تاریخچه و نمونه‌های بزرگ‌ترین سنگ کلیه‌

«تابناک با تو» - سنگ کلیه یکی از چالش‌برانگیزترین مشکلات پزشکی است که انسان از دیرباز با آن روبه‌رو بوده است. این رسوبات سخت و معدنی که در کلیه تشکیل می‌شوند، می‌توانند از اندازه‌ای کوچک مانند یک دانه شن تا اندازه‌ای بزرگتر از توپ گلف متغیر باشند. در این مقاله، به بررسی تاریخچه سنگ کلیه، نمونه‌هایی از بزرگ‌ترین سنگ کلیه‌هایی که تاکنون ثبت شده‌اند، عوامل ایجاد آنها، علائم، روش‌های تشخیص و درمان پرداخته خواهد شد.

تاریخچه مقابله با سنگ کلیه

مقابله با سنگ کلیه قدمتی به‌اندازه تاریخ پزشکی دارد. مدارک تاریخی نشان می‌دهند که انسان‌ها هزاران سال پیش نیز با مشکلات سنگ کلیه دست و پنجه نرم می‌کردند. اولین نشانه‌ها از درمان سنگ کلیه به تمدن‌های باستانی برمی‌گردد. برای مثال، در مصر باستان، پزشکان متوجه وجود سنگ کلیه در مومیایی‌ها شدند. در آن زمان، درمان‌ها بیشتر بر روی تسکین درد و تلاش برای دفع طبیعی سنگ‌ها متمرکز بود.

در یونان باستان، بقراط (Hippocrates) که به عنوان پدر علم پزشکی شناخته می‌شود، به وجود سنگ‌های کلیه اشاره کرده و برخی از روش‌های درمانی مانند رژیم‌های غذایی خاص و مصرف دارو‌های گیاهی را پیشنهاد داده بود. وی معتقد بود که تعادل در مایعات بدن و رژیم غذایی می‌تواند به پیشگیری از تشکیل سنگ‌ها کمک کند. با این حال، روش‌های جراحی در آن دوران بسیار خطرناک و نادر بودند، زیرا دانش و ابزار لازم برای انجام این گونه جراحی‌ها بسیار محدود بود.

در قرون وسطی، درمان سنگ کلیه با پیشرفت‌های پزشکی و داروشناسی همراه شد. پزشکان این دوره به‌طور فزاینده‌ای به اهمیت حفظ تعادل در مایعات و اجتناب از مصرف بیش از حد نمک پی بردند. یکی از روش‌های جراحی ابتدایی که در آن زمان استفاده می‌شد، «سنگ‌شکنی» بود که به منظور شکستن سنگ‌های بزرگ به قطعات کوچک‌تر انجام می‌شد تا دفع آنها آسان‌تر شود.

با ورود به دوران مدرن و پیشرفت‌های چشمگیر در علم پزشکی، درمان سنگ کلیه نیز دچار تحولات اساسی شد. در اوایل قرن بیستم، روش‌های جراحی نوین مانند «لیتوتریپسی» (Lithotripsy) یا همان سنگ‌شکنی با امواج شوک توسعه یافت. این روش، انقلابی در درمان سنگ کلیه ایجاد کرد و امکان شکستن سنگ‌های بزرگ بدون نیاز به جراحی باز را فراهم ساخت. همچنین، با پیشرفت‌های تکنولوژی تصویربرداری، امکان تشخیص زودهنگام و دقیق سنگ‌های کلیه فراهم شد.

بزرگ‌ترین سنگ کلیه‌های ثبت شده در تاریخ

سنگ کلیه‌ها می‌توانند به اندازه‌های مختلفی تشکیل شوند، اما برخی از آنها به دلیل اندازه فوق‌العاده بزرگشان، به عنوان بزرگ‌ترین سنگ‌های کلیه در تاریخ پزشکی شناخته می‌شوند. این سنگ‌ها نه تنها به عنوان معضلاتی برای بیماران، بلکه به عنوان موضوعاتی جالب برای پژوهشگران و پزشکان مورد توجه قرار گرفته‌اند.

