اختصاصی «تابناک با تو» - خُرما یا رُطَب (نام علمی: Phoenix dactylifera) گیاهی تک‌لپه‌ای و گرمسیری جزو تیره نخل‌ها است که میوه‌اش خوراکی و دارای هسته‌ای سخت و پوست نازک و طعم شیرین که به شکل خوشه‌ای بزرگ از شاخه آویزان می‌گردد و برگ‌های آن بزرگ است. ارتفاع نخل به ۱۰ تا ۲۰ متر یا بیشتر می‌رسد.
گستردگی گونه خرما عمدتاً در نیمکرهٔ شمالی و در کشور‌های ایران، پاکستان، عراق، عربستان و سایر کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس همچنین بیشتر کشور‌های شمال آفریقا و ایالات متحده آمریکا است و در نیمکره جنوبی نیز به‌طور پراکنده دیده می‌شود.
به میوهٔ نرسیده خرما، «خارَک» یا «خرک» یا کنگ (و در زبان عربی، «حبابوک») گفته می‌شود.
رطب مرحله قبل از رسیدگی کامل خرماست که رطوبت بیشتر و قند کمتری نسبت به خرمای کاملاً رسیده دارد.
میوه خرما جزو میوه‌های سته می‌باشد یعنی تمام قسمت باریکاری آن گوشتی و حاوی مواد غذایی است. خرما از دورانِ باستان در رژیم غذایی انسان وجود داشته‌است و یکی از قدیمی‌ترین میوه‌های کشت شده توسط انسان بوده‌است.
ریشه واژه
واژه خرما ریشه و بنیاد فارسی داشته و از زبان‌های فارسی، به زبان‌های هندی، اردو، ترکی، اندونزیایی و مالزیایی به سوی خاوری و یونانی به سوی باختری وارد شده است. در منطقه جنوب کشور مردم اچمی خرما را برگرفته از گویش پهلوی (اچم) هارما (HARMA) و ارما (ORMA) می‌خوانند.
تاریخچه کاشت
درخت خرما در نواحی گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، از جمله ایران پرورش می‌یابد. با اینکه خاستگاه آن را میانرودان، عربستان و شمال آفریقا ذکر می‌کنند، ولی بررسی‌های علمی، آن را به گونه‌ای به نام علمی P.H. Sivestris که در هندوستان می‌روید نسبت می‌دهند. باستان شناسان احداث نخلستان‌ها را به پنج هزار سال پیش نسبت داده‌اند، زیرا نامی از آن بر لوحه‌های گلی ۵۰ سده پیش یافته‌اند.
در ایران نخل و خرما از دوران باستان و پیش از هخامنشی کشت می‌شده. در ادبیات ساسانی از جمله در کتاب بندهشن از نخل یاد شده‌است. منابع چینی از ایران (در زبان ایشان بوسی، تلفظ چینی پارسی) به عنوان سرزمین نخل خرما که در نزدشان به نام عناب پارسی و عناب هزارساله مشهور بوده، یاد کرده‌اند. در پایان سده نهم میلادی، نخل خرما را از ایران به چین برده و در آنجا کشت کرده‌اند. در میان کشور‌های اروپایی اسپانیا پیشینه بیشتری در کشت خرما دارد.
محصولات
از برگ و شاخه درخت خرما سبد و زیرانداز تهیه می‌کنند. از هسته آن نان و از میوه خرما شراب و عسل. مردم صحرا هسته درخت خرما را آرد کرده و از آن نان می‌پزند یا هسته را بو داده و از آن به‌عنوان قهوه استفاده می‌کنند، زیرا دم کرده آن بسیار مطبوع است یا حتی آن را در آب برای چند روز خیس کرده و به‌عنوان غذای مقوی به شتر‌های خود می‌دهند.
بهترین نوع خرما برای خوردن چیست؟
مجول: ریشه آن در مروکو است، آن‌ها بزرگ و خوشمزه هستند و یک عطر و طعم تافی مانند دارند.
بارهی: همچنین به نام خرمای زرد نیز نامیده می‌شود، این تنوع بومی مربوط به عراق است آن‌ها نرم و دارای گوشت ضخیم تری هستند.
دایری: این خرما دراز، باریک و سیاه هستند.
هالاوی: اینها فوق العاده شیرین و کوچک هستند.
