کشنده‌ترین ویروس‌های تاریخ بشر

اختصاصی تابناک باتو ـــ قرون مختلف و پیش از تکامل گونه ما به شکل مدرن و امروزی، انسان‌ها در جدال با ویروس‌ها بوده اند. واکسن‌ها و دارو‌های ضد ویروسی برای برخی از بیماری ها، به ما این امکان را داده اند که از گسترش وسیع عفونت‌ها جلوگیری و به بهبود افراد بیمار کمک کنیم. بیماری همچون آبله را توانستیم ریشه کن کنیم و دنیا را از گزند گونه‌های جدید ویروسی رهایی دهیم.

اما تا پیروزی در مبارزه با ویروس‌ها فاصله زیادی داریم. در دهه‌های اخیر، ویروس‌های متعددی از حیوانات به انسان‌ها منتقل شده‌اند و با شیوع قابل توجه آن ها، هزاران تن جان خود را از دست دادند. برای مثال سویه ویروسی که باعث شیوع ابولا در غرب آفریقا در سال‌های ۲۰۱۴-۲۰۱۶ شد، سبب مرگ ۹۰ درصد از افرادی می‌گردد که به آن مبتلا می‌شوند. از این رو آن را به کشنده‌ترین عضو خانواده ابولا تبدیل می‌کند.

در ادامه لیستی از ۱۲ ویروس کشنده در جهان را ارائه خواهیم داد که بر اساس معیار‌های مختلفی همچون احتمال مرگ و میر در افراد مبتلا به این ویروس ها، میزان مرگ و میر ایجاد شده توسط آن‌ها در طول تاریخ و تهدیدات این ویروس‌ها برای آینده تاریخ بشر انتخاب شده اند.

MARBURG VIRUS (ویروس ماربورگ)

به گفته سازمان بهداشت جهانی (WHO)، دانشمندان در سال ۱۹۶۷ برای اولین بار ویروس ماربورگ را شناسایی کردند. این ویروس به صورت شیوع‌های کوچکی در میان کارگران آزمایشگاهی در آلمان رخ داد که در معرض میمون‌های آلوده وارداتی از اوگاندا قرار گرفته بودند. به گفته مایوکلینیک، علائم ویروس ماربورگ شبیه ابولا است، زیرا هر دو ویروس می‌توانند باعث تب خونریزی دهنده ویروسی می‌شوند. به زبان ساده، افراد آلوده دچار تب بالا و خونریزی در سراسر بدن می‌شوند که می‌تواند منجر به شوک، نارسایی اندام‌ها و در نهایت مرگ شود. میزان مرگ و میر در اولین شیوع (سال ۱۹۶۷) ۲۴ درصد بود، اما طبق گفته سازمان بهداشت جهانی، در شیوع ۱۹۹۸-۲۰۰۰ در جمهوری دموکراتیک کنگو ۸۳ درصد و در شیوع سال ۲۰۱۷ در اوگاندا ۱۰۰ درصد بود.

اولین شیوع ویروس ماربورگ در غرب آفریقا در آگوست ۲۰۲۱ تایید شد. مورد مردی از جنوب غربی گینه بود که دچار تب، سردرد، خستگی، درد شکم و خونریزی لثه شد. به گزارش رویترز، این شیوع شش هفته به طول انجامید و با وجود آن که ۱۷۰ تماس پرخطر وجود داشت، تنها یک مورد تایید شد.

EBOLA VIRUS (ویروس ابولا)

اولین شیوع ابولا در انسان همزمان در جمهوری سودان و جمهوری دموکراتیک کنگو در سال ۱۹۷۶ رخ داد. ابولا از طریق تماس با خون یا سایر مایعات بدن و بافت بدن فرد یا حیوانات آلوده منتقل می‌شود. Elke Muhlberger، کارشناس ویروس ابولا و دانشیار میکروبیولوژی در دانشگاه بوستون، به لایو ساینس گفت که سویه‌های شناخته شده از نظر مرگ و میر بسیار متفاوت هستند.

طبق گفته Essential Human Virology (۲۰۱۶)، یکی از سویه‌های ویروس ابولا تحت عنوان Ebola Reston، حتی افراد را بیمار نمی‌کند. اما برای سویه Bundibugyo، میزان مرگ و میر تا ۵۰ درصد و برای سویه Sudan تا ۷۱ درصد گزارش شده است. شیوع این بیماری در غرب آفریقا در اوایل سال ۲۰۱۴ آغاز شد و به گفته WHO بزرگترین و پیچیده‌ترین شیوع بیماری تا به امروز است. در دسامبر ۲۰۲۰، واکسن Ervebo توسط اداره غذا و داروی ایالات متحده تایید شد. این واکسن به مصونیت در برابر ویروس ابولا زئیری کمک می‌کند و یک انبار جهانی از این واکسن از ژانویه ۲۰۲۱ در دسترس قرار گرفت.

