اختصاصی «تابناک با تو» - جذام، خوره یا لِپرُسی که همچنین با نام بیماری هانسن شناخته میشود، بیماری مزمنی است که توسط باکتری مایکوباکتریوم لپره و مایکوباکتریوم لپروماتوسیس ایجاد میشود. در ابتدا، عفونتهای ناشی از این بیماری علائمی ندارند و به مدت ۵ تا ۲۰ سال به این صورت باقی میمانند. علائم این بیماری شامل گرانولوما دستگاه عصبی پیرامونی، دستگاه تنفسی، پوست، و چشمها میشود. این علائم ممکن است باعث ناتوانی در حس درد و در نتیجه از دست دادن بخشهایی از دست و پا در نتیجه آسیبهای مکرر شود. احساس ضعف و ضعف چشم همچنین ممکن است در بیمار ایجاد شود. دو نوع اصلی این بیماری بر اساس تعداد باکتریهای موجود در هر نوع تشخیص داده میشود: پسی باسیلاری و مالتی باسیلاری. این دو نوع جذام بر اساس تعداد پیگمانتاسیون ضعیف، و لکههای پوستی بیحس تشخیص داده میشوند که در پسی باسیلاری تعداد این لکهها پنج عدد یا کمتر است و در نوع مالتی باسیلاری تعداد آنها بیشتر از پنج عدد است. این بیماری با استفاده از مشاهده رنگآمیزی اسید فاست در بافت برداری پوستی یا از طریق تشخیص DNA فرد با استفاده از واکنش زنجیرهای پلیمراز تشخیص داده میشود. این بیماری در میان افرادی که در فقر زندگی میکنند شایعتر است و عقیده بر این است که از طریق ریز قطرههای تنفسی به انسان منتقل میشود. این بیماری از دسته بیماریهای بسیار عفونی نیست. جذام قابل درمان است. درمان نوع پسی باسیلاری این بیماری با استفاده از داروهای داپسون و ریفامپین به مدت ۶ ماه صورت میپذیرد. درمان نوع مالتی باسیلاری این بیماری با استفاده از داروهای ریفامپین، داپسون و کلوفازیمین به مدت ۱۲ ماه صورت میگیرد. این داروها توسط سازمان بهداشت جهانی در اختیار کشورها قرار میگیرد. آنتیبیوتیکهای دیگری نیز ممکن است در درمان این بیماری استفاده شوند. در سال ۲۰۱۲ تعداد ۱۸۹٬۰۰۰ نفر در جهان به این بیماری مزمن مبتلا بودند و این تعداد در حال حاضر به ۲۳۰٬۰۰۰ نفر رسیدهاست. [۱]موارد مزمن این بیماری از دهه ۱۹۸۰ که حدود ۵٫۲ میلیون نفر را به خود مبتلا کرده بود کاهش یافتهاست. اکثر موارد جدید این بیماری در ۱۶ کشور اتفاق میافتد و در این میان بیش از نیمی از این مبتلایان از کشور هند میباشند. در ۲۰ سال گذشته بیماری جذام ۱۶ میلیون نفر در دنیا درمان شدهاست. هزاران سال است که بشریت با بیماری جذام دست و پنجه نرم میکند. نام این بیماری از واژه لاتین lepra به معنای «فلس مانند» گرفته شدهاست، این در حالی است که واژه «بیماری هانسن» از روی نام گرهارد آرمور هانسن گرفته شدهاست. قرنطینه افراد مبتلا در کمپهای جذامیها هنوز در کشورهایی مانند هند، با بیش از هزار؛ چین، با حدود صدها؛ و در آفریقا اتفاق میافتد. با این حال، بیشتر این کمپها بسته شدهاند. برای مدت مدید در طول تاریخ، مردم جذام را همواره با ننگ جامعه در ارتباط میدانند، که این خود عاملی برای جلوگیری از گزارش بیماری فرد و درمان زودهنگام میشود. روز جهانی جذام در سال ۱۹۵۴ وارد تقویم شد تا به افراد مبتلا به جذام آگاهی داده شود.
جذام جیست؟
جذام در طول تاریخ بیش از هر بیماری دیگری باعث وحشت و انزوای انسانها گردیدهاست. جذام نوعی بیماری التهابی مزمن است که به وسیله مایکوباکتریوم لپرا ایجاد میشود و طیف بالینی آن وابسته به پاسخ ایمنی فرد میزبان میباشد. هرچند بیماری به عنوان یک بیماری مزمن باکتری پوست واعصاب محیطی مطرح است، ولی در نوع لپروماتوز باعث گرفتاری راههای تنفسی فوقانی نیز میشود.
