو نوع دسته‌بندی میشوند:
۱. ونتیلاتور‌های فشار منفی
نخستین ماشین‌های تهویهٔ مصنوعی‌ای که اولین بار در همه‌گیری فلج اطفال طرح‌ریزی و ساخته شدند و مورد استفاده قرار گرفتند. این وِنتیلاتور‌ها به‌شکل محفظه‌ای هستند که تمامی اطراف قفسهٔ سینه یا بدن (به‌جز سر و گردن) را می‌پوشانند. در زمان دَم، هوای درون محفظه تخلیه شده، منجر به ایجاد فشار منفی در درون محفظه گردیده، پس از آن موجب کشیده شدن دیوارهٔ قفسهٔ سینه به بیرون و اتساع آن می‌شود.
مزایا
۱- نیاز نداشتن به وجود راه هواییِ مصنوعی و پیشامد‌های پس از آن.
۲- اصلاح اکسیژناسیون در بیماران دارای تنفس ارادی همراه با کاهش کیفیت و کارایی تنفس مانند بیماری‌های مزمن انسدادیِ ریه.
۳- کاهش نیاز به استفاده از شل کنندهٔ عضلانی.
۴- کاهش کار تنفس در درمان متناوب برای حمایت از تهویه به‌صورتی که عضلات تهویه‌ای بتوانند استراحت کنند.
معایب
۱- استریل کردن و حفظ استاندارد‌های بهداشتی با آن سخت است.
۲- موجب کاهش تحرک بیمار و زمینهٔ ابتلاء به عوارض ناشی از بی‌حرکتی می‌شود.
۳- فشار منفی ایجادشده در زیر محفظه موجب بروز عوارض بر روی سایر سیستم‌ها (دستگاه‌های) بدن می‌شود.
۴- انجام مراقبت‌های پرستاری از بیمار در زیر وِنتیلاتور مشکل است.
۵- در هر نوع نارسایی تنفسی نمی‌توان از آن استفاده کرد.
۶- نوع جلیقه‌ایِ آن می‌تواند موجب زخم فشاری شود.
۲. ونتیلاتور‌های فشار مثبت
وِنتیلاتور‌های فشار مثبت در زمان دَم، گاز را با فشاری بیشتر از فشار اتمسفر به درون ریه‌ها به جریان انداخته، یک فشار آلوئولی مثبت ایجاد می‌کند و موجب گستردگی و اتساع قفسهٔ سینه میشوند. در این نوع تهویه، تعبیه و قراردادن راه هواییِ مصنوعی یا همان لولهٔ تراشه یا تراکستومی کاف‌دار، ضروری است تا جریان هوا با حجم موردنظر به‌طور کامل در زمان دَم با فشار مثبت وارد ریه‌ها شود. این نوع وِنتیلاتور‌ها چهار فاز اصلی دارند که بایستی کامل گردد تا یک سیکل وِنتیلاتوری برای بیمار فراهم آید:
* دَم
* تغییر دَم به بازدم
* بازدم
* تغییر از بازدم به دَم
انواع ونتیلاتور‌های فشار مثبت
* ونتیلاتور‌های فشار ثابت
* ونتیلاتور‌های حجم ثابت
* ونتیلاتور ها‌ی زمان ثابت
* ونتیلاتور‌های فرکانس بالا
ونتیلاتور‌های فشار ثابت
این ونتیلاتور‌ها حجم جاریِ ثابت را زمانی پایان می‌دهند که فشار راه‌های هواییِ بیمار به حد ازپیش تنظیم‌شده برسد؛ بنابراین، با تنظیم مقادیر بالاترِ فشار بر روی دستگاه، می‌توان حجم بیشتری را به ریه‌ها رساند. فشار راه‌های هوای بیمار در این نوع تهویه ثابت (برابر با فشار تنظیمی بر روی دستگاه) و حجم متغیر است.
ونتیلاتور‌های حجم ثابت
در این ونتیلاتور‌ها مرحلهٔ دَم یا جریان گاز به داخل ریه‌ها زمانی پایان می‌پذیرد که حجم ازپیش تنظیم‌شده بر روی دستگاه، در داخل ریه‌ها گنجانده شود. ونتیلاتور رساندن حجم را تا رسیدن به حجم تنظیمی ادامه خواهد داد که یکی از مزیت‌های بارز این مُدهاست، زیرا پیش از سایر مد‌ها توانایی کنترل تهویه و اکسیژناسیون را دارد و حجم ازپیش تنظیم‌شده را (با فشار‌های متفاوت) به ریه‌های بیمار تحویل می‌دهد و همین مزیت دلیل کاربرد گسترده از این ونتیلاتور‌ها در کنترل بیماران دچار اختلالات حاد تهویه‌ای است. از معایب این ونتیلاتور این است که ممکن است فشار راه‌های هوایی را در حد مقادیر خطرناک بالا برده و بیمار را در معرض خطر ابتلاء به باروتروما قرار دهد. در ونتیلاتور‌های امروزی در صورت تنظیم کردن مناسب دستگاه و آلارم‌ها چنین مشکلی رخ نمی‌دهد لذا تنظیم کردن آلارم‌ها و مقادیر بسیار مهم می‌باشد.