RABIES (ویروس ربیس یا هاری)

هرچند واکسن هاری برای حیوانات خانگی (که در دهه ۱۹۲۰ معرفی شد) به نادر شدن این بیماری در کشور‌های توسعه یافته کمک کرده است، این وضعیت همچنان یک مشکل جدی در هند و بخش‌هایی از آفریقاست. عفونت این ویروس پس از گاز گرفتن یا ایجاد کردن خراش توسط حیوان آلوده ایجاد می‌شود که می‌تواند با آسیب به مغز و سیستم عصبی همراه باشد. به گفته سرویس بهداشت ملی (NHS)، شروع علائم بیماری، به احتمال فراوان مرگ را در پی خواهد داشت. مولبرگر (Muhlberger) گفت: «این ویروس مغز را از بین می‌برد. از این رو این نوع عفونت و بیماری در دسته عفونت‌های بسیار خطرناک قرار می‌گیرد.» او در ادامه بیان داشت: «واکسن ضد هاری وآنتی بادی‌های لازم برای مقابله با این بیماری در دسترس است؛ بنابراین در صورت آلوده شدن فرد با این ویروس، امکان درمان فرد بیمار در سریعترین زمان ممکن وجود دارد.» با این حال، مولبرگر بیان داشت: «اگر این بیماری درمان نشود، احتمال مرگ ۱۰۰ درصد وجود خواهد داشت.»

HIV

در دنیای مدرن، کشنده‌ترین ویروس ممکن است HIV باشد. دکتر Amesh Adalja، پزشک بیماری‌های عفونی و سخنگوی انجمن بیماری‌های عفونی آمریکا، گفت: «این ویروس همچنان به عنوان بزرگترین قاتل ویروسی شناخته می‌شود.» از زمانی که این بیماری برای اولین بار در اوایل دهه ۱۹۸۰ شناسایی شد، حدود ۳۲ میلیون نفر به سبب بیماری ایدز جان خود را از دست داده اند. این پزشک گفت: «بیماری عفونی که در حال حاضر بیشترین تلفات را بر بشر وارد می‌کند HIV است.»

دارو‌های ضد ویروسی قدرتمند این امکان را برای افراد فراهم کرده است که سال‌ها با HIV زندگی کنند. اما این بیماری همچنان بسیاری از کشور‌هایی با درآمد پایین و متوسط را ویران می‌کند؛ جایی که ۹۵ درصد از عفونت‌های جدید HIV رخ می‌دهد. طبق گفته WHO، تقریباً یک نفر از هر ۲۵ بزرگسال در منطقه آفریقایی، HIV مثبت است. به این معنی که بیش از دو سوم افراد مبتلا به HIV در سراسر جهان زندگی می‌کنند. همچنین در سال ۲۰۲۰، ۶۸۰۰۰۰ مورد مرگ ناشی از HIV در سراسر جهان گزارش شد.

SMALLPOX (ویروس آبله)

در سال ۱۹۸۰، مجمع جهانی بهداشت، جهان را عاری از آبله اعلام کرد. اما قبل از آن، انسان‌ها هزاران سال با آبله مبارزه می‌کردند و به گفته بی بی سی، این بیماری جان ۱ نفر از هر ۳ نفری که به آن مبتلا شده بود، می‌گرفت. با این حال، نجات یافتگان از این بیماری اغلب نابینا شدند و زخم‌های عمیق و دائمی را در بدن خود داشتند.

میزان مرگ و میر در جمعیت‌های خارج از اروپا بسیار بالاتر بود؛ جایی که مردم قبل از ارتباط با افراد آلوده، تماس کمی با ویروس داشتند. به عنوان مثال، مورخان تخمین می‌زنند که ۹۰ درصد از جمعیت بومی قاره آمریکا بر اثر آبله معرفی شده توسط کاشفان اروپایی جان خود را از دست داده اند. بی بی سی گزارش داد که تنها در قرن بیستم، آبله ۳۰۰ میلیون نفر را کشت.

Adalja گفت: «این ویروس بار سنگینی را به سیاره زمین متحمل کرد. این ویروس نه تنها با مرگ، بلکه با نابینایی همراه بود. از این رو، این عوامل سبب تشویق کمپین‌های مختلفی برای ریشه کن کردن این ویروس از زمین شد.»

