اختصاصی «تابناک با تو» - هَگمَتانَه، (پارسی باستان: Hagmatāna؛ پارسی میانه: همتان Hamatān ؛ پارسی نو: همدان، به معنی «جایِ به‌هم‌آمدگان»، «جای گردآمدگان») پایتخت مادها، پایتخت تابستانی هخامنشیان، و ساتراپ‌نشین ماد از هخامنشیان تا ساسانیان بود. یونانیان هگمتانه را اِکباتان می‌خواندند.
این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا و شوش در خوزستان، از معدود شهر‌های باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم مانده‌است. هرودوت این شهر را ساخته دیااکو دانسته و گفته‌است که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیاره‌ها بوده‌اند.
دانشنامه ایرانیکا بنیانگذاری ماد را سال ۷۰۸ پیش از میلاد به مرکزیت هگمتانه و توسط دیاکو ذکر می‌کند. در سال ۵۵۰ پیش از میلاد، ایشتوویگو شاه ماد از کوروش هخامنشی شکست می‌خورد و پیرو آن هگمتانه به تسخیر کوروش در می‌آید. در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، داریوش سوم کشته شده و هگمتانه فتح می‌شود. همچنین تخت جمشید به وسیله اسکندر مقدونی ویران شده و حکمرانی هخامنشیان پایان می‌پذیرد.
نام و ریشه‌شناسی
نام این شهر در سنگ‌نوشتهٔ داریوش بزرگ در بیستون در زبان فارسی باستان در گنج نامه «هَمگمَتانَ»، در زبان ایلامی «اَگ-مَ-دَ-نَ» و در زبان اکدی «اَ-گَ-مَ-تَ-نُ» ثبت شده‌است. معمولاً چنین تفسیر می‌شود که این واژه از «هَنگمَتَ» یا «هِنَگمَن» (به فارسی میانه: انجمن) به معنای «محل گردآمدن و گرد هم آیی» مشتق شده‌است و نتیجه گرفته می‌شود که پیش از شکل‌گیری دولت ماد، نوعی گردهمایی مردمی در اینجا انجام می‌شد. هرودوت به یک گردهمایی مادها که در آن دیاکو به شاهی برگزیده شد، اشاره می‌کند، ولی محل آن را مشخص نکرده‌است.
واژهٔ ایلامی «هَل. مَتَ. نَ» به معنای «سرزمین مادها» احتمالاً نباید درست باشد چرا که شهر پایتخت مادها نمی‌توانست نامی ایلامی داشته باشد یا «سرزمین» نامیده شود.
جرج کرزن، پیشنهاد کرده‌است که با توجه به اینکه در آن‌جا هفت شهر، هگمتانه نامیده می‌شوند و چهارتای آن‌ها در پارس قرار دارند، این نام در واقع برای پایتخت یا شهر شاهی تعیین شده بود. در منابع باستانی و دیگر منابع، برای هگمتانه نام‌های مختلفی ذکر شده‌است: در زبان یونانی «اِکباتانا، اِگباتانا»، در زبان لاتین «اکباتانا، اکباتانا، اکباتانیس پارتیوروم» در زبان آرامی «اَحمِتَ»، در زبان ارمنی «اَحمَتَن، هَمَتَن، اِکبَتَن» و در زبان فارسی میانه «هَمَدان». بنا بر هر دو زمینهٔ تاریخی و باستان‌شناسی، تطبیق هگمتانه با همدان، قطعی است. با این حال، کمبود آثار باقی‌ماندهٔ قابل مشاهده از دوران پیش از اسلام در این منطقه، باعث شده که برخی از نخستین بازدیدکنندگان اروپایی، مکان‌های جایگزینی همچون شوش، کنگاور و تخت سلیمان را برای هگمتانه پیشنهاد دهند. همچنین، سکه‌هایی از زمان ساسانی کشف شده که محل ضرب آن‌ها «اهمتان» قید شده‌است. نخستین اشارهٔ نوشتاری به نام مادها و سرزمین ماد، در سالنامهٔ بیست و چهارم سارل مانزر سوم (۸۳۶ قبل از میلاد) و سارگن دوم (۷۱۵ قبل از میلاد) بوده‌است که از این قوم و سرزمین آنان به نام «مادای» یا «آمادای» یاد کرده‌اند.
تاریخچه شهر همدان چیست؟
نام همدان در دوران مادها هگمتانه بود و دیااکو بنیانگذار سلسله ماد، این شهر را به عنوان پایتخت حکومت خود انتخاب کرد. به علاوه هگمتانه مدت‌ها به عنوان پایتخت تابستانی پادشاهان ماد، هخامنشی و اشکانی استفاده می‌شد. آثاری که در حفاری‌های همدان به دست آمده است، نشان می‌دهد که این شهر در طول حیات خود سه بار مورد هجوم بیگانگان قرار گرفته است؛ بار اول توسط اسکندر، دفعه دوم به وسیله اعراب و نوبت سوم به دست مغول‌ها ویران گردید.
