اختصاصی «تابناک با تو» - کلمه دوپینگ از واژه بین المللی Dope گرفته شده است که هم به عنوان فعل و هم به عنوان اسم به کار می‌رود. فرهنگ آکسفورد این کلمه را به واژه هلندی Doop نسبت می‌دهد که به معنی «آیین غسل تهیدستی» می‌باشد. شباهت این دو واژه به علت آنست که کسانی دوپینگ می‌کنند که با این کار می‌خواهند کاستی‌ها و عیوب خود را بپوشانند.
بعضی معتقدند که مصرف مواد ویژه برای کسب برتری در یک مسابقه ورزشی به ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی گردد، یعنی زمانی که ورزشکار‌های یونانی دسته‌ای از قارچ‌ها را به عنوان منبعی غنی از پروتئین مصرف میکرده اند. عده‌ای دیگر بر آنند که این واژه از آفریقای جنوب شرقی منشأ گرفته است، جائی که فرقه‌ای در آنجا نوعی نوشیدنی محلی را که به اصطلاح دوپ نامیده می‌شد، در رقص‌های مذهبی خود به عنوان محرک استفاده می‌کردند. بعد‌ها این کلمه تحت عنوان dope به نوشابه‌ای الکلی Brandy اطلاق شد که از پوست نوعی انگور در افریقای جنوبی تهیه می‌شود. در نوشته‌های دانشمندان یونانی نظیر جالینوس و فیلوستراتوس نظریه‌هایی در خصوص رعایت اصول اخلاقی توسط رقابت کننده‌های بازیهای المپیک باستانی به چشم می‌خورد. در همان زمان گلادیاتور‌های رومی را مجبور به خوردن داروهای خاصی میکرده اند، تا اینکه نبرد بین آنان سنگین‌تر و خونین‌تر ادامه یابد و تماشاگر‌ها را بیشتر ارضاء نماید. در قرن ۱۹، ورزشکار‌های فرانسوی مخلوطی از برگ‌های کوکا و شراب را به نام وین ماریام می‌خوردند که معتقد بودند احساس خستگی و گرسنگی حاصل از تمرین‌های درازمدت را کاهش می‌دهد.
لغت دو پینگ کمتر از ۱۰۰ سال است که در بین ورزشکاران مرسوم شده است. اما در سال ۱۸۶۵ میلادی گزارش هائی از شناگر‌های کانال‌ها در آمستردام هلند مبنی بر استفاده مواد نیروزا وجود دارد. همچنین گزارش‌هایی مربوط به مصرف مواد کمکی توسط شرکت کنندگان مسابقه ۶ روزه دوچرخه سواری هلند در سال ۱۸۶۹ میلادی وجود دارد. نخستین مورد مرگ ناشی از دوپینگ، در سال ۱۸۸۶ در یک مسابقه محلی دوچرخه سواری مشاهده شد که دلیل آن مصرف مواد کمکی بیش از حد ماده شیمیایی تری متیل گزارش گردید. هم زمان با آن رویداد‌ها، مواردی از پارادوپینگ دیده شده است، که عبارتست از: خوراندن یک دارو به حریف توسط یک ورزشکار جهت کاستن کارآیی ورزش وی.
دوپینگ برای اولین بار در سال ۱۹۱۰ به طور رسمی جنبه آزمایشی و قانونی پیدا کرد. در آن زمان، طی آزمایش هائی، وجود دسته‌ای از مواد شیمیایی با ساختمان آلکالوئیدی در بزاق یک اسب مسابقه‌ای ثابت شد.
تعریف دوپینگ
طبق تعریف جدید كمیته بین المللی المپیك : دوپینگ عبارتست از تجویز یا استفاده از هر ماده خارجی و یا هر ماده فیزیولوژیك خود بدن با مقادیر غیرعادی یا راههای استعمال غیرطبیعی، توسط ورزشكار مسابقه دهنده با هدف انحصاری افزایش كارآیی در مسابقه بطور مصنوعی.
