به گزارش «تابناک باتو»؛ نام ماه محرم، یادآور پرچم و بیرق های سیاه، دیوارهای سیاه پوش، علم و کتل و هیأت های عزادار سینه زن و زنجیر زن، صدای بلندگوهایی که اشعاری در وصف امام سوم شیعیان خوانده می شود و شربت و غذاهای نذری که به وفور در همه جا پخش می شود، است. هر ساله شیعیان، این مراسم را با شور و هیجان خاصی برگزار می کنند و همین باعث شد که مروری بر تاریخچه این سنت داشته باشیم و ببینیم اصولا از چه زمانی این سنت شکل گرفته و این مراسم تداعی کننده چه اتفاقی است.
پس از واقعه کربلا، نخستین باری که مراسم عزاداری رسما باب شد، سال ۳۵۲ و در زمان آل بویه بود یعنی حدودا سیصد سال بعد. ابن جوزی در کتاب المنتظم می نویسد: در سال ۳۵۲ هجری، معزالدوله دیلمی دستور داد در روز عاشورا مردم را جمع کنند و مردم اظهار حزن کنند. در این روز بازارها بسته و خرید و فروش موقوف شد. قصابان گوسفند ذبح نمی کردند و هریسه پزها (حلیم پز) هریسه نمی پختند. مردم آب نمی نوشیدند. در بازارها خیمه بر پا کردند و به رسم عزاداری، کرباس می آویختند. زنان بر سر و روی خود می زدند و بر حسین ندبه می کردند.
بعد از آل بویه، در زمان سلجوقیان، این مراسم کمرنگ و یا حتی برچیده می شود و گهگاه تا حد یک سخنرانی در بارگاه امام علی پیش می رفته و دیگر هیچ. در زمان خوارزمشاهیان و ایلخانیان هم رونقی نداشته است تا میرسد به زمان حکومت صفویان.
صفویان، مذهب تشیع را در ایران برقرار کردند. در این دوران، پادشاهان صفوی، عزاداری های باشکوه و بی سابقه ای انجام می دادند. سرودن اشعار مذهبی، تعزیه در رثای امام کربلا مرسوم شد. کاررنی در سفرنامه خود می نویسد: در سر کوچه ها، کرسی می گذارند و ملایی روی آن می نشیند و سخنانی در منقبت و مصیبت کشتگان کربلا می گوید. مردم هم به دور او جمع می شوند.
در دوره صفویان، موقوفات و حسینیه ها به کار افتاد. بگفته کاررنی، مردم جامه کبود یا سرخ بر تن میکردند که جامه عزاداری بود. (از این نکته می توان دریافت که لباس مشکی در آن دوره لباس عزاداری نبوده). در دوره افشاریان، کما بیش با همین ترتیب یعنی سخنرانی و گاه تعزیه، مراسم عزاداری ادامه داشته است. در دوره زندیه، (کریمخان)، تعزیه خوانی رواج بیشتری داشته. تعزیه خوانی، بدین شکل بوده که چند نفر، لباس عربی می پوشیدند و صحنه اتفاقات کربلا را به نمایش می گذاشتند. این نوع نمایش به تعزیه خوانی معروف شد. این نمایش در کاروانسراها و میادین اجرا میشد.
و اما در دوره قاجار... در دوره قاجار، ناصرالدین شاه خود را سخت شیفته معصومین، به ویژه شهید کربلا نشان میداد. در این دوره عزاداری ها، چه از لحاظ کیفی و چه از لحاظ محتوا، کلا تغییر کرد و هر ساله شروع به پختن غذای نذری کرده و لباس مشکی بین مردم تقسیم می کردند و مراسم سخنرانی و تعزیه خوانی را انجام می دادند.