دراین باره بیشتر بخوانید:
جذام؛ بیماری به جای مانده از تمدن های قدیم
سلامتی تان را از روی ناخنهایتان متوجه شوید
وحشناکترین بیماری های مرگآور
یک مورد جذام، عبارت است ازشخص که دچار ضایعههای هیپوپیگمانته (قرمز رنگ بدون حس)، درگیری اعصاب محیطی، از دست دادن حس و اسمیر پوستی مثبت از نظر باسیلهای اسیدفاست، به صورت منفرد یا مجموعهای از این تغییرات باشد.
رشد این باکتری بسیار کند است، به طوری که در بافت نرم کف پای موش در طی ۱۱ تا ۱۳ روز تکثیر مییابد. این باکتری درگرفتاریهای پوست و اعصاب محیطی وجود داشته و منجر به تخریب بافتی و تغییر کل آن بعلت از دست دادن حس و فعالیت حرکتی بافت میشود.
دلایل ابتلا به بیماری جذام
علت بیماری جذام، نوعی باکتری با رشد کُند به نام «مایکوباکتریوم لپره (Mycobacterium Leprae)» است. به جذام بیماری هانس نیز گفته میشود که نامگذاری آن از روی دانشمندی به نام گرهارد هانسن انجام گرفته است. هانس در سال ۱۸۷۳ این بیماری را کشف کرد. راه انتقال دقیق بیماری جذام مشخص نیست. اما زمانی که افراد مبتلا به جذام سرفه یا عطسه میکنند، ممکن است که قطرات تنفسی که حاوی باکتری عامل بیماری هستند را به سایرین انتقال دهند. همچنین ارتباط نزدیک با فرد آلوده به جذام نیز برای انتقال بیماری جذام ضروری است. جذام از طریق تماسهای معمولی با افراد آلوده همچون دست دادن، در آغوش گرفتن یا نشستن کنار فرد در اتوبوس یا میز غذا سرایت پیدا نمیکند.
سیر طبیعی
راه ورود عامل جذام به بدن، به طور دقیق مشخص نیست و دوره کمون آن بسیار طولانی است. با درمان به موقع بیماری نتیجه بسیار مطلوب است. در بیمارانی که دچار ضایعههای ناشی از بیحسی اندامها هستند، در صورتی که اقدامهای درمانی نتیجه ندهد، دچار تغییر شکل اندام و استئومیلیت میشوند وگاهی قطع عضو، لازم میشود. همچنین ایریدیوسیکلیت، ممکن است منجر به کاهش بینایی یا کوری شود و کاتاراکت نیز به طور شایعی در نوع لپروماتوز ایجاد میشود.
نکته دیگری که در رابطه با سیر طبیعی جذام مهم است این است که کسانی که از نزدیک بااین بیماران تماس داشتهاند آزمون پوستی لپرومین با شیوع زیادی مثبت میشود و لنفوسیتهای تغییرشکل یافته ویژه مایکوباکتریوم لپرا و پادتنهای ویژه این باکتری حاکی ازآن است علیرغم شایع بودن عفونت، تنها تعداد کمی از افراد، دچار بیماری آشکار میشوند.
کسی که به جذام مبتلا میشود، دو فاکتور را حتما دارد؛
اول استعداد ژنتیکی و سرشتی است. حدود ۹۵ درصد مردم دنیا به طور ژنتیکی مقاومت کامل در برابر آن دارند؛ یعنی اگر جزو این ۹۵ درصد باشند، شبانه روز هم در تماس با میکروب قرار داده شوند، مبتلا نخواهند شد و فقط ۵ درصد افراد به شرطی که فاکتور دوم را داشته باشند، احتمال دارد، بگیرند.
دوم، تماسهای مکرر منظم و نزدیک و صمیمی برای ماهها و یا سالها با یک فرد جذامی از نوع واگیردار و عفونی که حتما درمان نشده باشد. همین مطلب بیانگر این است که جذام گرفتن به این راحتیها نیست و ترس از آن، ناشی از ناآگاهی است.
علائم اصلی جذام
در یک منطقه یا کشور آندمیک، هر فردی که یکی از علائم اصلی زیر را نشان دهد بعنوان مبتلا به جذام تلقی میشود:
۱ – ضایعه پوستی مطابق با جذام همراه با فقدان مشخص حس و اسیب عصبی
۲ – اسمیرهای پوستی مثبت
آسیب عصبی عموماً در تنههای عصبی محیطی، یکی دیگر از خصوصیات جذام است، که بصورت بی حسی پوست و یا ضعف ماهیچههایی که توسط اعصاب مبتلا عصب دهی میشوند، مشخص میگردد. در صورتیکه این علائم وجود نداشته باشد، کلفتی اعصاب به تنهایی اگر همراه با بی حسی یا ضعف عضلات نباشد، اغلب علامت قابل اعتمادی از جذام نیستند.
