اختصاصی «تابناک با تو» - تویسرکان یا توسرکان (به لری ثلاثی: توسرکۆ) یکی از شهرهای استان همدان در ایران است. این شهر مرکز شهرستان تویسرکان است و بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵)، جمعیت آن ۵۵٬۷۰۸ نفر است. تویسرکان در جنوب کوه الوند و شهر همدان واقع شده‌است. از شمال به شهرستان دره مرادبیگ، از شمال غرب به شهرستان اسدآباد، شرق به شهرستان ملایر، از جنوب به شهرستان نهاوند، و از غرب به شهرستان کنگاور در استان کرمانشاه محدود می‌شود. این شهر به خاطر تعدد و بزرگی درخت‌های گردویش بسیار معروف است. تویسرکان بعد از شهر همدان، ملایر و نهاوند چهارمین شهر بزرگ استان به حساب می‌آید. آب و هوای شهر معتدل کوهستانی است. تویسرکان بر روی ویرانه‌های شهر قدیمی رودلاور (رودآورد) و اوراکوهان که بر اثر حمله مغول و زلزلهٔ پس از ان ویران شده، ساخته شده‌است. در واقع رودلاور از سه قصبهٔ «توی»، «سرکان»، و «شکان» تشکیل شده بود، پس از ویرانی رودآورد، شکان نیز بر اثر زلزله از بین رفت، و تویسرکان فعلی از ادغام توی و سرکان، به وجود آمده‌است.
نام شهر
نام تویسرکان از دو بخش توی و سرکان تشکیل شده است. در برخی نواحی ایران محل‌هایی به نام توی هست، برای این‌که اشتباهی رخ ندهد در هر جا چنین محلی باشد به‌نام نزدیکترین محل به آن خوانده می‌شود و این توی چون در یک فرسنگی سرکان است به تویسرکان مشهور است. توی و سرکان در اصل نام دو قریه بوده‌اند. توی همان تویسرکان امروزی است و سرکان نام شهری در ۷ کیلومتری تویسرکان امروزی است. قریهٔ سومی نیز در گذشته وجود داشته‌است با نام شکان، که بر اثر زلزله از بین رفته‌است.
جغرافی‌دانان سده سوم و چهارم هجری غالباً تویسرکان را (توی رودلاور) و (توی همدان) نوشته‌اند و این توی احتمالاً با زبان قومی که پیش از مادها در این سرزمین می‌زیسته‌اند، مرتبط است.
در بسیاری از زبان‌های ایرانی کلمه «سر» به معنی بزرگ و مهتر است و «گان» در زبان پهلوی به معنی جا و مکان آبادانست و قبل از استیلاء اعراب نام بسیاری از شهرها و قصبات ایران به گان ختم می‌شد.
به این ترتیب سرکان ممکن است به معنای محلی باشد که بزرگان و خوانین در آن سکونت دارند و در واقع تویسرکان محل سکونت ییلاقی بزرگان شهر رودآور بوده‌است. سرکان شهر ییلاقی در فاصله هشت کیلومتری شمال غرب تویسرکان است؛ و تویسرکان شهری تاریخی و باستانی و مرکز شهرستان می‌باشد. همچنین حکیم خاقانی در کتاب تحفة العراقین گفته:
«زان است که مرز روذرآور؛ نعمت کده ایست شادی آور»
به هر روی، این شهر پس از حمله مغول و استیلای آنان بر این سرزمین از میان رفته و جای آن را «تویسرکان» با فاصله ای اندک از شهر قدیم گرفته است .
تاریخچه تأسیس شهرستان تویسرکان
تویسرکان در دوره قاجار از بخش‌های تابعه ولایت ثلاث در استان پنجم کشور به مرکزیت شهر ملایر کنونی بود که حدود این ولایت منطبق با منطقه جنوب کوهستان الوند در استان همدان کنونی می‌باشد و بر اساس قانون تقسیمات کشوری مصوب ۱۳۲۶ ه.ش در سال ۱۳۲۸ ه.ش این ولایت به سه شهرستان ملایر، شهرستان نهاوند و شهرستان تویسرکان تقسیم گردید.