HANTAVIRUS (هانتاویروس)

بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، سندرم ریوی هانتا ویروس برای اولین بار در سال ۱۹۹۳ در ایالات متحده مورد توجه قرار گرفت. یک مرد جوان و نامزدش که در منطقه Four Corners ایالات متحده زندگی می‌کردند، چند روز پس از آغاز تنگی نفس درگذشتند. چند ماه بعد، مقامات بهداشتی، هانتاویروس را از موشی که در خانه یکی از افراد آلوده زندگی می‌کرد، جدا کردند. بر اساس گزارش CDC، بیش از ۶۰۰ نفر در ایالات متحده در حال حاضر به HPS مبتلا شده اند و ۳۶ درصد بر اثر این بیماری جان خود را از دست داده اند. این ویروس از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود، بلکه افراد از قرار گرفتن در معرض مدفوع موش‌های آلوده به این بیماری مبتلا می‌شوند.

بر اساس مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۰ در مجله Clinical Microbiology Reviews به چاپ رسیده است، پیش از این، یک هانتاویروس متفاوت در اوایل دهه ۱۹۵۰، در طول جنگ کره شیوع پیدا کرده بود که در آن بیش از ۳۰۰۰ سرباز سازمان ملل آلوده شدند و حدود ۱۲ درصد از آن‌ها جان باختند.

INFLUENZA (ویروس آنفلوآنزا)

طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، در طول یک دوره معمولی از شیوع آنفلوآنزا، بیش از ۶۵۰۰۰۰ نفر در سراسر جهان بر اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند. اما گاهی اوقات، هنگامی که یک سویه جدید آنفلوآنزاظاهر می‌شود، یک بیماری همه گیر با گسترش سریعتر بیماری و اغلب، با نرخ مرگ و میر بالاتر ایجاد می‌شود. کشنده‌ترین بیماری همه گیر آنفلوآنزا که گاهی آنفلوآنزا اسپانیایی نیز نامیده می‌شود، در سال ۱۹۱۸ آغاز شد و بر اساس گزارشات CDC، ۴۰ درصد از جمعیت جهان را بیمار کرد و حدود ۵۰ میلیون نفر را نیز کشت.

مالبرگر در مصاحبه‌ای گفت: «من فکر می‌کنم که ممکن است چیزی مانند شیوع آنفولانزای ۱۹۱۸ دوباره رخ دهد.» او در ادامه بیان داشت که: «اگر یک سویه جدید آنفلوآنزا راه خود را در جمعیت انسانی پیدا می‌کند و بتواند به راحتی بین انسان‌ها منتقل شود، با مشکل بزرگی روبرو خواهیم شد.»

DENGUE (ویروس تب دنگی)

طبق گزارش Clinical Microbiology Reviews، ویروس تب دنگی اولین بار در دهه ۱۹۵۰ در فیلیپین و تایلند ظاهر شد و از آن زمان در سراسر مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان گسترش یافته است. بر اساس گزارش مجله نیچر، بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان اکنون در مناطقی زندگی می‌کنند که تب دنگی بومی است و این بیماری (با پشه‌های حامل آن) احتمالاً با گرم شدن جهان، بیش از پیش گسترش یابد.

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، تب دنگی سالانه ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیون نفر را بیمار می‌کند. اگرچه میزان مرگ و میر برای تب دنگی کمتر از برخی ویروس‌های دیگر است (حدود یک درصد)، این ویروس می‌تواند باعث بیماری شبه ابولا به نام تب ناشی از خونریزی ویروس دنگی شود و در صورت عدم درمان، میزان مرگ و میر آن به ۲۰ درصد می‌رسد. مالبرگر گفت: «در مورد ویروس دنگی می‌بایست بیشتر تفکر کنیم، زیرا این یک تهدید واقعی برای ماست.»

به گفته CDC، واکسنی برای تب دنگی در سال ۲۰۱۹ توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده برای استفاده در کودکان ۹ تا ۱۶ ساله که در مناطقی که تب دنگی شایع است و دارای سابقه تایید شده عفونت ویروسی هستند، مورد تایید قرار گرفت. در برخی کشورها، یک واکسن تایید شده برای افراد ۹ تا ۴۵ ساله در دسترس است، اما باز هم، دریافت کنندگان باید در گذشته به یک مورد تایید شده دنگی مبتلا شده باشند. افرادی که قبلاً به این ویروس مبتلا نشده اند، در صورت تزریق واکسن، در معرض خطر ابتلا به تب دنگی شدید قرار می‌گیرند.