انواع جذام
۱) جذام توبرکلوئید یا جذام خشک
علائم بالینی این نوع از بیماری جذام، خیلی محدود است. پوست بیماردچارلکهایی میشود که کم رنگ ترازرنگ پوست خود فردهست. این لکهها میتواند یکی یا بیشترازیکی باشد. هم چنین این لکهها ممکن ات عمدتأ درناحیه صورت، تنه و گردن وجود داشته باشد. علاوه براین، اعصاب محیطی درنواحی خاصی دچاراختلالاتی میشود که کاملأ اعصاب شکل بارزی پیدا میکند
۲) جذام لپرواماتوز یاتر
این نوع از بیماری جذام، عوارض زیاد ایجاد میکند. علایم پوستی آن ممکن است به شکل قرمز باشد. هرچند که پیشرفت جذام ترآهسته ترازنوع خشک هست، اما علایم عصبی بسیارشدیدی ایجاد میکند.
راه انتقال جذام.
چون دوره کمون طولانی است، راه اصلی ورود عامل بیماری جذام به بدن مشخص نمیباشد، ولی محتملترین راه، دستگاه تنفسی میباشد. جذامتر یا همان لپروماتوز واگیردار میباشد. با توجه به اینکه این افراد در هر شبانهروز حدود ۱۰۰ میلیون باسیل جذام را از طریق ترشحات بینی خود به محیط خارج دفع میکنند، اما بیماری جذام به آسانی منتقل نمیشود وانتقال آن مستلزم تماس طولانی و چندین ساله با بیماران مبتلا به جذام میباشد. برهمین اساس انتقال آن به پرسنل بیمارستانی بسیار ناچیز میباشد.
بهداشت و وضعیت زندگی نیز در انتقال بیماری، نقش موثری دارند.
از جمله موارد دیگر میتوان:
*تنفس داخل رحمی
*گوارش تماس با حیوانات
*پوست خاک محیط اطراف
با توجه به اینکه عامل جذام در بدن پشه خاکی و ساسهایی که از بیماران درمان نشده تغذیه کردهاند یافت شدهاست، احتمال اینکه بیماری از طریق نیش حشرات منتقل شود وجود داردولی هنوز به اثبات نرسیده است و در حال بررسی است.
جذام، از خفیفترین تا پیشرفتهترین حالت
بیماری جذام بر اساس علائمی که بروز میدهد، شدت عفونت و نوع پاسخ سیستم ایمنی فرد به انواع مختلفی طبقهبندی میشود. دستهبندیهای مختلفی برای بیماری جذام وجود دارد که در ادامه به بررسی معروفترین آنها خواهیم پرداخت.
انواع بیماری جذام
۱- جذام نامعین:
ابتداییترین حالت بیماری جذام، جذام نامعین نام دارد که فرد تنها دارای یک لکهی پوستی میباشد. درصورتی که این نوع از جذام پیشرفت کند ممکن است مشکلات اساسی برای فرد به وجود آورد.
۲- جذام توبرکلوئید:
سیستم ایمنی فرد مبتلا به جذام توبرکلوئید به خوبی نسبت به عامل عفونت پاسخ میدهد. فرد مبتلا به این نوع عفونت تنها دچار چند ضایعه پوستی شده و میزان مسری بودن این نوع جذام بسیار خفیف است.
۳- جذام لپروماتو:
در جذام لپروماتو، سیستم ایمنی فرد نسبت به بیماری ضعیف عمل میکند. در نتیجه این نوع عفونت سبب ایجاد تعداد زیادی ضایعات پوستی عفونی، ریزش مو، درگیری شدیدتر عصب و ضخیم شدن عصب پیرامونی، ضعف بدن، از شکلافتادگی اندامهایی مانند انگشتان دست و پا و غضروف بینی میشود. احتمال انتقال این بیماری به سایر افراد، به دلیل وجود باکتریهای بیشتر در بدن بیمار، نیز بیشتر است.
۴- جذام بردرلاین (بینابینی):
این نوع جذام دارای ویژگیهای بالینی هردو نوع جذام توبرکلوئید و لپروماتو میباشد و به دو دستهی زیر تقسیم میگردد:
جذام توبرکلوئید بینابینی: دارای علائمی شبیه به جذام توبرکلوئید که با تعداد ضایعات و اعصاب درگیر بیشتری همراه است.