تست دوپینگ چیست؟
در موارد عادی، آزمایش دوپینگ بر روی نمونه ادراری انجام می گردد. درصورت مثبت شدن نمونه ادرار، برای تایید نتیجه از نمونه خون استفاده می شود.در صورت شك به دوپینگ خونی و یا استفاده از موادی كه با آزمایش خون بهتر قابل شناسایی هستند نمونه خونی از شخص گرفته خواهد گردید.
دلایل مخالفت با دوپینگ
چرا با آنکه دوپینگ باعث افزایش کارآیی ورزشکاران می شود با آن مخالفت می شود؟
مبارزه با دوپینگ بر سه اصل استوار است:
- احترام به اخلاق پزشکی و ورزشی
- مراقبت از سلامت ورزشکاران
- فراهم کردن محیطی برابر برای همه ورزشکاران
داروهایی كه جزو موارد دوپينگ به حساب می آیند معمولاً در پنج گروه دارويی طبقه بندی می گردند:
- داروهای محرک سيستم عصبی مرکزی: از اين گروه مي توان آمفتامين،کوکائين،افدرين،پسودو افدرين،فليل پروپانولامين و ...را نام برد.
- داروهای مخدر: از اين داروها می توان از هروئين،مورفين،متادون و ... نام برد.
- استروئيدهای آنابوليک: داروهايی مانند ناندرولون،تستوسترون،اکسی متولون،استانوزولول و ... در اين دسته قرار مي گيرند.
- داروهای ادرارآور: در اين دسته مي توان از فوروسمايد،تيازید،اسپيرونالاکتون و ... نام برد.
- هورمونهای پپتيدی وگليکوپروتئينی و آنالوگهای آنها: داروهايی مانند هورمون رشد اريتروپويتين و ... در اين گروه قرار مي گيرند.
با اين حال بعضی از داروها هم هستند که استفاده از آنها تا اندازه خاصی بدون مشکل است اما مصرف بيش از اندازه مجاز آنها دوپينگ برداشت می شود. از اين بین می توان از الکل،ماری جوآنا(حشيش)،داروهای بي حس کننده موضعی،کورتيکوستروئيدها و بتا بلوکرها نام برد.
ورزشكاران حرفه اى از موادنيروزا به عنوان راهى ميانبر براى مطرح شدن و ارضاى حس شهرت طلبى و جاه طلبى خود در زمینه ورزش استفاده مى كنند. در اين میان اين راه ميانبر در تمام رشته هاى ورزشى به وجود آمده است. و امروز حتى در ورزشى مثل تيراندازى نیز دوپينگ مى شود. ورزشكاران اين رشته براى بالا بردن توجه و تمركز خود از محرك هاى اعصاب مركزى استفاده مي كنند .
از عوارض (پیامدها) جانبی استروئیدهای آنابولیک (مانند تستوسترون، ناندرولون و ...) که بعض اوقات به وسیله ورزشکاران مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد چه میدانید؟ این داروها دارای عوارض جانبی زیادی هستند که بعضی از آنها برگشت‌پذیر و برخی دیگر غیرقابل برگشت می‌باشند از جمله می‌توان موارد زیر را نام برد:
عوارض جانبی دوپینگ
-عوارض قلبی و عروقی: بازداشتن آب و نمک، افزایش حجم خون، افزایش فشار خون، افزایش چربی‌های خون، بی نظمی ریتم قلب، تغییر ابعاد قلب، آنفارکتوس قلبی (دلی) و سکته مغزی
عوارض کبدی: اختلال کبدی، اختلال در کارکرد کبدی، افزایش آنزیم‌های کبدی، یرقان و سرطان کبد.
عوارض جانبی ویژه مردان: کاهش تعداد اسپرم‌ها، کوچک شدن بیضه‌ها، عقیمی، بزرگ شدن پستان‌ها، حس دفع فوری و مکرر ادرار، کاهش توانایی جنسی.
عوارض جانبی ویژه زنان: اختلال در قاعدگی (خوندیدگی)، هیرسوتیسم (رشد زیاد مو در قسمت های غیر طبیعی مثلاً در صورت خانم‌ها)، تاسی، کلفت شدن صدا، تحلیل پستان‌ها، خشک شدن شیر، پوست چرب و آکنه.