یکی از بزرگ‌ترین سنگ کلیه‌هایی که تاکنون ثبت شده، در سال ۲۰۰۴ در بدن یک مرد سریلانکایی پیدا شد. این سنگ کلیه عظیم، با وزنی معادل ۸۰۱ گرم و طولی حدود ۱۳ سانتی‌متر، رکورد جهانی را شکست و به عنوان بزرگ‌ترین سنگ کلیه شناخته شد. بیمار پس از تحمل درد‌های شدید و مراجعه به پزشک، تحت عمل جراحی قرار گرفت و این سنگ از بدن او خارج شد. این سنگ کلیه به اندازه‌ای بزرگ بود که حتی حرکت آن در داخل مجاری ادراری ممکن نبود و برای خارج کردن آن نیاز به جراحی باز بود.

مثال دیگر مربوط به سنگ کلیه‌ای است که در سال ۲۰۰۹ در هند از بدن یک بیمار خارج شد. این سنگ کلیه با وزنی حدود ۶۰۰ گرم و ابعاد تقریبی ۹ سانتی‌متر، یکی از سنگ‌های بزرگی بود که پزشکان هندی با آن مواجه شدند. بیمار پس از ماه‌ها درد و ناراحتی، در نهایت تحت عمل جراحی قرار گرفت و سنگ از بدن او خارج شد.

در سال ۲۰۱۷، یک مورد دیگر در هنلد [the Netherlands]گزارش شد که پزشکان موفق به خارج کردن سنگی با وزن ۵۶۰ گرم از بدن یک مرد شدند. این سنگ که به دلیل اندازه بزرگش به مجرای ادراری فشار زیادی وارد کرده بود، باعث مشکلات شدید برای بیمار شده بود. پزشکان پس از تشخیص این سنگ، تصمیم به انجام جراحی باز گرفتند و توانستند سنگ را با موفقیت خارج کنند.

عوامل تشکیل سنگ کلیه

تشکیل سنگ کلیه ناشی از تجمع مواد معدنی و کریستال‌هایی مانند اگزالات کلسیم، اوریک اسید، و استروویت است که در ادرار تجمع می‌کنند. این مواد به دلایل مختلفی در ادرار تجمع می‌کنند و باعث تشکیل سنگ‌های سخت و دردناک می‌شوند. چندین عامل می‌توانند خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهند:

۱- کمبود مصرف مایعات: یکی از اصلی‌ترین دلایل تشکیل سنگ کلیه، کمبود مصرف آب است. زمانی که بدن به اندازه کافی آب دریافت نکند، ادرار متراکم‌تر می‌شود و احتمال تشکیل کریستال‌ها و سنگ‌ها افزایش می‌یابد.

۲- رژیم غذایی نامناسب: مصرف بیش از حد نمک، پروتئین حیوانی، و مواد غذایی غنی از اگزالات مانند اسفناج، چای، و شکلات می‌تواند خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهد. این مواد به دلیل افزایش غلظت کلسیم و اگزالات در ادرار می‌توانند منجر به تشکیل سنگ شوند.

۳- اختلالات متابولیکی: برخی از افراد به دلیل اختلالات ژنتیکی یا بیماری‌های مزمن مانند دیابت، هایپرتیروئیدیسم، و نقرس (gout) مستعد تشکیل سنگ کلیه هستند. این اختلالات باعث تغییراتی در ترکیب ادرار می‌شوند که می‌تواند منجر به تشکیل سنگ شود.

۴- سابقه خانوادگی و عوامل ژنتیکی: افرادی که در خانواده‌شان سابقه سنگ کلیه وجود دارد، بیشتر در معرض خطر تشکیل سنگ قرار دارند. ژنتیک نقش مهمی در تعیین ترکیب شیمیایی ادرار و تمایل به تشکیل سنگ دارد.

۵- عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری: عفونت‌های مکرر در دستگاه ادراری می‌توانند خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهند، به‌ویژه سنگ‌هایی که از استروویت (struvite) تشکیل می‌شوند.