آب و هوا و مشخصات جغرافیایی
این شهرستان در مختصات ۳۴ درجه و ۲۰ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۴۶ دقیقه عرض جغرافیایی و ۴۸ درجه و۳ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۳۵ دقیقه طول جغرافیایی واقع شده‌است و از شمال به شهرستانهای همدان و اسدآباد و قسمت کمی هم به شهرستان بهار از مشرق به ملایر از مغرب به کنگاور واز جنوب به شهرستان نهاوند محدود است. بلندترین نقطه این شهرستان قله الوند با ارتفاع ۳۵۷۴ متر است که فصل مشترک این شهرستان و شهرستان همدان است و پست‌ترین نقطه آن نیز روستای کارخانه با ارتفاع ۱۵۵۵ متر است و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۷۸۴ متر است. این شهرستان به دلیل کوهستانی بودن و مرتفع بودن دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است و رودخانه‌های مهم آن قلقل رود. کرزان رود. سرکان رود؛ و سرابی هستند؛ که مازاد آب آنها پس از آبیاری زمین‌های کشاورزی مسیر خود به رودخانه گاماسیاب می‌ریزد. شهرستان تویسرکان با مساحت ۱۵۵۶ کیلومتر مربع از ۳ شهر تویسرکان. سرکان. فرسفج و ۲ بخش: مرکزی و قلقل رود و ۷ دهستان و ۱۱۱ روستا تشکیل شده و طبق سرشماری سال ۱۳۷۵ دارای ۱۱۸۹۵۴ نفر جمعیت و تراکم نسبی ۷۴/۴ نفر در هر کیلومتر مربع است. دین و مذهب مردم آن، اسلام و شیعه جعفری است و زبان آنان فارسی است ولی تعدادی از روستاهای مجاور به استان کرمانشاه و شهرستان نهاوند و ملایر به کردی، لری صحبت می‌کنند.
تویسرکان کجاست؟
تویسرکان کجاست؟ یکی از چهار شهر بزرگ استان همدان، شهرستان تویسرکان است. این شهر که به شهر گردو معروف است، در جنوب کوه الوند قرار دارد و دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است.
مردم تویسرکان مسلمان و شیعه هستند. ساکنان آن به زبان فارسی و لری سخن می‌گویند. لکی (لری و کردی) نیز زبان رایج در بعضی از روستاهای این شهرستان است.
تویسرکان در بین شهرستان همدان، بهار، اسدآباد، کنگاور کرمانشاه و ملایر و نهاوند قرار گرفته است.
آداب و رسوم مردم تویسرکان
تویسرکانی‌ها در سفره شب یلدای خود «کلم برگ» و در سفره هفتسین خود «نان ساجی» قرار می‌دهند. نوع پوشش و مراسم کوسه زنی، شال اندازی و خوردن آش ترش در روز طبیعت نیز از جمله آداب رسوم مردمان این شهر است.
پوشش
پوشش محلی مردم تویسرکان، پوشش محلی رایج در همدان است. پوشاک مردان شامل سرپوش‌های نخلی و نمدی، کونیک، گیوه و کلاش می‌شود. پوشاک زنان همدانی شامل عرقچین، کونیک، تومبان، آرخالق، دوش لوق، بوتون، ساغری، ارسی و گالش می‌شود.
آداب‌ورسوم
هر خطه‌ای از ایران آداب‌ورسوم خاص خود را دارد و تویسرکان هم از این قاعده مستثنا نیست. یکی از روزهایی که در تویسرکان و سایر شهرهای همدان با آداب‌ورسوم خاصی برگزار می‌شود، شب یلدا است. در این شب پس از صرف آجیل و خوراکی‌ها، فال سوزن می‌گیرند.
این فال توسط بزرگ فامیل گرفته می‌شود و آداب‌ورسوم خاصی دارد.
در شب چله مادر دامادی که تازه ازدواج‌کرده است باید برای عروسش آجیل و مرغ و ماهی بفرستد و این وسایل را در سبدی بچیند و به خانه دختر بفرستد.
گویش
زبان مردم تویسرکان در شهرها، بخش‌ها و بیشتر روستاها فارسی با لهجه لری است، اما در بعضی از روستاها گروهی به زبان‌های کردی و ترکی صحبت می‌کنند. بیشتر مردم این شهر از اقوام فارس و لر هستند.