ROTAVIRUS (روتاویروس)

دو واکسن در حال حاضر برای محافظت از کودکان در برابر روتاویروس، عامل اصلی بیماری شدید اسهالی در میان نوزادان و کودکان خردسال در دسترس است. این ویروس می‌تواند به سرعت از طریق مسیری که محققان مسیر مدفوع-دهانی می‌نامند (به این معنی که ذرات کوچک مدفوع در نهایت مصرف می‌شوند) گسترش می‌یابد. هرچند کودکان در کشور‌های توسعه یافته به ندرت بر اثر عفونت روتاویروس جان خود را از دست می‌دهند، اما این بیماری در کشور‌های در حال توسعه که درمان‌های تامین آب از دست رفته بدن به طور گسترده در دسترس نیستند، کشنده است. WHO تخمین می‌زند که در سراسر جهان، سالانه بیش از ۲۵ میلیون ویزیت سرپایی و ۲ میلیون بستری شدن در بیمارستان به دلیل عفونت روتاویروس وجود دارد. کشور‌هایی که این واکسن را ارائه می‌دهند، کاهش شدید بستری شدن و مرگ و میر ناشی از روتاویروس را گزارش کرده اند.

SARS-COV

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، ویروسی که باعث سندرم حاد تنفسی یا سارس می‌شود، برای اولین بار در سال ۲۰۰۳ در یک شیوع در چین شناسایی شد. بر اساس گزارش مجله ویروس شناسی، این ویروس احتمالا ابتدا در خفاش‌ها ظاهر شد، سپس به پستانداران شبانه به نام "گربه‌ی زباد" منتقل گردید و سرانجام انسان را آلوده کرد. بر اساس گزارش History.com، پس از شروع یک شیوع در چین، سارس به ۲۶ کشور در سراسر جهان گسترش یافت و بیش از ۸۰۰۰ تن را مبتلا کرد و جان بیش از ۷۷۰ تن را در چند ماه گرفت. این بیماری باعث تب، لرز و بدن درد می‌شود و اغلب به ذات الریه پیشرفت می‌کند، به گونه‌ای که در آن ریه‌ها ملتهب شده و پر از چرک می‌شوند. میزان مرگ و میر ناشی از SARS حدود ۹.۶% است، با این حال، طبق گزارش های CDC، هیچ مورد جدیدی از SARS از اوایل دهه ۲۰۰۰ گزارش نشده است.

SARS-COV-۲

SARS-CoV-۲ متعلق به خانواده بزرگی از ویروس‌ها به عنوان SARS-CoV، معروف به کروناویروس‌ها است و اولین بار در دسامبر ۲۰۱۹ در شهر ووهان چین شناسایی شد. به گفته نیچر، این ویروس ممکن است از خفاش‌ها منشاء گرفته باشد و قبل از آلوده کردن مردم از طریق یک حیوان واسط منتقل شده باشد. شیوع اولیه باعث قرنطینه گسترده ووهان و شهر‌های مجاور، محدودیت‌هایی در رفت و آمد به کشور‌ها و تلاش‌های جهانی برای توسعه رویکرد‌های تشخیصی، درمانی و تولید واکسن شد. از زمان ظهور، این ویروس منجر به بیش از ۴ میلیون مرگ در سراسر جهان شده است. به گفته سازمان جهانی بهداشت، بیماری ناشی از SARS-CoV-۲، به نام COVID-۱۹، خطر بیشتری را برای افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند، به همراه دارد. علائم شایع شامل تب، سرفه، از دست دادن حس چشایی یا بویایی وتنگی نفس و علائم جدی‌تر شامل مشکلات تنفسی، درد قفسه سینه و از دست دادن تحرک است.

در ۲۳ اوت ۲۰۲۱، اداره غذا و داروی ایالات متحده اولین واکسن کووید-۱۹ به نام Pfizer-BioNTech را تأیید کرد. به گزارش نیچر، در دسامبر ۲۰۲۰، این واکسن اولین واکسنی بود که پس از یک آزمایش بالینی بزرگ تایید شد.

MERS-COV

ویروسی که سبب سندرم تنفسی خاورمیانه یا مرس می‌شود، در سال ۲۰۱۲ در عربستان سعودی و در سال ۲۰۱۵ در کره جنوبی شیوع پیدا کرد. ویروس مرس به خانواده ویروس‌های SARS-CoV و SARS-CoV-۲ تعلق دارد. به گفته WHO، این بیماری شتر‌ها را قبل از انتقال به انسان آلوده کرده است و می‌تواند باعث تب، سرفه و تنگی نفس در افراد مبتلا شود. مرس که در خاورمیانه شیوع بالایی دارد، اغلب به ذات‌الریه شدید پیشرفت می‌کند و میزان مرگ و میر تخمینی آن حدود ۳۵ درصد است. به گفته NHS هیچ واکسنی برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد. بهترین راه برای کاهش احتمال عفونت، شستن مرتب دست ها، اجتناب از تماس با شتر و عدم مصرف محصولات حاوی شیر خام حیوانی است.

مترجم: شایسته کوکبی حمیدپور

منبع: livescience