فرهنگستان ایران ۱۶ هزار واژه به تاجیکستان تقدیم کرد

 فرهنگستان زبان فارسی ایران ۱۶ هزار واژه به تاجیکستان تقدیم کرد؛ این خبری بود که چند وقت پیش در بی بی سی فارسی اعلام شد.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران تعداد ۱۶ هزار واژه یا اصطلاح علمی جدید را برای استفاده در اختیار کمیته زبان و اصطلاحات وابسته به حکومت جمهوری تاجیکستان قرار داده است.


اما مگر می شود واژه هم از کشوری به کشوری داد؟

اين يك برنامه تشريفاتي است، مانند كلنگ زدن در افتتاح يك بنا يا قيچي كردن روبان در يك مراسم، وگرنه، واژه هاي مصوب فرهنگستان هر سال چاپ مي شود و معلوم است كه تاجيك ها هم مي توانند از همان كتابها استفاده كنند. البته تنظيم خبر هم ايراد دارد چون در آن گفته نشده كه واژه هاي تقديمي، جزو واژه هايي بوده اند كه قبلا چاپ شده اند، يا نه. فقط گفته واژه جديد. به نظر واژه هايي است كه قرار است در دفتر واژه هاي مصوب چاپ شود؛ اما پيش از چاپ در اختيار آنها قرار داده شده است.


ولی چرا دوستان فرهنگستان فکر می کنند با این کار به زبان فارسی کمک می کنند؟ آنان با این کار به تعبیر تیشه به ریشه می زنند. مگر می شود با «تولید» و «صادرات» واژه زبانی را گسترش داد؟ این ها که مسائل بدیهی زبان است. کسی که کمترین آشنایی با تاریخ زبان فارسی داشته باشد، می داند که رودکی و فردوسی از این کارها نکردند تا فارسی ما جان تازه بگیرد و البته تبعاتش را سال ها بعد خواهیم دید. این کار دولت ها را به نزدیک می کند، اما ملت ها را از هم دور و دورتر می کند.

برای نمونه، چند سال پیش در تاجیکستان به انسان دچار محدودیت های حرکتی و جسمی شده یا معلول خودمان می گفتند «معیوب»؛ البته هنوز هم در بین عوام در تاجیکستان رایج است. در داد و ستدهای فرهنگی و انسان دوستانه با ایران و خواندن کاتالوگ ها و بروشورها و مجلات پزشکی و درمانی ایران این واژه تغییر پیدا کرد، در محافل آکادمیک و دولتی و اجرایی و سازمان های مردم نهاد تاجیکستان از معیوب به معلول. علت هم مشخص بود شوروی کمونیستی کلا وجود معلولیت در اتحاد جماهیر شوروی را منکر می شد! نتیجه ی آن نگاه، استفاده ی واژه ی معیوب است در زبان فارسی تاجیکی. که با انتقال واژه از ایران و البته گفت و گو و تغییر رویکرد روی داده است؛ بنابراین، وجود فهرست واژگان فارسی بسیار خوب است ولی به دنبال هر واژه ای، باید لزوم استفاده ی آن و بستر آن هم در ملت مقصد آن واژه بررسی و در صورت نیاز با توضیح دادن و زمینه سازی استفاده از آن رایج شود.

البته باید گفت این حرکات در درجه اول تقلاهای دستپاچه دولت و حاکمیتی فرض می شود که تازه از خواب پریده است و متوجه اشتراک فرهنگی و به ویژه زبانی دو کشور جداافتاده از هم شده و در تقلاست که هم این نسبت را ـ که از آن غفلت میکرده و یا به آن بی اعتنا بوده ـ یادآور شود و هم مثلا دست دوستی و ارتباطی دراز کند؛ هرچند شاید از موضع و انگاشت زبردستی!

همه می دانیم که تاجیکها، به خصوص با مصوبات و اقدامات اخیرشان، پایبندی به ریشه های فرهنگی و زبان اجدادی و ایران زمینی خودشان را بیشتر نشان دادند تا تفکر حاکم یا تفکر سنتی که ریشه هایش هماره در بلاد و قبور مذهبی عراق و سوریه و عربستان جستجو می کند.

همانقدر که توجه به زیارتگاه ها و اماکن مذهبی عراق و سوریه و عربستان در وحدت مذهبی ملت های مسلمان و خصوصا شیعیان نقش دارد، عملکرد و توجه درست فرهنگی و زبانی در قبال تاجیکستان فارسی زبان و ملت های آسیای میانه هم در اتحاد ملت ها در این منطقه ی جغرافیایی پیرامون زبان و فرهنگ فارسی نقش دارد.

البته حسن نیت فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم انکارناشدنی است اما مهم چگونگی اعمال صحیح و روش درست در درازمدت آن است.

باری، اگر حتا این خبر اقدام مفید و مؤثری در جهت یادآوری الفت ها و اشتراکات تاریخی و فرهنگی نباشد که هست، اقبال مسئولان ایرانی را به موضوع فرهنگ و زبان ایرانی و فارسی و نه لزوما مذهب، نمایان می کند و به نظر در قدم نخست، موجب دلگرمی و مودت شهروندان دو کشور به خصوص اهل زبان و فرهنگ می شود.

حال اگر نقدی به چند و چونی این اقدام وارد است، البته که باید به آن پرداخت تا این امر بازسازی شده و بهبودی یابد.

اما در اینجا دو پرسش مطرح است: یک اینکه فرهنگستان خوب ما در کار خودش در این دیار فروبسته مانده، اینجا را آباد نکرده و به ثمر نرسانده، چگونه چنین کار مهمی می کند؟ هنوز بسیاری از آن 16هزار واژه ی مصوب نه در گفت و گوهای فارسی زبان ایرانی راه پیدا کرده و نه هنوز در ادبیات این سرزمین به کار می رود. حالا بماند که در متون علمی و دانشگاهی و گاه رسمی که به کار می رود، تا چه اندازه نابجا و زشت می نمایاند. دوم آنکه به جای این کار، دست کم همراه با این چند هزار واژه، چند صد سفر فرهنگی به شهرهای هر دو کشور ترتیب می دادند. مگر جز این است که فقط با تبادل فرهنگی و علمی از راه ادبیات و هنر می توان دو ملت را به نزدیک کرد؟

چرا سیاستگذاران ما اینقدر بی ذوق و اداری با این پدیده ها برخورد می کنند؟ هزار کار دیگر هم به جز صادرات واژه می توان انجام داد. اگر قصد خیر و کار اساسی دارند، چرا تعدادی از داستان نویسان را هر به چند ماه به دو کشور دعوت نمی کنند تا داستان بنویسند و از این راه تولید «متن» کنند. این «متن» ها که به «متن» جامعه راه یابد، خود به خود تبادل واژه ها رخ می دهد. با این حال، منکر زحمات انجمن دوستی ایران و تاجیکستان نمی شویم و تا جایی که می دانم در حد امکان تلاش می کنند.


در پایان در مورد تاجیکستان  هم باید گفت، تا زمانی که خط فارسی جای خود را محکم نکند و رقیب جدی خط سیریلیک روسی نشود و ... جا افتادن واژگان فارسی، سخت تر از ایران هم خواهد بود که شکر پروردگار این رویه با جدیت در حال پیگیری است. در مورد مراودات فرهنگی و داستان نویسی و این موارد کاملا درست است که البته جا افتادن خط فارسی به بیشتر شدن نیروی این حرکات اجتماعی کمک شایانی خواهد کرد.