دگلت نور: یکی از بهترین گونه‌های تونس و الجزایر می‌باشد. نیمه خشک و نه خیلی شیرین، این خرما‌ها معمولا در آشپزی استفاده می‌شود.
هایانی: در مصر، این خرما‌ها نرم و قرمز به سیاه و قرمز هستند.
میگراف: محبوب در جنوب یمن، اینها خرما‌هایی بزرگ و طلایی هستند.
ایتیما: اینها بومی الجزایر هستند، و بسیار شیرین میباشند و بزرگ و مستطیل اند.
از همه اینها، مجول به عنوان خوشمزه‌ترین و مغذی‌ترین نوع خرما است. اینها شایع‌ترین نوع خرما سیاه هستند و غنی از آنتی اکسیدان‌ها و فیبر هستند و غنی از پتاسیم نیز میباشند. انواع متعددی از این میوه وجود دارد، که محبوب ترینش مدیجول است.
جالب است بدانید برعکس، مزایای خرما‌های کوچکتر، بیشتر نیز می‌باشد. برخی از فایده‌های شگفت انگیز خرما‌ها می‌توانند به ما در این موارد کمک کنند، کاهش کلسترول، درمان یبوست و افزایش سطح انرژی و سلامت استخوان ها.
خواص خرما و میزان کالری آن
هر خرما شامل حدود ۲۰ کالری هستند و حاوی ۲.۸ میلی گرم کلسیم و ۵ گرم کربوهیدرات میباشند. خرما نیز غنی از آنتی اکسیدان‌ها است، تانن‌ها مهمترین آن‌ها است این تانن‌ها از آسیب سلولی جلوگیری می‌کند و در برابر التهاب محافظت می‌کند. در واقع، خوردن خرما با معده خالی کرم روده را می‌کشد.
خواص، فواید و مزایای سلامتی خرما:
بسیاری از مزایای سلامتی خوردن خرما عبارتند از:تسکین یبوست، تنظیم سطح کلسترول، اختلالات روده، مشکلات قلبی، کم خونی و اختلالات جنسی.
۱. خواص خرما برای یبوست:
پالپ این میوه با اصلاح محدود کننده مواد معدنی که در طول یبوست رخ می‌دهد، باعث بهبود یبوست می‌شود. فیبر خرما نیز برای جلوگیری از سرطان سیستم گوارش مفید است. خوردن حداقل ۲۰ تا ۳۵ گرم فیبر در هر روز باعث می‌شود که مدفوع شما نرم باشد و مانع از این وضعیت می‌شود.
۲. خواص خرما برای بهبود سلامت قلب:
فقط تعداد کمی خرما را در روز برای بهبود سلامت قلب خود بخورید؛ آنتی اکسیدان‌ها در خرما‌ها باعث جلوگیری از آترواسکلروز می‌شوند که اساسا باعث سخت شدن شریان‌ها و ایجاد لخته می‌شود این آنتی اکسیدان‌ها حذف کلسترول را از سلول‌های عروقی تحریک می‌کنند. خرما نیز شامل ایزوفلاون است که شناخته شده برای کاهش خطر بیماری قلبی عروقی می‌باشد.
۳. خواص خرما برای کمک به تنظیم کلسترول:
یکی از مزایای موثر خرماست. مصرف خرما حتی برای افراد سالم می‌تواند بر میزان کلسترول و استرس اکسیداتیو تاثیر مثبتی داشته باشد. خرما حاوی کلسترول نیست. غنی از آهن و فیبر بیشتری نسبت به موز هستند.
۴. خواص خرما برای بهبود سلامت استخوان:
خرما منبع غنی از مس، منیزیم، سلنیوم و منگنز است - همه اینها برای حفظ سلامت استخوان‌ها و جلوگیری از بیماری‌های مرتبط با پوکی استخوان ضروری هستند. خرما نیز غنی از ویتامین K است، که یک انعقاد کننده خون است و به سوخت و ساز بدن شما کمک می‌کند. همچنین شامل بورون هستند که برای استخوان‌های سالم مفید هستند.
۵. خرما فشار خون را تنظیم می‌کند:
خرما غنی از پتاسیم است و مواد معدنی اش باعث کاهش فشار خون می‌شود. یک خرمای مدجول شامل حدود ۱۶۷ میلی گرم پتاسیم است که نسبت به سایر میوه نسبتا بالا است. عدم مصرف پتاسیم کافی نیز می‌تواند منجر به سنگ کلیه شود و فیبر همچنین سطح قند خون را تثبیت می‌کند.