می گویند ناصرالدین شاه پس از سفرهای خارجی اش و دیدن برنامه های کارناوال، تصمیم می گیرد چیزی مشابه آن را در ایران بنا کند. در نتیجه با الگو برداری از ساختمان رویال آلبرت هال (در لندن) تکیه دولت را می سازد. تکیه دولت، با گنجایش هزار تن ساخته شد. برپایی سقاخانه، مراسم تشت گذاری، کفن پوشی و قمه زنی، زخم زنی و شمع آجین و قفل آجین کردن بدن، از رسوماتی است که در زمان ناصرالدین شاه باب شد. (قفل آجین به این شکل بوده که بدن را سوراخ میکردند و به قفل میزده اند. عملی بسیار دردناک وگاه منجربه عفونت و بیماری میشده است ) در این دوره، ، علامت هایی با چراغ تزیین می شده و به دورش پارچه های نذری می بستند و علامت را در کوچه ها می گرداندند. و همزمان اشعار حزن آلود می خواندند.
رسم قمه زنی و علم کشی و تشت گذاری و سقاخانه و پختن غذای نذری و پوشیدن لباس مشکی، از این دوره به جا مانده است.
پس از واژگونی حکومت قاجار و به حکومت رسیدن خاندان پهلوی، در زمان رضا شاه، با مراسم عزاداری و قمه زنی و علم کشی، مخالفت می شد. رضا شاه علاقه ای به این گونه مراسم نداشت و دستور توقف آن را داد. اما مردم که برپایی این مراسم را نوعی عبادت می دانستند، پنهانی و در جلسات شبانه، در دهه اول عزاداری می کردند. رسم جلسات هفتگی و یا جلسات ماهانه یادگار آن دوره است.
در دوره پهلوی دوم، سختگیری از بین رفت و مردم دوباره اجازه برپایی عزاداری داشتند. در این دوره مراسم قمه زنی و تعزیه، کم کم رنگ می باخت. بسیاری از علما، این مجالس را موقعیتی مناسب جهت آماده کردن مردم علیه نظام پهلوی می یافتند و در این جلسات، سخنرانی های آتشین می کردند و آیت الله خمینی، رسما قیام کربلا را منشأ حرکت خود می شمرد و مردم را به آن دعوت می کرد. بعد از پیروزی انقلاب و پیروزی خون بر شمشیر، مراسم محرم شور و حال دیگری یافت. و پر شور بودن مراسم عبادتی بزرگ شمرده می شود. و حتی مراسم عزاداری های ایام فاطمیه با همان تقدس در حال شکل گیری است. هر ساله هیأت های محله ها دیوارها را سیاه پوش می کنند و شربت و چای پخش می کنند و از همان روز اول محرم تا چهلم، مراسم سوگواری برگزار می شود.
در روز تاسوعا و عاشورا انواع غذاهای نذری پخته می شود و به وفور در دسترس همگان است. علم کشی و سینه زنی و گل آلود کردن سر و صورت، مراسم تشت گذاری و قمه زنی، دوباره رواج یافته و حتی برخی در روز عاشورا، با پای برهنه به عزاداری مشغول می شوند و بعد از تمام شدن مراسم ظهر عاشورا، هنگام غروب برای سالارشهیدان، مراسم شام غریبان می گیرند. و پس از آن دهه دوم شروع و پس از آن دهه سوم و چهارم هم به ادامه سوگواری می پردازند.
فرهیختگان تمدن شیعی -- محمد مهدی شمس الدین تاریخچه عزاداری بر امام حسین -- دین و اندیشه -- ۱۴/آبان /۹۲ افراط در عزاداری از کجا شروع شد -- فریدون آدمیت -- وبگاه برنا نیوز قمه زنی از دیدگاه مراجع -- شیعه آنلاین
تحلیل اجتماعی
1) کاروان بازماندگان کربلا که به مدینه می رسد امام سجاد علیه السلام به شخصی می فرماید وارد مدینه شود و اشعاری در رثای شهدای کربلا بخواند و خبر ورود آنها را بدهد.
2) امام صادق علیه السلام مجلس عزا برای امام حسین علیه السلام برپا می کرده
3) امام رضا علیه السلام محرم که می شد عزادار می شدند و کسی لبخند بر ایشان نمی دید و مراسم عزا به پا می کردند.
4) همچنین دیگر ائمه
پس عزاداری بر شهدای کربلا و در ماه محرم از همان ابتدا بوده و به دستور ائمه علیهم السلام.
این چرندیاتی که در بالا ذکر می شود برای مبارزه با شیعه و انکار اصالت عزاداری محرم به دستور اهل بیت علیهم السلام بیان می شود و پایمال کردن خون شهدای کربلا.