یکی از اعمال واجب زائران حج تمتع در سرزمین منا، سنگباران کردن نمادین شیطان است. این عمل در روز دهم ذی‌الحجه (عید قربان)، در مورد «جمره عقبه» (محل سنگباران سوم) و با هفت سنگ انجام می‌شود و در روز یازدهم و دوازدهم ذی‌الحجه نیز در مورد «جمره اولی و وسطی و عقبه» و برای هر کدام با هفت سنگ انجام می‌شود. یعنی در مجموع زائران ۴۹ بار به نمادهای شیطان سنگ می‌زنند.
در بین اعمال حج، بالاترین تکرار عمل مربوط به رمی جمره است که ۴۹ بار صورت می‌گیرد(هفت بار در عید قربان، ۲۱ بار در روز ۱۱ ذی‌الحجه و ۲۱ بار نیز در روز ۱۲ ذی‌الحجه) که بیشتر از تعداد طواف ۲۱ شوط و یا سعی که ۱۴ شوط، است.
این کثرت، نشان‌دهنده آن است که بدون مبارزه زیاد، مستمر و فراگیر و جدی با شیطان، کمال و قرب حاصل نشده و واجب عملی نمی‌شود. همچنین تعداد زیاد رمی، ممکن است اشاره به تعداد فراوان گناهان و رذایل اخلاقی داشته باشد که باید از آنها دوری جست و نفس خود را از آنها پالایش کرد.
حضرت علی(ع) و امام صادق(ع) در خصوص این عمل عبادی حجاج که باید به قصد قربت انجام شود فرموده‌اند: «شیطان خود را به ابراهیم(ع) نمایاند و جبرئیل به او دستور داد که با هفت سنگ شیطان را براند».
در بخشی از حدیث شبلی که از امام سجاد(ع) نقل شده است، ایشان به بیان اسرار رمی جمرات پرداخته و از شبلی سؤال می‌کند: آیا در حج به «منا» رسیدی و «جمرهها» را سنگسار کردی و موهای سرت را زدودی و قربانی کردی و در «مسجد خیف» نماز گزاردی و به مکه بازگشتی و «طواف افاضه» انجام دادی؟ شبلی گفت: آری. امام(ع) فرمود: هنگام رسیدن به «منا» و سنگسار جمره ها؛ آیا چنین اندیشیدی که به هدف خویش رسیده‌‌ای و خداوند، خواسته‌‌هایت را برآورده است؟ شبلی گفت: نه! امام(ع) فرمود: هنگام سنگسار جمرهها، اندیشه‌‌ات این بود که دشمنت، شیطان و یاران او را سنگسار می‌‌کنی و به وسیله حج ارجمندت آنها را از خود می‌‌رانی؟ شبلی گفت: نه!
براساس این حدیث حجاج در هنگام رمی جمره باید این نیت را داشته باشند که شیطان و یاران او را سنگسار می‌کنند و از خود می‌رانند.
در خصوص اسرار این عمل عبادی مطالب و مقالات زیادی نگاشته شده است از جمله در مقاله «اسرار رمی جمرات و آثار آن در زندگی حج گزاران و راهکارهای صیانت از آن» نوشته حجت‌الاسلام حافظ نجفی آمده است: اولین اثر رمی جمرات، پاکسازی خطاهای گذشته و زدودن آثار گناهان و آلودگی‌هاست: «الْحَاجُّ إِذَا رَمَی الْجِمَارَ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ» «رسول خدا(ص) فرمود: حج‌گزار، چون رمی جمرات کند از گناهان خود بیرون می‌رود». بدین جهت رمی جمرات گامی برای ایجاد تغییر و اصلاح در وجود انسان است؛ زیرا تا وجود انسان از آلودگی‌ها پاک نشود، زمینه برای آراسته‌شدن به فضیلت‌ها فراهم نمی‌گردد و رسیدن به درجات و مقامات معنوی ناممکن می‌شود. امام صادق(ع)فرمود: «مَنْ رَمَی الْجِمَارَ یُحَطُّ عَنْهُ بِکُلِّ حَصَاةٍ، کَبِیرَةٌ مُوبِقَةٌ...»؛ «کسی‌که رمی جمرات کند، در برابر هر سنگریزه‌ای یک گناه کبیره هلاک‌کننده از او می‌ریزد.»