اثرات سدیم در رژیم غذاییتان را متعادل می‌کند و این باعث کاهش فشار خون می‌شود. منیزیم این میوه عضلات قلب و عروق خونی شما را آرام می‌کند، در نتیجه باعث کاهش فشار خون می‌شود.
۶. خرما سلامت جنسی را افزایش می‌دهد:
همانطور که در مطالعات هندی نشان داده شده، گرده خرما در طب سنتی برای افزایش باروری مردان استفاده می‌شود.
۷. با خواص خرما اسهال را درمان کنید:
با توجه به گزارش مرکز پزشکی دانشگاه کلمبیا، اسهال می‌تواند با انتخاب مواد غذایی که مصرف می‌کنید، بهتر شود یا شدت یابد به همین دلیل انتخاب مواد غذایی مناسب مهم است. بالا بودن پتاسیم خرما، می‌تواند به بهبود وضعیت شما کمک کند.
۸. بهبود سلامت مغز با خواص خرما:
یافته‌های خرما برای محافظت در برابر استرس اکسیداتیو و التهاب در مغز ارائه شده است. مصرف منظم خرما و میوه‌های مشابه با خطر بیماری‌های نورودنژراتیک و عملکرد شناختی بهتر در افراد مسن ارتباط دارد؛ مطالعه دیگری نشان می‌دهد که با مصرف خرما، احتمال کاهش سرعت پیشرفت آلزایمر نیز وجود دارد. یکی دیگر از مطالعات می‌گوید که خرما می‌تواند به جلوگیری از التهاب در مغز کمک کند.
۹. خواص خرما برای جلوگیری از سرطان کولون:
مصرف خرما می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کولورکتال را کاهش دهد، مصرف خرما همچنین رشد باکتری‌های مفید در روده را افزایش می‌دهد و باعث افزایش سلامت روده‌ها می‌شود.
۱۰. خواص خرما برای افزایش انرژی:
این میوه حاوی مواد مغذی بسیاری است که به افزایش سطح انرژی شما کمک می‌کند. همچنین حاوی قند‌های طبیعی مانند سقز، فروکتوز و گلوکز است که همه آن‌ها باعث تقویت انرژی می‌شوند.
۱۱. خرما باعث افزایش وزن می‌شود:
چه کسی می‌خواهد وزن زیاد کند؟ اگر شما بیش از حد لاغر هستید و میخواهید کمی وزن بگیرید، خرما می‌تواند یکی از افزودنی‌های رژیم غذایی شما باشد.
۱۲. خواص خرما برای کمک به جلوگیری از شب کوری:
علت اصلی شب کوری کمبود ویتامین A است؛ خرما نیز غنی از این ویتامین است و به مبارزه با این بیماری کمک می‌کند. در حقیقت، مناطقی که خرما زیاد مصرف می‌کنند، شب کوری در آن مناطق بسایر نادر است.
۱۳. جلوگیری از مسمومیت با استفاده از فواید و خواص خرما:
هرچند تحقیق گسترده‌ای در این زمینه وجود ندارد، اما چیز جالبی در بخش‌های شمال نیجریه داریم، خرما (همراه با فلفل) به آبجو بومی اضافه می‌شود تا نوشیدنی کمتر سمی شود.
۱۴. جلوگیری از هموروئید با خواص خرما:
این امر درست است، خصوصا در مورد بارداری؛ هموروئید عوارض رایج در دوران بارداری است و این می‌تواند ناشی از مصرف فیبر ناکافی باشد. خرما، همانطور که دیدیم، منبع عالی فیبر است. آن‌ها می‌توانند در طول حاملگی به جلوگیری از هموروئید کمک کنند.
۱۵. خرما برای پوست مفید است:
خرما حاوی ویتامین‌های C و D است که بر روی الاستیک پوست کار می‌کنند این میوه همچنین می‌توانند به مبارزه با مسائل پوستی کمک کنند - شما می‌توانید خرما را در رژیم غذایی خود قرار دهید و نتایج را در طولانی مدت مشاهده کنید.
