هر یک از شما دانش آموزان عزیز، سعی می‌کنید تا به موقع در کلاس درس حاضر شوید و از فرایند یاددهی و یادگیری عقب نمانید. در اینجا قصد نداریم موانع یادگیری شما را در مدرسه بررسی کنیم و یا به نقد آن بپردازیم؛ هدف ما نشان دادن روش هایی برای یادگیری بهتر و مطالعه بیشتر، در خارج از محیط مدرسه است.
بسیاری از شما دارای استعداد مناسب و مطلوب هستید، ولی هنگامی که معلم پرسش‌های مستمر درسی را در کلاس، از شما می‌پرسند، در بسیاری موارد آنطور که باید و شاید جوابگوی سؤالات نمی‌باشید، و‌گاه مورد سرزنش دوستان خود هم قرار می‌گیرید.
بر این اساس گهگاهی برخی از شما‌ها به معلمان خود مراجعه می‌کنید و برای مشکل خود تقاضای راهکار و برون رفت از مشکل را دارید. که آقا ما چگونه مطالعه کنیم که بازدهی کارمان بهتر باشد؟ چگونه درس بخوانیم که مطالب را بهتر ادراک کنیم؟ و یا اینکه ما هرچه درس می‌خوانیم فایده‌ای ندارد؟ نمی‌دانیم چگونه عمل کنیم؟ شما ما را راهنمائی کنید.
خوب واقعیت این است؛ برای برون رفت از مشکل، بایستی بدانید، خداوند در وجود هر انسانی استعداد یا استعدادهائی قرار داده است. اگر تا اینجای کار را قبول داشته باشید؛ بخشی از مشکل حل شده است؛ یعنی، بپذیرید که ما هم چون آفریده خداوند هستیم و او بر اساس حکمت خود هیچ چیزی را بیهوده خلق نکرده است، پس در وجود ما نیز گوهری را قرار داده که ممکن است براحتی در وجود دیگران نباشد.
بنابراین، من هم می‌توانم مفید باشم نه هیچ و بی‌فایده. تا اینجا شما باید به مرحله باورکردن خود رسیده باشید. و خود را باور کنید؛ که دارای توان و تفکر سازنده می‌توانید باشید. پس مطلوب خواهد بود هر کار خود را با نام خداوند بزرگ آغاز کنید. بدون نام او باور کنید که هیچی در بساط نخواهید داشت و در کنار نام او دارای همه چیز هستید.
مرحله بعد اینست که ما بدانیم همه اشیاء با هم تفاوت دارند. مثلاً همه رشته‌های علمی مثل هم نیستند؛ و در هر رشته‌ای نیز تمام کتب یکسان و مثل هم نمی‌باشند. تازه در هر درسی تمام مباحث مانند هم نیستند و در هر بحثی هم پاراگراف‌های درسی ضمن پیوستگی که با هم دارند هر کدام به طرح کلمات کلیدی خاصی می‌پردازند که اگر ما بتوانیم آن‌ها را شناسائی و استخراج نمائیم، بخش زیادی از مشکل درک مفاهیم و متون حل خواهد شد.
در کنار استخراج کلمات کلیدی اگر ما توان طرح نمودار مطالب و یا تلخیص آن‌ها را داشته باشیم این نیز می‌تواند در ادراک بهتر و فهم بیشتر درس به ما کمک نماید.
ناگفته پیداست که وقت‌شناسی برای مطالعه در افزایش بازدهی کار ما بسیار مؤثر خواهد بود. اینکه بدانیم مطالعه در صبح زود مؤثر‌تر است یا در غروب، در پایان شب نتیجه کار بهتر است یا در اوقات دیگر ما را به یک قانونمندی سازمان یافته در مطالعه نزدیک خواهد کرد. گفته مزبور بدین معنا نیست که ما حتماً باید این قانونمندی را کشف کنیم تا مطالعه اثر بخش باشد؛ بلکه مفهوم آن این است؛ اوقاتی را شناسائی کنیم که ذهن ما مشغله کمتری دارد و مطالب را راحت‌تر دریافت می‌کند.
در کنار این مهم، موضوع فلات یادگیری هم مطرح می‌شود که دانش آموز مطالب کم حجم را در بازه زمان بیشتر، بهتر یاد می‌گیرد. به عنوان مثال یادگیری پنچ صفحه از درس را شما در دو ساعت بهتر یاد می‌گیرید، تا اینکه بخواهید همان مقدار را در نیم ساعت مطالعه نمایید.
شما نمی‌توانید در اتاقی که رادیو، تلویزیون یا ضبط صوتی روشن است، تلفن ثابت و سیاری را در کنار خود دارید، یا از اینترنت هم استفاده مداوم می‌کنید، مدعی داشتن مطالعه منظم شوید. کار مطالعه شما زمانی رونق می‌گیرد که استفاده از امکانات یاد شده به حداقل ممکن برسد. زیرا انسان علی رغم حواس پنجگانه‌ای که دارد نمی‌تواند همزمان پیامهای متفاوت را ادراک و دریافت نماید. پس مکان مطالعه بایستی عاری از ابزار‌های سرگرم کننده باشد، تا تعمق در مطالب هم براحتی امکان پذیر شود. خاصه در ایام کنکور دور ماندن از تمام وسایل یاد شده امری اجتناب نا‌پذیر خواهد بود.