عوارض جانبی در پسران نابالغ: بسته شدن زودرس غضروف‌های رشد و توقف رشد قدی، رشد غیرطبیعی مو، تیرگی پوست
عوارض روانی: افسردگی، هیجان بیش از اندازه، پرخاشگری، بی‌ثباتی عاطفی، حالت تهاجمی و خشونت، بی خوابی، اضطراب، اختلالات شخصیت و وابستگی روانی به دارو. ولی نوع دیگری از دوپینگ که خیلی خطرناک است ماننند دوپینگ ژنی
دلیل استفاده ورزشکاران از دیورتیک ها چیست؟
دیورتیک‌ها (ادرارآور) باعث می‌شود که کلیه‌ها بیشتر کار کنند و با افزایش میزان دفع ادرار به تغییر غلظت داروهای غیر مجاز منجر می‌شود پس مواد دوپینگ را در جریان خون پنهان میکند و به همین دلیل توسط ورزشکارانی که داروهای دوپینگ مصرف می‌کنند مورد استفاده واقع می‌شود. از طرف دیگر، دیورتیک‌ها در کاهش وزن فرد ورزشکار و رسیدن به رده وزنی که مورد نظر اوست کمک میکند.
از رخدادهای مهم در تاریخ دوپینگ می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- اولین مورد مرگ ورزشکاران در سال۱۸۸۶ اتفاق افتاد که یک دوچرخه سوار به نام لینتون در اثر استفاده بیش از اندازه داروی تری متیل درگذشت.
- در مسابقات المپیک یک دونده ماراتن به نام توماس هیکس در اثر استفاده برندی و استریکلین در نزدیکی مرگ قرار گرفت.
- دهه ۱۹۵۰ روس ها از هورمون های مردانه برای افزایش قدرت و نیرو استفاده کرد و آمریکایی ها نیز استروییدها را برای این کار استفاده کردند.
-۱۹۶۰ دوچرخه سوار دانمارکی در المپیک رم به دلیل استفاده بیش از اندازه آمفتامین ها فوت کرد.
- ۱۹۶۴ افزایش قابل توجهی در ظاهر عضلان ورزشکاران در المپیک دیده شد که شک در استفاده از داروها را زیاد کرد.
- ۱۹۶۷ کمیته بین المللی المپیک پس از مرگ تامی سیمپسون به دلیل استفاده غیر از آمفتامین ها واکنش نشان داد.
- ۱۹۶۸ این کمیته با تعریفی از دوپینگ فهرست داروهای غیرمجاز را ارایه داد و به این ترتیب انجام آزمایش در بازیهای المپیک آغاز گردید.
- ۱۹۸۸ در المپیک سئول،تست بن جانسون از نظر استفاده از استروئید های آنابولیزان خلع و از ورزش محروم شد. همینطور دو وزنه بردار بلغاری که به مقام نخست المپیک دست پیدا کرده بودند به دلیل دوپینگ محروم شدند.
- ۱۹۹۴ دیه گو مارادونا فوق ستاره فوتبال آرژانتین در مسابقات جام جهانی ۱۹۹۴ آمریکا به دلیل استفاده از داروهای محرک از همراهی با تیمش محروم شد و به این ترتیب آرژانتین بدون مارادونا از آن دوره مسابقات حذف شد.
- ۲۰۰۰ برای مبارزه هر چه بیشتر با این پدیده شوم،کمیته مبارزه با دوپینگ تشکیل شد و آماده برخورد جدی با متخلفین در مسابقات المپیک ۲۰۰۰ سیدنی گردید.
انتخاب ورزشکاران برای تست دوپینگ به چه صورت است؟
در بازیهای المپیک، افرادی که مقام‌های اول تا چهارم درهر رشته ورزشی را کسب کردند و چند نفر دیگر به صورت تصادفی انتخاب می‌شوند. در برخی از رشته‌ها مانند دومیدانی، وزنه برداری و شنا در ابتدا باید نتیجه آزمایش دوپینگ منفی شود تا رکورد ورزشکاران ثبت شود پس حتی در صورتی که فرد موفقیت و عنوانی کسب نکرده باشد ممکن است در هر زمانی از او خواسته شود که تست دوپینگ را انجام دهد.