علائم سنگ کلیه و افتراق آن از درد‌های دیگر شکم

سنگ کلیه معمولاً با علائمی مانند درد شدید و ناگهانی در ناحیه کمر و پهلو شروع می‌شود. این درد که به عنوان «قولنج کلیوی» شناخته می‌شود، معمولاً به سمت پایین شکم و کشاله ران منتشر می‌شود. این درد‌ها به دلیل حرکت سنگ در مجاری ادراری و ایجاد انسداد رخ می‌دهند.

علاوه بر درد، علائم دیگری مانند ادرار خونی، تهوع و استفراغ، تکرر ادرار و احساس سوزش هنگام ادرار ممکن است بروز کنند. در برخی موارد، سنگ کلیه ممکن است باعث تب و لرز شود که نشانه‌ای از عفونت است و نیاز به توجه فوری پزشکی دارد.

تشخیص افتراقی بین درد ناشی از سنگ کلیه و سایر درد‌های شکمی مانند آپاندیسیت یا مشکلات گوارشی از اهمیت بالایی برخوردار است. معمولاً درد‌های ناشی از سنگ کلیه به‌صورت موجی هستند و با تغییر وضعیت بدن تغییر می‌کنند، در حالی که درد‌های دیگر معمولاً ثابت و متمرکزتر هستند.

شیوه تشخیص سنگ کلیه

تشخیص سنگ کلیه معمولاً از طریق معاینات بالینی و استفاده از ابزار‌های تصویربرداری انجام می‌شود. پزشک ممکن است برای تشخیص سنگ کلیه از روش‌های زیر استفاده کند:

۱- سونوگرافی: سونوگرافی یکی از اولین روش‌های تصویربرداری است که برای تشخیص سنگ کلیه به کار می‌رود. این روش غیرتهاجمی و بدون درد است و می‌تواند سنگ‌های موجود در کلیه و مجاری ادراری را شناسایی کند.

۲- سی‌تی‌اسکن (CT scan): سی‌تی‌اسکن یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای تشخیص سنگ کلیه است. این روش می‌تواند حتی سنگ‌های کوچک را شناسایی کند و اطلاعات دقیقی از محل و اندازه سنگ ارائه دهد.

۳- اشعه ایکس (X-ray): در برخی موارد، پزشک ممکن است از روش اشعه ایکس برای تشخیص سنگ کلیه استفاده کند. این روش می‌تواند سنگ‌های بزرگتر را نشان دهد، اما برای شناسایی سنگ‌های کوچک‌تر مناسب نیست.

۴- آزمایش ادرار: آزمایش ادرار می‌تواند به تشخیص وجود خون یا کریستال‌های مرتبط با سنگ کلیه کمک کند. همچنین، می‌تواند اطلاعاتی درباره ترکیب شیمیایی ادرار و خطر تشکیل سنگ‌های جدید ارائه دهد.

شیوه درمانی دارویی سنگ کلیه

درمان سنگ کلیه بستگی به اندازه و محل سنگ دارد. در مواردی که سنگ‌ها کوچک هستند و می‌توانند به‌صورت طبیعی از بدن دفع شوند، پزشک ممکن است درمان‌های دارویی را پیشنهاد دهد. این درمان‌ها شامل:

۱- دارو‌های ضد درد: برای تسکین درد شدید ناشی از سنگ کلیه، از دارو‌های ضد درد مانند ایبوپروفن، ناپروکسن، یا کدئین استفاده می‌شود. این دارو‌ها می‌توانند به کاهش التهاب و تسکین درد کمک کنند.

۲- دارو‌های ضد تهوع: سنگ کلیه می‌تواند باعث تهوع و استفراغ شود. دارو‌های ضد تهوع مانند متوکلوپرامید (metoclopramide) یا پرومتازین (promethazine) می‌توانند به کنترل این علائم کمک کنند.

۳- دارو‌های دفع سنگ: در برخی موارد، پزشک ممکن است دارو‌هایی مانند تامسولوسین (tamsulosin) یا نیفدیپین (nifedipine) تجویز کند که به شل شدن عضلات مجاری ادراری کمک کرده و دفع سنگ را تسهیل می‌کنند.