خرما همچنین با مزایای ضد پیری همراه است، آن‌ها از تجمع ملانین در بدن شما جلوگیری می‌کنند و در غیر اینصورت اثرات نامطلوبی دارند. ما می‌دانیم که هورمون‌ها نقش مهمی در پیری و ظاهر پوست دارند؛ عصاره هسته نخل خرما دارای فیتوهورمون‌هایی است که اثرات ضد پیری قابل توجهی دارند. عصاره می‌تواند با چروک‌ها نیز مبارزه کنند.
۱۶. خواص خرما برای جلوگیری از ریزش مو:
خرما غنی از آهن است که باعث افزایش گردش خون به پوست و افزایش رشد مو می‌شود؛ این اتفاق با اکسیژن رسانی کامل به تمام بدن اتفاق می‌افتد که پوست سرتان نیز شامل می‌شود. در نهایت مانع از ریزش مو و تحریک رشد مو جدید می‌شود.
۱۷. خواص خرما برای جلوگیری از التهاب:
نخل‌های خرما حاوی اجزایی هستند که با التهاب مبارزه می‌کنند خرما همچنین شامل مقادیر خوبی از منیزیم است ماده معدنی که برای عملکرد ایمنی مهم است. اگر رژیم غذاییتان منیزیم کمی داشته باشد، سیستم ایمنی بدن شما برای جلوگیری از التهاب به اندازه کافی قوی نخواهد بود.
۱۸. خرما سلامتی بارداری را حمایت می‌کند:
از مزایای خرما در دوران بارداری شنیدید؟ زنان باردار نیاز به حدود ۳۰۰ کالری بیشتر از همسالان غیر باردار خود دارند، اما اکثر زنان باردار تمایل به انتخاب مواد غذایی با کالری کم دارند که یک اشتباه است این موردی است که در آن خرما‌ها می‌توانند کمک کنند. گرچه کمی کالری کم دارند، اما بسیار مغذی هستند و قبلا دیده ایم چگونه فیبر خرما باعث جلوگیری از هموروئید بارداری می‌شود.
ضرر‌هایی از خرما که به تازگی کشف شده است
مصرف کردن خرما به عقیده اکثر بسیار مفید است، اما بهتر است بدانید که مصرف خرما عوارض جانبی را هم به همراه دارد.
۱. می‌تواند منجر به مشکلات شکمی شود: خرما به خودی خود منجر به مشکلات شکمی نمی‌شود، مگر اینکه به آن‌ها سولفات اضافه شود، که در حال حاضر رایج نیز هست. سولفات یک ترکیب شیمیایی است که برای نگهداری و از بین بردن باکتری‌های مضر به خرمای خشک افزوده می‌شود. افرادی که به سولفات حساسیت دارند، می‌توانند به درد‌های شکمی، نفخ و اسهال مبتلا شوند.
خرما منبعی عالی از فیبر است، که در کمال تعجب می‌تواند در این مورد اثر معکوس داشته باشد. اگر تا به حال میزان کافی فیبر دریافت نکرده باشید، وقتی که تعداد زیادی خرما میخورید، به طور ناگهانی میزان دریافت فیبر بدنتان به حد زیادی بالا می‌رود و این افزایش ناگهانی می‌تواند منجر به مشکلات شکمی مانند یبوست و نفخ شود و با وجود اینکه تحقیقات کمی انجام شده است، ولی براساس گزارشات در موارد به خصوصی، خرما موجب بدتر شدن اسهال می‌شود.
۲. خرما می‌تواند موجب تحریک و خارش پوست شود:میوه‌های خشک مانند خرما می‌توانند باعث تحریک پوست شوند. یک بار دیگر، پای سولفات در میان است. جوش‌های پوستی می‌توانند به دلیل کپک‌های روی میوه‌های خشک که خرما نیز جزء آن‌ها است، ایجاد شوند.
۳. خرما می‌تواند موجب حملات آسم شود:تحقیقات کافی درمورد اینکه خرما می‌تواند موجب حملات آسم شود، وجود ندارد. ولی از آنجایی که خرما می‌تواند منجر به حساسیت شود و حساسیت نیز توانایی ایجاد آسم را دارد، بهتر است کسانی که در معرض ابتلا به آسم قرار دارند، بیشتر مراقب باشند در حقیقت ۸۰ درصد از افرادی که مبتلا به آسم هستند، به موادی که در هوا جابه جا می‌شوند، مانند کپک‌هایی که روی میوه‌های خشک مانند خرما وجود دارند، نیز حساسیت دارند.