آراسته شدن به فضیلت‌ها
دومین اثر رمی جمرات، آراسته‌شدن حج‌گزار به فضیلت‌ها و ارزش‌های اخلاقی و رفتاری است. چنانچه رسول خدا(ص) خطاب به مرد انصاری آن را مورد تأکید قرار داد و فرمود: «فَإِذَا رَمَیْتَ الْجِمَارَ کَتَبَ اللهُ لَکَ بِکُلِّ حَصَاةٍ عَشْـرَ حَسَنَاتٍ تُکْتَبُ لَکَ لِمَا تَسْتَقْبِلُ مِنْ عُمُرِک»؛ «پس چون جمرات را رمی کنی خداوند در برابر هر سنگریزه ده ثواب برای تو در آینده زندگی‌ات می‌نویسد.» (شیخ صدوق، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۰۳ ؛ همو: ۱۴۱۷ق، صص۵۵۰ ـ ۵۴۹).
البته باید توجه داشت که این فضیلت‌ها و ارزش‌ها به سادگی در دسترس انسان قرار نمی‌گیرد؛ بلکه هم تحصیل آن دارای شرایط مهم و دشواری است و هم تداوم آن ارزش‌ها و ایفای نقش در زندگی حج‌گزار بسیار دقیق و حساس می‌باشد. اولین شرط رسیدن به این معنویت، خلوص نیت در انجام آن عمل عبادی است.
امام صادق(ع) در تفسیر آیه شریفة (...لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا؛ تا بیازماید شما را که کدامتان نیکوکارترید» (سوره هود آیه هفتم و سوره ملک آیه دوم). فرمودند: منظور این نیست که کدامتان عمل بیشتری انجام می‌دهید؛ بلکه منظور این است که کدامتان عمل [کار] بهتری انجام می‌دهید و نشانه بهتربودن یک عمل، این است که همراه با خشیت الهی و نیت خالص و نیکو باشد. سپس فرمود: «نگهداشتن خالصانه عمل، از انجام عمل دشوارتر است...» و این قاعده کلی درباره رمی جمرات نیز جاری است. شرط دوم، ترک معصیت و بازگشت از روش‌های ناصحیح گذشته است. براساس روایتی از رسول خدا، مهم‌ترین معیار و ملاک قبولی حج، ترک گناه است: «آیَةُ قَبُولِ الْحَجِ تَرْکُ مَا کَانَ عَلَیْهِ الْعَبْدُ مُقِیماً مِنَ الذُّنُوبِ».
همچنین امام صادق(ع) به حجاج توصیه کرده‌اند: «در رمی جمرات، شهوات و پستی‌ها و صفات نکوهیده را از خود دور کن آنها را با تیر سنگ خویش هدف قرار ده».
آیت‌الله العظمی جوادی آملی نیز در خصوص رمی جمرات می‌نویسند: «اگر مسئله رمی جمرات و سنگ زدن به جمرهها مطرح است، در حقیقت دیو درون و بیرون را رمی کردن و شیطان انس و جن را راندن است، تا انسان فرشته نشود، شیطان از حریم او بیرون نمی‌رود. اگر فرشته خوی شد، آنگاه است که از گزند شیطنت مصون می‌ماند. رمی جمرات یک تمرین عملی هدفدار و سازنده برای زنده نگه داشتن روح مبارزه، مجاهدت با صفات زشت شیطانی، زدودن اوهام و وسوسه‌های ابلیسی، رذایل و مفاسد اخلاقی و رفع شرک و آلودگی از درون وجود آدمی و محیط زندگی است.
براساس احادیث متعدد، حضرت ابراهیم(ع) و پیامبراکرم(ص) در هنگام سنگباران شیطان، بعد از هر سنگی «تکبیر» می‌گفتند؛ از این رو تکبیر گفتن هنگام رمی، استحباب دارد و نشانه آن است که تنها با تکیه بر خدا می‌توان با شیطان مبارزه و او را تضعیف کرد.
چرا هفت سنگ
در خصوص اینکه حجاج چرا باید با هفت سنگ نماد شیطان را سنگ بزنند آمده است: این تعداد شاید به این سبب باشد که شیطان و هوای نفس از هفت مجرا بر انسان مسلط می‌شود: پنج قوه حسی (بینایی، چشایی، بویایی، شنوایی، لامسه) و دو قوه شهوت و غضب. بنابراین شیطان از هفت راه داخل هویت و نفس انسانی می‌شود که باید راه نفوذش را بست. همچنین گفته شده از آنجا که انسان در دنیا مسافری بیش نیست، بنابراین از زمان پیدایش تا آخرین نقطه وصول به کمال و انسانیت، باید از هفت مرحله (طبع، نفس، عقل، روح، سر، خفی، اخفی) و منزلگاه بگذرد.