ناگفته پیداست، اگر امکانات مزبور در راستای طرح سوال و ارتباطات علمی مورد استفاده دانش آموزان قرار بگیرد، نه تنها برای آن‌ها زیانی در بر نخواهد داشت، بلکه موجب فراگیری بیشتر برای آن‌ها نیز خواهد بود. زیرا امروزه در جامعه‌شناسی آموزش و پرورش با موضوعی تحت عنوان ضریب توانا سازی مواجه هستیم.
بدین معنا که اگر دو نفر با استعداد برابر، در یک موضوع، مثلاً در درس فیزیک، با هم رقابت نمایند؛ بطوریکه یکی از آن‌ها به امکانات بیشتر و دیگری فاقد امکانات باشد، شانس موفقیت کسی افزایش می‌یابد که به امکانات بیشتری دسترسی دارد. (اقتباس و عاریت از جامعه‌شناسی نظم، دکتر مسعود چلبی).
علاوه بر موارد یاد شده بحث گروهی و مباحثه دو یا چند جانبه و طرح سوال و دریافت پاسخ از دیگران هم می‌تواند، سطح یادگیری را افزایش دهد. به شرط اینکه با هدف و برنامه از قبل طراحی شده برای یادگیری باشد؛ نه با قصد اذیت کردن پاسخگو و یا در تنگنا قرار دادن وی.
دانش آموزان بایستی به این باور برسند که داشتن پشتکار و اراده برای مطالعه، مهم‌تر از استعداد ان‌ها می‌باشد. دانش آموزی که استعداد دارد، اما به دلیل نداششتن پشتکار از ان استفاده لازم را نمی‌برد، نسبت به کسی که اسعداد کمتری دارد؛ ولی از پشتکار بیشتری برخوردار است، بدون تردید موفقیت بیشتری را می‌تواند کسب نماید.
پس برای درس خواندن پشتکار پیدا کنید، اراده راسخ داشته باشید و فرصت مناسب، فراهم نمائید تا احساس سرخوردگی نکنید. زیرا نتیجه حاصل از ان بسیار لذت بخش‌تر از زمانی است که به دلیل صرف نکردن وقت، برای یادگیری، نتیجه مطلوب را بدست نمی‌آورید.
در کنار موارد یاد شده داشتن تمرکز بر روی موضوع مورد مطالعه بسیار حائز اهمیت است. دانش آموزانی که در حین مطالعه تمرکز ندارند، نیاز به تکرار بیشتر، برای یادگیری مطالب خواهند داشت.
تکرار کردن برای یادگیری هم (علاوه بر خستگی‌های ناشی از عدم تمرکز) بسیار مفید است. فراموش نکنیم که تکرار کردن باعث تداعی مطالب مختلف هم می‌شود. تداعی مطالب مختلف باعث می‌شود، مطالب تحلیلی با هم ترکیب شوند و برایند‌های علمی در ذهن فرد شکل بگیرد، پس تکرار می‌تواند منجر به تداعی و تداعی منجر به ترکیب و ترکیب منجر به تولید افکار و اندیشه‌های تازه در فرد شود.
در کنار این ترکیب کردن‌ها شما کم کم به مرحله تشخیص خواهید رسید و مطالب سهل و سخت را با هم منطبق خواهید ساخت و به پله بالاتری از یادگیری می‌رسید. در در حیطه‌شناختی «بلوم» از آن تحت عنوان ارزشیابی یاد می‌شود.
مضاف بر موارد اشاره شده، «نوشتن» مطالب هم باعث می‌شود، یادگیری در دانش آموز عمیق‌تر شود. و تداعی آن‌ها نیز در ذهن آسان‌تر شود.
مطالعه اگر متوالی انجام می‌گیرد، بهتر است، هر از چندگاهی موضوع آن تغییر کند و در حین مطالعه هرچند وقت یکبار استراحتی کوتاه داشته باشید و سطح یادگیری خود را با پس دادن مطالب محک بزنید. تا میزان تلاش خود به یادگیری را تجربه نمائید.
تنوع در مطالعه هم می‌تواند سطح یاد گیری را افزایش دهد. لازم نیست که ما یک روز کامل خود را به یک درس بسیار مشکل اختصاص دهیم. بلکه می‌توانیم در کنار دروس مشکل به مطالعه دروس ساده نیز بپردازیم، تا ذهن ما خسته نشود و انگیزه خود را برای یاد گیری از دست ندهیم.
خالی از فایده نخواهد بود؛ اگر کتاب داستانی را هم در کنار خود قرار دهید و برای رفع خستگی هرچند وقت یکبار، داستانی را مطالعه نمائید. مطالعه داستان، ضمن یادگیری مطالب آموزند به شما نیز کمک خواهد کرد تا زمینه یادگیری های بیشتری را در خود فراهم کنید.
احمد حسن‌زاده 