جذام لپرواماتوز بینابینی: دارای علائم خفیف تری نسبت به جذام لپروماتو بوده و سبب ایجاد زخمهای مسطح، گرانولومهای پوستی و بیحسی بیشتر اندامها میگردد.
تشخیص بیماری جذام
یکی از دلایل اصلی ترس و وحشت مردم نسبت به بیماری جذام، تغییر شکل اندامها و معلولیت انگشتان دست و پا میباشد. در صورتی که با شناخت علائم این بیماری و تشخیص به موقع آن، میتوان از بروز چنین عوارضی جلوگیری نمود.
چنانچه فردی علائم بیماری جذام را در خود مشاهده کرد، میبایست سریعاً به پزشک مراجعه نماید.
با مراجعه به پزشک، ابتدا معاینات فیزیکی صورت میگیرد. همچنین بخش کوچکی از پوست و یا اعصاب بدن مورد آزمایش بیوپسی قرار گرفته تا وجود باکتریهای بیماریزا در بدن فرد مورد بررسی قرار گیرد و درصورتی که فرد به بیماری جذام مبتلا باشد، درمان آن به سرعت آغاز خواهد شد.
جذام قابل درمان است
بیماری جذام یک بیماری قابل درمان است که در صورت تشخیص به موقع، بدون ایجاد معلولیت برای فرد، بهبود پیدا میکند.
اولین درمانی که برای این بیماری در نظر گرفته شد استفاده از قرص داپسون بود. از آنجا که پس از مدتی درمان جذام با مصرف یک دارو (تک درمانی) منجر به ایجاد مقاومت به آن دارو شد، سازمان بهداشت جهانی روش چند دارو درمانی (شامل داروهای داپسون، کلوفازیمین و ریفامپین) را، موثرترین درمان پیشنهادی برای بیماری جذام معرفی نمود. میزان مصرف این دارو بسته به نوع بیماری جذام حدود ۶ الی ۲۴ ماه به طول میانجامد.
چگونه از شیوع جذام پیشگیری کنیم؟
بهترین روش پیشگیری از ابتلا به بیماری جذام، تشخیص و اقدام به درمان به موقع در بیمارانی است که باکتری بیماریزا به تازگی وارد بدن آنها شده است. در این صورت میزان انتقال بیماری به سایرین کاهش یافته و از گسترش آن جلوگیری خواهد شد.
در سال ۲۰۱۶ سازمان بهداشت جهانی، استراتژی جهانی جذام را ایجاد نمود که هدف اصلی آن کنترل جذام و ایجاد دنیای عاری از جذام تا سال ۲۰۲۰ بوده است.
این استراتژی بر افزایش تعداد متخصصین درمان بیماری جذام، برهم زدن تصورات غلط و تشویق بیماران برای مراجه به مراکز بهداشتی-درمانی و کمک به کاهش عوارض و ناهنجاریهای مرتبط با این بیماری تأکید دارد.
مطابق با این برنامه و به منظور کمک به پیشگیری از جذام و ریشه کن کردن آن اقدامات زیر در نظر گرفته شدهاند:
۱- آموزش به عموم در رابطه با این بیماری و شناخت علائم آن
۲- نظارت بر وضعیت بیماران و آموزش اقدامهای مراقبتی و درمانی
۳- مدیریت وضعیت بیماران و کمک به جذامیان ناتوان
سخن پایانی
بیماری جذام یک نوع بیماری عفونی است که در اثر نوعی باکتری به نام مایکوباکتریوم لپره ایجاد میگردد و برخلاف تصوراتی که از دیر باز در رابطه با این بیماری صورت گرفته، قابل درمان است.
ابتلا به بیماری جذام و عدم درمان به موقع آن میتواند به شدت زندگی مجذومین را تحت تاثیر قرار دهد؛ بنابراین توجه به شناخت علائم این بیماری و اقدام به موقع نسبت به درمان، از جمله نکاتی است که باید بیشتر به آن توجه داشت.
متاسفانه در سراسر جهان مجذومینی زندگی میکنند که علی رغم اینکه بهبود یافتهاند، به جهت معلولیت و عوارض جانبی بر جا مانده از این بیماری، همچنان انزوا و گوشهگیری را ترجیح میدهند. یکی از اقدامات جهانی که باید در رابطه با این افراد صورت گیرد، اقدام به آموزش عموم و برهم زدن تصورات غلط در رابطه با این بیماری میباشد.
ما در این مقاله سعی کردهایم تا با تفسیر علت بروز و علائم این بیماری و تاکید بر قابل درمان بودن آن، نگرشی جدید را در رابطه با بیماری جذام و مجذومین ایجاد نماییم.
اللهم اشف کل مریض