«تابناک با تو» - ظاهراً گویا ناصرالدین شاه قبل از سفرهایش به اروپا با دیدن تصاویر بنا‌ها و آسمان خراش‌های کشور‌های غربی در مجلات فرنگی که آن زمان برای دربار به ایران می‌آمد، تمایلی پیدا می‌کند که بنای مرتفعی نظیر بنا‌های فرنگستان در پایتخت ممالک محروسه! ایجاد نماید تا از بالای آن خود و زنانش بتوانند منظره شهر تهران و دورنمای اطراف را تماشا کنند؛ و بالاخره در حدود سال ۱۲۸۲ ه. ق. این قصد خود را با دوستعلی خان نظام الدوله معیرالممالک در میان می‌گذارد و او را برای ساختن چنین بنایی در سمت شرقی ارگ سلطنتی مأمور می‌کند.
معیرالممالک به زودی به وسیله استادان و معماران ما هر ان زمان طرح عمارت را ریخته و پی کنی آن را شروع می‌کند. ساختمان شمس العماره پس از دو سال یعنی در سال ۱۲۸۴ ه. ق. به پایان می‌رسد و بعد از ساخته شدن آن را شمس العماره نامیدند تاریخ بنایش را به حساب جمل «کاخ شاهانشاه» ثبت و ضبط کردند.
این ساختمان را معیرالممالک به خرج خود ساخته و به علتی که بهتر است از نظر تکمیل تاریخچه بنا شرح آن را از زبان نواده اش دوستعلی خان معیرالممالک بشنویم، تقدیم ناصرالدین شاه کرد.
می‌گوید: «حاج میرزا حسین خان سپهسالار که با معیرالممالک نرد مخالفت می‌باخت نهانی چند تن را بر آن گماشت تا صورت مخارج بنای مزبور را با دقت بردارند و در آخر کار آن را برای مقابله با سیاهه تقدیمی معیر «که احتمال می‌داد هزینه‌ها را بیشتر نوشته باشد» به دست شاه داده و ضربتی کاری به کار رقیب خود برد.
پس از دو سال بنای شمس العماره به پایان رسید و مخارج آن از هر جهت با اثاثه و فرش و ... به چهل هزار تومان بالغ گردید، روزی را جشن گرفتند و شاه رسماً به عمارت مزبور آمد و حاج میرزاحسین خان هم برای مشاهده نتیجه نقشه خود حضور به هم رسانید شعرا با مدیحه‌های آبدار مقدم خسروانه و میمنت بنای تازه را تبریک گفتند و شاه پس از بازدید اطاق‌ها و تمجید بسیار رو به معیرالممالک نموده گفت «فی الواقع بنای زیبا و با شکوهی است، ولی باید برای دولت گران تمام شده باشد؟» معیر عرض کرد: قربان برای چاکر گران تمام شد، زیرا بنا تقدیم خاکپای همایونی و طومار آن اینست که از نظر مبارک می‌گذرد و گامی پیشتر نهاده صورت مخارج را به دست شاه داد، سلطان از شنیدن این سخن تغییر قیافه داده و بی اختیار نگاه خشمناک به حاج میرزا حسین خان افکند که معناً از نظر حضار پوشیده نماند….»
همچنین در کتاب المآثر والآثار درباره شمس العماره آمده است:
«… اولا عمارت شمس العماره است که بسیار مرتفع و از بنا‌های بسیار عالی این دولت جاوید شوکت می‌باشد. تالار‌های آینه و ستون‌های بلند بزرگ از مرمر و ازاره و پله‌ها نیز کلا از مرمر مراتب زیادی الی بالای عمارت دارد. چهل ذرع ارتفاع این عمارت است و دو برج دارد با یک مهتابی که روی برج‌ها نشیمن عالی ساخته اند برای تفرج، وقتی که بالای آن برج‌ها می‌روند شهر تهران و اطراف و کوه‌ها و صحرا‌ها کلا پیدا و چشم انداز بسیار خوب و با روحی دارد در کمال خوبی می‌توان دید. حتی همه دره‌ها و آبشار‌های کوه‌ها پیداست و در این عمارت هم از اسباب و اشیاء نفیسه بسیار است و ساعت بزرگی در بالای این عمارت می‌باشد که صدای زنگ ان در اکثر مواضع شهر شنیده می‌شود».
باز همو در المآثر و الآثار می‌نویسد:
«بنیان و بنیاد کوشک مبارک معروف شمس العماره که از عظایم آثار این شهریار و امتیازش بر جمیع ابنیه تهران بلکه ایران اظهر من الشمس است مشتمل بر طبقات خمس؛ و این یادگار بزرگوار چنانکه در اوایل این باب… اشارت شد به دستیاری دوستعلی خان معیرالممالک به سبک قصور عمارات فرنگستان طرح ریخته و پرداخته و بناء برداشته و افراخته شده است تاریخ تأسیس آن بنیاد و این اثر سعادت نهاد ۱۲۸۴ سال بیست و یکم از جلوس همایون است.»
طرح و نقشه شمس العماره گویا از خود معیرالممالک و معماری آن بااستاد علی محمد کاشی بوده است. دوستعلی خان نظام الدوله معیرالممالک، فرزند حسینعلی خان معیرالممالک (متوفی به سال ۱۲۷۴ ه.. ق.) و پدر دوست محمد خان معیرالممالک (داماد ناصرالدین شاه) و جد دوستعلی خان معیرالممالک اخیر (نویسندهٔ کتاب «یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه») است. مرحوم عباس اقبال در صفحه ۶۷ شماره نهم و دهم سال چهاردهم مجله یادگار به اشتباه خود دستعلی خان نظام الدوله را شوهر عصمت الدوله و داماد ناصرالدین شاه پنداشته در حالی که او پدر داماد شاه بوده است.
منبع: یک پزشک
جاوید وماندگار تا ابد