جغرافیای هگمتانه
شهر تاریخی هگمتانه که به دلیل قرار‌گیری در دل تپه‌ای وسیع، به تپه‌ی هگمتانه معروف است، از جاهای دیدنی استان همدان است و در داخل شهر همدان امروزی و در دو طرف خیابان اکباتان قرار دارد. وسعت تپه‌ی مذکور که از آن به عنوان پهناورترین تپه‌ی باستانی ایران یاد می‌شود، بالغ بر ۳۰ هکتار است که با توجه به احتساب قسمت‌هایی که در گذشته بخشی از تپه‌ی باستانی بوده ولی به دلیل ساخت‌وسازهای صورت گرفته‌ی امروزی به عمارات مسکونی تبدیل شده است، از ۴۰ هکتار نیز تجاوز خواهد کرد.
معماری هگمتانه
حفاری‌های انجام شده در این مجموعه‌ی عظیم راز زیبایی را فتح نمود، بقایای شبکه‌ی آب‌رسانی کاملا پیشرفته و منظمی که طراحان آن را به گونه‌ای احداث کرده‌اند که در فاصله‌ی بین کانال‌های آب، راه‌های عبوری با عرضی بالغ بر ۳.۵ ایجاد کرده‌اند. همچنین در کف این راه‌های عبور از آجر‌های مربعی شکل و کاملا یکسان به عنوان پوشش استفاده شده است. کارشناسان معماری و باستان‌شناسان، طی پروژه‌ی حفاری و کاوش بر این مجموعه، اطلاعات دیگری در مورد معماری هگمتانه به دست آوردند. به نظر می‌رسد واحد‌های ساختمانی متشکل از حیاط مرکزی، اتاق‌ها و انبار‌ها به صورت قرینه در اطراف ساخته شده‌اند که در فاصله‌ی ۳۵ متری بین معابر قرار گرفته‌اند. با ادامه‌ی حفاری‌های صورت گرفته بر تپه‌ی هگمتانه که وسعتی بالغ بر ۱۴۰۰۰ مترمربع را دربر می‌گیرد، حصاری طولانی به بلندای ۹ متر و همچنین دو برج بزرگ و کم‌نظیر و بخش‌هایی از حصار وسیع شهر که از قطری برابر با ۹ متر و ارتفاعی برابر با ۸ متر برخوردار است، کشف شده است. به نظر می‌رسد این حصار از برج‌هایی بزرگ و عظیم بوده که در فاصله‌هایی معین ساخته شده‌اند؛ و باید بدانید که هگمتانه‌ی قدیم در این حصار قرار داشته است.
جاهای دیدنی همدان کدامند؟
وقتی شهری به اندازه همدان قدمت داشته باشد، قطعا آثار تاریخی بسیاری را در خود جای داده است. هرچند جاذبه‌های دیدنی همدان تنها محدود به آثار تاریخی نیستند. دیدنی‌های طبیعی بیشماری هم در این شهر زیبا وجود دارد. در مطلب تاریخچه اولین پایتخت ایران؛ از هگمتانه تا همدان به سراغ این جاذبه‌ها رفته ایم.
جاذبه‌های طبیعی همدان
اگر می‌خواهید از طبیعت زیبای همدان بهره‌مند شوید؛ باید بدانید که: بهترین زمان سفر به همدان تابستان است. در این فصل بر خلاف سایر شهر‌ها آب و هوای همدان دلنشین است و طبیعت دیدنی‌تر از همیشه. پس اگر در این فصل به هگمتانه قدیم می‌روید؛ بازدید از این زیبایی‌ها را از دست ندهید:
* غار علیصدر
* دهکده توریستی گنجنامه
* دشت میشان
* چشمه ملک
* دریاچه و سد اکباتان
* دره و تپه عباس آباد
* جاذبه‌های تاریخی همدان
ممکن است بخواهید سری به یادگار‌های به جای مانده از تاریخ در همدان بزنید. باید بگوییم که این یادگار‌ها آنقدر زیاد و متنوع هستند که شاید چند روز برای دیدن آن‌ها کافی نباشد. اما لیست زیر جزو باید‌های دیدنی این شهر هستند:
* گنبد علویان
* آرامگاه باباطاهر و ابوعلی سینا
* تپه و موزه هگمتانه
* بازار همدان
* آرامگاه استر و مردخای
* برج قربان
سوغات همدان چیست؟
همدان آنقدر شیرینی و صنایع دستی دارد که محال است بتوانید بدون آن‌ها سفرتان را خاتمه بدهید. از جمله سوغاتی‌های معروف همدان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
* کماج
* انگشت پیچ
* برساق
* حلوا لوزی
* آب نبات قیچی
* حلوا زرده
* صنایع دستی، چون سفالگری، آبگینه و گلیم
اقامتگاه‌ها و هتل‌های شهر همدان کدامند؟
همدان تنها یک هتل پنج ستاره دارد؛ هتل باباطاهر. اما هتل‌های چهارستاره این شهر هم در زمره بهترین هتل‌های همدان قرار دارند. برای نمونه می‌توان به هتل پارسیان بوعلی، هتل امیران یا هتل کتیبه اشاره کرد. البته آن‌هایی که مشکلی با اقامت در خارج از شهر ندارند، می‌توانند به سراغ مجتمع اقامتی گنجنامه بروند.