ونتیلاتور زمان ثابت
به‌دلیل تحت کنترل بودن زمان، سرعت جریان بایستی به گونه‌ای تنظیم شود که حجم جاری موردنظر در آن زمان وارد ریه‌ها شود. از این ونتیلاتور‌ها به ویژه در تهویهٔ ریهٔ کودکان و نوزادان استفاده می‌شود.
حجم جاری = سرعت جریان × زمان
ونتیلاتور‌های فرکانس بالا
از ونتیلاتور‌های نوینی هستند که می‌توانند حجم‌های جاری کوچک (۵–۱ میلی‌لیتر بر کیلوگرم یا در حدود ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌لیتر بر کیلوگرم) را با فرکانس بالا (از ۱۵۰ سیکل در دقیقه یا ۲۰ دور در ثانیه) در اختیار ریهٔ بیمار قرار دهند.
چه موقع بیمار روی ونتیلاتور می‌رود؟
قبل از تصمیم گیری برای قرار دادن بیمار بر روی دستگاه ونتیلاتور، پزشکان به دنبال علائم "نارسایی تنفسی" هستند.
- میزان تنفس افزایش می‌یابد، آن‌ها پریشان به نظر می‌رسند، CO۲ در خون بالا می‌رود.
- سرعت تنفس طبیعی در حدود ۱۵ تنفس در دقیقه است، اگر این سرعت در هر دقیقه به ۲۸ بار برسد، این یک سیگنال است که ممکن است دستگاه ونتیلاتور لازم داشته باشد.
دستگاه ونتیلاتور‌ها در چه موقعی و به چه دلایلی استفاده میشوند؟
دو دلیل اصلی برای استفاده ازدستگاه ونتیلاتور‌ها وجود دارد.
۱. برای جراحی
۲. زمانی که فرد به حدی بیمار می‌شود که نمی‌تواند بطور عادی نفس بکشد.
همچنین در بیشتر جراحی‌ها وبیهوشی‌های عمومی نیز از ونتیلاتور استفاده می‌شود.
چون در این گونه موارد فرد در خواب کامل (بیهوشی) به سرمی برد بنابراین ذهنیتی از این دستگاه در این شرایط ندارد.
در واقع ونتیلاتور تنفس بیمار را در طی عمل جراحی فراهم می‌کند.
ولی پس از عمل ودر اتاق ریکاوری بیمار می‌تواند تنفس عادی خود را داشته باشد.
در برخی موارد شخص تنها می‌تواند با کمک ونتیلاتور نفس بکشد و بدون ان تنفس نرمالی ندارد؛ و ممکن است پس از عمل بیمار تا مدت زیادی به دستگاه نیاز داشته باش که این مورد در عمل‌های جراحی سخت مانند عمل‌های قلب و ریه پیش می‌اید.
در برخی موارد که فرد دچار التهاب ریه می‌شود در صورتی که بیماری او شدید باشد احتمال دارد که نتواند بخودی خود نفس بکشد. ونتیلاتور در این زمان به یاری بیمار می‌اید.
لوله‌های پلاستیکی تنفسی در ونتیلاتور‌ها می‌تواند از طریق دهان یا بینی بیمار وارد شود. در اغلب مواقع راهی برای دانستن این مطلب که بیماربرای چه مدتی به ونتیلاتور نیازدارد وجود ندارد.
ریسک‌های ونتیلاتور چه هستند؟
برخی از ریسک‌های ونتیلاتور مربوط به زمانی است که لوله‌های ونتیلاتور در دهان یا بینی بیمار قرار می‌گیرد این فرایند لوله گذاری نامیده می‌شود.
درطی ان دندان‌ها ممکن است صدمه ببیندوخون ریزی وعفونت هم ممکن است پیش بیاید، ولی صدمه دیدن دیگر ساختمان‌ها بسیار بعید است.
برخی افراد نمی‌توانند باور کنند که برای تمام طول عمرشان به دستگاه تنفس مصنوعی نیازمند هستند و بدن ان‌ها توانایی ادامه حیات بدون وجود ونتیلاتور را ندارد. این مسئله برای بیمار و خانواده‌ی او بسیار سخت و دردآور است. در این گونه موارد گفتگو با پزشک معالج وتصمیم گیری در مورد نحوه‌ی استفاده از ونتیلاتور بسیار حائز اهمیت است و نتیجه‌ی بهتری را برای بیمارو سالمند به همراه خواهد داشت.
آلارم‌ها و هشدار‌های دستگاه ونتیلاتور:
آلارم‌های دستگاه ونتیلاتور به دو صورت دیداری روشن شدن چراغ اخطار و نمایش پیغام بر روی مانیتور دستگاه و شنیداری بصدا در آمدن سیگنال‌های اخطار می‌باشد.
پیغام‌های شایع دستگا‌های ونتیلاتورپرتابل یا خانگی به شرح زیر می‌باشند:
