آیا زردشتیان آتش پرستند؟

 آیا زردشتیان آتش پرستند؟

جواب بنده شاید عاشقان و دوستداران فرهنگ و تمدن کهن و باستانی ایران را در نگاه نخست متعجب و عصبانی کند.

چاره ای نیست باید با قاطعیت بگویم: بله... زردشتیان از دوران باستان که بنا بر نظر خانم دکتر «مری بویس» باستان شناس بنام و متخصص فرهنگ و تمدن ایران باستان و آیین زردشتیان، در طول تاریخ قدمتی حداقل 3000 ساله دارند، « آتش پرست»' بوده اند و هم اکنون نیز هستند... نهادن این نام بر هم میهنان زردشتی، هر چند کلامی درست است، بدون توجه به معنی اصلی آن به کار می رود. به همین سبب گویندگان این واژه خطاب به زردشتیان از این ترکیب که خود شاید از زردشتیان شنیده و یا از منابع دیگر خوانده باشند، عموما در جهت بیان خدا پرست نبودن یا تشکیک در آن استفاده می کنند که علت اصلی آن، نه دشمنی و عناد بلکه ندانستن معنای صحیح واژه ی فارسی «پرست» است.

توضیح می دهم؛

در فرهنگ عامه و رایج و حتی در میان برخی دوستداران و پژوهشگران فرهنگ ایرانی، بسیاری دو واژه ی «عبادت» و «پرستش» یا «پرستیدن» را دو معنای واحد در زبان عربی و فارسی می دانند. چنانکه «عبادت خداوند» و «پرستش یا پرستیدن خداوند» در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی ما و در زبان فارسی کنونی دقیقا یک معنا دارد. آری، پس از تثبیت دین مبین اسلام میان ایرانیان، «عبادت» و «پرستش» رفته رفته هم معنا شدند و در میان مسلمانان ایرانی به یک معنا به کار رفتند.

اما با رجوع به «فرهنگ ریشه شناسی فارسی»، اثر پاول هرن و هانریش هوبشمان و ترجمه و گواه های فارسی و پهلوی دکتر جلال خالقی مطلق در همین اثر، درمی یابیم که واژه ی «پرست» در معنای باستانی ایرانی «دور (پیرامون) کسی ایستادن» یا در بیانی ساده تر «مراقبت کردن» معنا می دهد. چنانچه هم اکنون نیز واژه ی پر بسامد و پر تکرار «پرستار» در بیمارستان هایمان درست با معنای باستانی آن یعنی ''مراقبت و مواظبت کننده'' تطبیق دارد.

زردشتیان ایران که میراث دار فرهنگ کهن ایرانند، هم اکنون در کنار برادران مسلمان ایرانی خود که آیین زردشت و کتب زردشتی و زردشتیان را میراث بزرگ ملی و فرهنگی خود می دانند، به آرامش زندگی می کنند. رسول الله زردشتیان را اهل کتاب برشمردند و اینچنین بر «خداپرست» بودن ـ البته به معنای عبادت کنندگان خداوند یکتا ـ تأکید کردند.

بر همین اساس است که امروزه و از دورانی دورتر، جدای از احترام و اعتماد فراوان هم میهنان زردشتی که در میان هم میهنان دیگرمان برخوردارند و در استان هایی مانند کرمان و یزد بیشتر نمود دارند، در مجلس شورای اسلامی نیز نماینده ی زردشتیان ایران در امر نگاشتن قانون سرزمین نیاکانش صاحب اختیار است.

این مهم را گفتم تا بدانیم اولا «آتش» با تمام ویژگی هایش به عنوان نمادی از روشنی و پاکی و اعتلا و زدودن تاریکی و جهل از عناصر مورد احترام بسیاری از فرهنگ ها و تمدن هاست و زردشتیان و ایرانیان کهن نیز پرستار و مراقبت کننده ی آتش بودند و هستند.