سوغات
نقل‌های مخصوص تویسرکانی، پشمک، بادام، برگه آلو، برگه زردآلو، سماق تازه و سماق کوبیده و البته گردو جز سوغاتی‌های خوشمزه این شهر است. وفور درختان گردو در این منطقه هنر خراطی، ظریف‌کاری و منبت‌کاری را نیز به همراه داشته است. کار چوبی و فرش‌های دستبافت رنگی نیز از صنایع دستی تویسرکان است.
در سفر به این شهر آش سماق، آش قوربا، آش بادمجان، آش ترخینه، آش دوغ، آش قمری، کوفته نخود، آبگوشت یخنی و خورشت فسنجان را نوش جان کنید.
صنایع‌دستی
صنایع‌دستی تویسرکان عبارت‌اند از سفال‌گری، تکه‌دوزی، چرم‌دوزی، معرق، منبت و قلاب‌بافی.
غذای محلی
از غذاهای محلی تویسرکان می‌توانیم از آش سماق، کوفته نخودی، آش کلم‌قمری یاد کنیم.
جاهای دیدنی تویسرکان
از جاذبه‌های تاریخی تویسرکان می‌توانیم به مسجد جامع سرابی، آرامگاه حیقوق پیامبر، قلعه اردلان، پل تاریخی فرسفج، کاروانسرای شاه‌عباسی، آرامگاه شاهزید اشاره‌کنیم.
راسته بازار تویسرکان
بازار سرپوشیده تویسرکان با قدمت ۲۷۰ سال در کنار میدان اصلی شهر قرار دارد. این بازار مسیر دسترسی به چهار بنای تاریخی را در چهار راسته‌ی فرعی خود دارد. حمام خان، مسجد جامع سرابی، چنار مسجد باغوار و مدرسه شیخ علیخان زنگنه در انتهای این چهار راسته در راسته‌ی اصلی بازار می‌باشند.
مقبره حَبَقّوق نبی تویسرکان
در تویسرکان آرامگاه حیقوق یا حَبَقّوق نبی قرار دارد که به ثبت آثار ملی رسیده است. نام این پیامبر صاحب کتاب بنی اسراییل در تورات اهل عتیق آورده شده است.
ایشان در اورشلیم نگهبان معبد بزرگ سلیمان بوده و برای پیروان یهود مقدس است. در موزه‌ی لوور و موزه‌ی واتیکان نیز تصاویر نقاشی شده و مجسمه مرمری ایشان نگهداری می‌شود.
مقبره‌ای شبیه به آرامگاه دانیال نبی در یک هشت ضلعی آجری با سقف مخروطی و چندین کنگره‌ی آجری برجسته به شکل مثلث مزین به کاشی‌کاری طاق‌نما و طرح ستاره‌ی شش‌پر داوود (نماد دین یهود) در یک کیلومتری غرب تویسرکان با قدمت بیش از ۲۶۰۰ سال قرار دارد.
جاذبه‌های طبیعی
از جاذبه‌های طبیعی تویسرکان می‌توانیم به پارک توریستی کمربسته، دره گزندر سرابی، دره باغ‌های سرکان، محله قدیمی جولستان یاد کنیم.
چه موقع و چگونه به تویسرکان برویم؟
فصل بهار تا فصل تابستان و اوایل فصل پاییز، زمان بارور شدن درختان گردو و نوبرانه کردن گردوی تازه آن هم در هوای مطبوع، بهترین زمان سفر است. روستای کرزان تویسرکان با داشتن دیدنی‌هایی چون آرامگاه شاهزاده ناصر، آرامگاه عبدالله، قلعه و پل تاریخی عصر قاجاریه در این فصول دیدن دارد.
تهران ۳۸۹ کیلومتر با تویسرکان فاصله دارد و از دو مسیر آزادراه ساوه-همدان و مسیر قم، اراک، شازند و ملایر برای رسیدن به این شهر راه وجود دارد.
از همدان تا تویسرکان ۹۰ کیلومتر فاصله است. یک مسیر کوهستانی و نسبتا سختی از جاده گنجنامه همدان تا تویسرکان وجود دارد که از نظر زمانی از جاده همدان جوکار کمتر است. نهاوند در فاصله‌ی ۶۸ کیلومتری تویسرکان و لرستان نیز در ۲۰۴ کیلومتر با تویسرکان قرار دارد.