مجازات مربوط به دوپینگ
دوپینگ آگاهانه
در صورت مصرف استروئیدهای آنابولیک، داروهای ادرارآور، هورمونهای پپتیدی و گلیکوپروتئینی و آنالوگهای آنها:
در نخستین ارتکاب به جرم ۲ تا ۴ سال محرومیت از شرکت در مسابقات رسمی.
در دومین ارتکاب جرم محرومیت مادام العمر از شرکت در مسابقات رسمی.
دوپینگ ناآگاهانه
در رابطه با مصرف مواد غیرمجاز دیگر به جز موارد مذکور در دوپینگ آگاهانه:
در نخستین مورد تخلف ۳ تا ۶ ماه محرومیت از شرکت در مسابقات رسمی.
در دومین مورد تخلف ۲ سال محرومیت از شرکت در مسابقات رسمی.
در سومین مورد تخلف، محرومیت مادام العمر از شرکت در مسابقات ورزشی.
دوپینگ ناآگاهانه و آگاهانه
محرومیت از شرکت در مسابقات بین‌المللی یا مسابقات تحت نظارت فدراسیون ملی.
محرومیت از شرکت در سمینار یا همایش بین‌المللی و رسمی.
محرومیت از موقعیت شغلی داوری، مربیگری، مسئولیت، ریاست و مشاوره ورزشی.
سلب هر گونه ترفیع، مدال، عناوین و مقام‌هایی که در هنگام یا پس از تاریخ دوپینگ کسب شده‌است.
اشخاص حقوقی
در مورد ارتکاب به جرم دوپینگ، تنها ورزشکار متخلف مجازات نمی‌شود بلکه گاهی مجازات‌هایی برای شخصیت‌های حقوقی از قبیل فدراسیون‌های مربوطه و باشگاه‌های ورزشی در نظر گرفته می‌شود که بیشتر مجازات‌های مالی است و گاهی نیز شامل محرومیت‌هایی می‌شود.
در انتها به دو سوال متداول در مورد دوپینگ می پردازیم:
آیا داروهای دوپینگ همواره جزو داروهای کمیاب و پیچیده هستند؟
خیر بعضی از داروهای ساده مانند سرماخوردگی نیز ممکن است حاوی موادی باشد که نتایج تست دوپینگ را مثبت اعلام کند. ورزشکاران همواره باید قبل از مصرف هرگونه دارو از تاثیرات آن آگاهی داشته باشند.
آیا استفاده از چای، قهوه یا کولا می‌تواند سبب مثبت شدن تست دوپینگ گردد؟
کافئین یک ماده دارویی فعال است که در نوشیدنی‌های مرسوم مانند چای، قهوه و کولا وجود دارد. میان آن بسته به نوع نوشیدنی و شیوه تهیه آن قابل تغییر است. طبق یک پژوهش استفاده حدود ۱۰۰۰ میلی گرم کافئین می‌تواند سطح آن را در ادرار به حد غیر مجاز برساند. غلظت متوسط کافئین در چای و قهوه به ترتیب ۸۰-۵۰ و ۱۵۰-۸۰ میلی گرم می‌باشد.
پس می‌توان دریافت که با استفاده زیاد و بیش از اندازه این نوشیدنی‌ها امکان دارد تست دوپینگ مثبت شود، هر چند که استفاده معمولی آن چنین اثراتی ندارد. علاوه بر این، کافئین یکی از محتویات بعضی از داروها مانند داروهای سرماخوردگی و میگرن است که البته میزان آن در هر دوز کمتر از ۱۰۰ میلی گرم است.
کافئین دارای یک اثر تحریک مرکزی شبیه با آمفتامین است که خستگی را کم کرده و تمرکز و هوشیاری را زیاد میکند، اما دوز‌های بالای آن می‌تواند سبب لرزش اندام‌ها، اضطراب، بی خوابی و عصبانیت شود.