در آیه 35 سوره شریفه نور «اللَّهُ نُورُ السَّمَوَتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَوهٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِى زُجَاجَهٍ الزُّجَاجَهُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّىٌّ یُوقَدُ مِن شَجَرَهٍ مُّبَرَکَهٍ زَیْتُونَهٍ لَّا شَرْقِیَّهٍ وَلَا غَرْبِیَّهٍ یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِى ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى‏ نُورٍ یَهْدِى اللَّهُ لِنُورِهِ مَن یَشَآءُ وَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَلَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَىْ‏ءٍ عَلِیمٌ».

خداوند، نور آسمان‏ها و زمین است. مثل نور او همچون چراغدانى است که در آن چراغى (پر فروغ) باشد. آن چراغ در میان شیشه‏اى و آن شیشه همچون ستاره‏اى تابان و درخشان. این چراغ از روغن درخت پر برکت زیتون بر افروخته است، که نه شرقى است و نه غربى. (روغنش به قدرى صاف و شفّاف است) که بدون تماس آتش نزدیک است (شعله‏ور شود و) روشنى دهد. نورى است بر فراز نور دیگر. هر کس را که خداوند بخواهد به نور خویش هدایت مى‏کند، و خداوند براى مردم مثلها مى‏زند و به هر چیزى آگاه است نیز خداوند همچون نوری در آسمان و زمین دیده میشود که بر دل های عاشقان و سراسر گیتی می تابد و شعله ای خاموشی ناپذیر است.

و چنین است که در کلام الله هم خلوص و بزرگی خداوند به نور و روشنایی که از ویژگی های آتش است تشبیه شده است.

حال جدای از جنبه ی نمادین و معنوی آتش، توضیح اهمیت کشف آتش و اهمیت روشن نگاه داشتن آن در پیش از تاریخ بشریت برای زنده ماندن انسان ها و پیشرفت در زندگی دنیوی، خود موضوعی بس مهم است که به پیشرفت علم بشریت در طول حیات بشری ارتباط دارد و بحث جداگانه ای می طلبد. بدانیم زردشتیان پرستاران و مراقبت کنندگان از آتش هستند و در برابر خاموشی و آلودگی، نمادی از بزرگی و دانایی و روشنی و در کل جلوه ای از خداوند.

به یاد دارم که پیشترها شب عید نوروز تا پایان عید، مادرها و مادربزرگ ها چراغی در حیاط خانه ها روشن می کردند و تا روز آخر عید خاموش نمی کردند و یا جشن های بسیاری که آتش در آن نقش داشته و دارد... در نگاه به سرای باقی نیز فانوس های روشن و شمع ها بر مزار رفتگان در شب عید همراه با تلاوت کلام حق تعالی ارزش و اهمیت معنوی روشنایی آتش را به ما گوشزد می کند.

یادآوری این نکته را نیز لازم دانستم که بر ما به عنوان مسلمانان ایرانی پیرو مکتب قرآن واجب است تا با انسان هایی که مسالمت آمیز و به دور از دشمنی با خدا و بندگان خدا، بر روی کره ی خاکی زندگی می کنند، رفتاری داشته باشیم که ماحصلش دوستی و مهر و جاذبه باشد، حال چه رسد به چگونگی رفتارمان با هم میهنانمان از دیگر ادیان تصریح شده در کلام خدا و پیامبر اسلام و قانون اساسی کشور.

انسجام ملی یک ملت نهفته در احترام متقابل به تمام افراد آن ملت و کشور از هر قومیت و زبان و دین است و البته معیار نخست انسانیت است و دوستی و گذشت و عشق ورزی که تمام ادیان الهی برای تحقق آن از سوی «خداوند بخشنده و مهربان» برای بشریت فرستاده شده اند.

اشکان تقی‌پور، کارشناس ارشد فرهنگ و زبان های باستانی ایران
مولف و مدرس دانشگاه