موانع متعدد در راه حق
«تعداد عقبات (جمره اولی، وسطی، عقبه)، نشانه آن است که برای رسیدن به حق، تنها یک مانع نیست؛ بلکه موانع متعدد، متفاوت در سر راه وجود دارد. در هر قدمی که انسان به خانه حق نزدیک می‌شود، سنگی جلوی پای او می‌آید و دفاع بر او لازم می‌شود.
سر استحباب استقبال قبله
«در رمی جمره اولی و جمره وسطی، چون شیطان مانع از آن است که انسان به طرف خانه کعبه به پیش رود؛ لذا شخص حاجی رو به طرف خانه خدا به رمی شیطان می‌پردازد تا او را از سر راه خویش بردارد. اما در جمره عقبه، چون نزدیک به حرم است، باید مانع از ورود شیطان به این حرم شود، برهمین اسا پشت به کعبه و رو به شیطان به مصاف او می‌رود. علاوه بر این تا با شیطان بزرگ مبارزه نشود، انسان نمی‌تواند رو به قبله حقیقی باشد و باید این مانع را بردارد، تا به قبله حقیقی رو کند.
هجوم جمعی علیه شیطان
در حج، چند تجمع عام داریم (مثل حضور در عرفات و مشعر). یکی از اجتماعات واحد هم، در رمی جمره عقبه در روز عید قربان است. این هجوم همگانی و واحد علیه شیطان، این درس مهم را می‌دهد که در بعضی از موقعیت‌ها، بایستی مسلمانان نیروی خود را متمرکز کنند و علیه آن سنگرها و دشمنان اصلی موضع بگیرند و در مراحل زمانی که علیه آنها وارد عمل شدند و تضعیف‌شان کردند، تقسیم شوند؛ یعنی، در مرحله اول باید آن مانع بزرگ و دشمن اصلی را با یک هجوم همه جانبه و گسترده، تضعیف کرده؛ آن گاه به دشمنان دیگر پرداخت. از اینجا ضرورت مرحله بندی و اولویت‌گذاری، در مبارزه آشکار می‌شود.
مرحوم علی شریعتی در کتاب حج خود در زمینه رمی جمرات آورده است: «سنگریزه، اما نه هر سنگریزه‌ای... صاف، صیقلی، گرد، از گردو کوچکتر و از پسته بزرگتر ... یعنی چه؟ یعنی گلوله! فردا هر سرباز جبهۀ ابراهیم، هفتاد گلوله بر مقتل دشمن می‌زند. گلوله‌ای که شلیک شود و خطا رود حساب نیست. آنچه می‌خورد حساب است. اینجا صومعه نیست، صحنه است. اگر اشتباه کنی باید جریمه بدهی! (حج، علی شریعتی، صفحه۱۳۰)
سه پایگاه پشت سر هم! هر یک به فاصله چند صد متری در طول خط مستقیم! سپاه مهاجم به تنگه می‌رسد؛ جمرات در دست و آماده؛ به بت اول می‌رسی مزن، بگذر! به بت دوم می‌رسی مزن، بگذر! به بت سوم می‌رسی، مگذر بزن! چرا؟ مگر نصیحت‌گران عاقل و با تجربه، معلم‌ها، آدم‌های منطقی که آدم را راهنمایی می‌کنند نمی‌گویند آهسته؟ یواش؟ به‌تدریج؟ به‌ترتیب؟ اما اینجا ابراهیم فرمان می‌راند، در نخستین حمله آخری را بزن! زدی؟ آری! تمام است. آخری که افتاد اولی و دومی دیگر قادر نیستند به روی پای خود بایستند. این آخری است که اولی و دومی را برپا می‌دارد. (علی شریعتی، حج، صفحه۱۰۰).
«بر بزرگ‌ترین فتح خویش غَرّه مشو که ابلیس، دیروز علاقۀ به اسماعیل را بهانۀ فریب تو کرده بود، امروز ذبح اسماعیل را می‌تواند مایۀ غرورت کند. پس همواره در رمی جمرات باش! (حج، علی شریعتی، صفحه۲۱۶ ).
خبرآنلاین