۴- مصرف مایعات فراوان: مصرف مایعات به‌خصوص آب، می‌تواند به دفع سریع‌تر سنگ‌ها کمک کند. پزشک ممکن است توصیه کند که بیمار روزانه ۲ تا ۳ لیتر آب مصرف کند تا ادرار بیشتری تولید شود و سنگ‌ها از بدن دفع شوند.

شیوه درمان جراحی سنگ کلیه

در مواردی که سنگ‌ها بزرگتر از آن هستند که به‌صورت طبیعی دفع شوند یا باعث انسداد مجاری ادراری شده‌اند، ممکن است نیاز به درمان‌های جراحی باشد. روش‌های جراحی شامل:

۱- لیتوتریپسی با امواج شوک (ESWL): این روش غیرتهاجمی است و شامل استفاده از امواج شوک برای شکستن سنگ‌های بزرگ به قطعات کوچک‌تر است که می‌توانند از طریق ادرار دفع شوند. این روش معمولاً در مواردی که سنگ‌ها در کلیه یا قسمت‌های بالای مجاری ادراری قرار دارند، استفاده می‌شود.

۲- آندوسکوپی: در این روش، یک لوله نازک به نام یورترسکوپ (ureteroscope) از طریق مجرای ادراری وارد بدن می‌شود تا سنگ کلیه شناسایی و خرد شود. این روش برای سنگ‌هایی که در قسمت‌های پایین‌تر مجاری ادراری قرار دارند، مناسب است.

۳- نفرولیتوتومی از طریق پوست (PCNL): این روش جراحی برای خارج کردن سنگ‌های بسیار بزرگ یا سنگ‌هایی که به سایر روش‌ها پاسخ نداده‌اند، استفاده می‌شود. در این روش، یک برش کوچک در پوست ایجاد می‌شود و یک ابزار مخصوص به کلیه هدایت می‌شود تا سنگ را خرد یا خارج کند.

۴- جراحی باز: این روش به‌طور معمول در موارد نادر استفاده می‌شود، به‌خصوص زمانی که سنگ بسیار بزرگ باشد یا مشکلات پیچیده‌ای در کلیه یا مجاری ادراری وجود داشته باشد. در جراحی باز، پزشک از طریق یک برش بزرگ در شکم، به کلیه دسترسی پیدا کرده و سنگ را خارج می‌کند.

عوارضی که سنگ کلیه ممکن است ایجاد کند

سنگ کلیه می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد که در صورت عدم درمان به موقع، ممکن است به مشکلات جدی‌تری منجر شود. برخی از عوارض رایج سنگ کلیه شامل:

۱- انسداد مجاری ادراری: یکی از شایع‌ترین عوارض سنگ کلیه، انسداد مجاری ادراری است که می‌تواند باعث کاهش یا قطع جریان ادرار شود. این وضعیت می‌تواند منجر به افزایش فشار در کلیه‌ها و آسیب به بافت کلیه گردد.

۲- عفونت‌های دستگاه ادراری: سنگ کلیه می‌تواند باعث ایجاد عفونت‌های مکرر در دستگاه ادراری شود. این عفونت‌ها ممکن است به تب، لرز، و درد شدید منجر شوند و در صورت عدم درمان، به عفونت کلیه (پیلونفریت) و در موارد شدیدتر به عفونت خون (سپتیسمی) منجر شوند.

۳- نارسایی کلیه: اگر سنگ کلیه باعث انسداد طولانی مدت و درمان‌نشده در مجاری ادراری شود، ممکن است به نارسایی کلیه منجر شود. نارسایی کلیه می‌تواند به کاهش عملکرد کلیه و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه منجر گردد.

۴- آسیب به بافت کلیه: سنگ کلیه می‌تواند باعث آسیب به بافت کلیه شده و در صورت عدم درمان به موقع، به از دست رفتن دائمی بخشی از عملکرد کلیه منجر شود.

منبع: یک پزشک