۴. مصرف خرما می‌تواند باعث افزایش وزن شود: اگرچه خرما سرشار از فیبر است، ولی دارای میزان بالایی از کالری و انرژی نیز می‌باشد و می‌تواند منجر به افزایش وزن بی سابقه‌ای شود. هر گرم از خرما ۲.۸ کالری دارد که به این معناست که جزء غذا‌هایی با میزان انرژی متوسط به حساب می‌آید و می‌تواند باعث افزایش وزن شود.
۵. خرما می‌تواند باعث افزایش سطح پتاسیم در خون شود:هایپرکالمی شرایطی است که باعث افزایش بیش از حد پتاسیم در خون می‌شود. خرما سرشار از پتاسیم است و استفاده بیش از حد از آن می‌تواند باعث بروز این شرایط شود پس اگر میزان پتاسیم خون شما بالا است، از خوردن خرما اجتناب کنید. میزان ایده آل پتاسیم خون چیزی در حدود ۳.۶ تا ۵.۲ میلی در لیتر است. میزان پتاسیم خون بالاتر از ۷ می‌تواند خطرناک شود و احتیاج به مداخله دارویی سریع دارد.
۶. روکش مومی روی خرما می‌توانند خطرناک باشد:مانند سایر میوه‌های دیگر مثل سیب، خرما نیز با روکش مومی عرضه می‌شود. به دلیل اینکه میوه‌ها ظاهر بهتر و درخشان تری داشته باشند با موم روکش می‌شوند تا برای مدت زمان طولانی تری تازه بمانند. درخشندگی خرما معمولا به دلیل روکش نفتی یا اسپری شیمیایی است که هر دوی اینها می‌توانند در دراز مدت باعث مشکلات شدید گوارشی شوند.
۷. خرما می‌تواند برای کودکان ناسالم باشد:خرما برای بچه‌ها خیلی غلیظ و ضخیم است. جویدن خرما برای آن‌ها سخت است و از آن جایی که روده‌های آن‌ها در حال تکامل است، هضم خرما می‌تواند مشکل باشد؛ که این می‌تواند مشکلاتی را ایجاد کند. در حقیقت خرما می‌تواند نای کودک را ببندد و آن‌ها را خفه کند، بنابراین خیلی مراقب باشید حداقل تا زمانی که بزرگ شوند، خرما را از دسترس نوازدان دور کنید.
۸. خرما می‌تواند باعث عدم تحمل فروکتوز شود:شیرینی طبیعی خرما (حداقل بخشی از آن) به دلیل فروکتوز موجود در خرما است. برخی از افراد با هضم فروکتوز مشکل دارند که باعث ایجاد شرایطی به نام عدم تحمل فروکتوز می‌شود. شکر به طور کامل جذب نمی‌شود که باعث می‌شود به صورت کامل از سیستم گوارش شما عبور کند. (زیرا بدن شما قادر نیست ترکیبات آن را بشکند.) این مشکل همچنین می‌تواند منجر به نفخ و درد‌های شکمی نیز بشود، زیرا شکر با باکتری‌های طبیعی موجود در روده واکنش نشان می‌دهد.
نگهداری از خرما
-خرمای خشک به یخچال احتیاح ندارد.
-بیشتر رطب‌ها و بعضی از خرما‌ها باید حتما در دمای صفر درجه نگهداری شود ـ یعنی در یخچال ـ، اما بعضی رطب‌ها و خرما‌ها احتیاج به نگهداری در یخچال ندارند.
-اگر میخواهید خرمایی را بیرون از یخچال نگه دارید، بهتر است خرمای خشک خریداری کنید که می‌شود آن را تا مدت بسیار طولانی، در هوای آزاد خانه نگه داشت.
-اگر به خرما (نیمه خشک) علاقه ندارید و رطب را بیشتر می‌پسندید، باید بدانید که رطب دشتستان (کبکاب) اگرچه ظاهرش چندان زیبا و شکیل نیست و له شده (چه به صورت باز و چه به صورت بسته‌بندی) به نظر می‌آید، ولی اولا ارزش غذایی بالایی دارد و ثانیا بدون نگهداری در یخچال می‌توان تا مدتی آن‌ها را سالم نگه داشت.
-بعضی از انواع خرما و رطب‌ها در هوای خنک و با رطوبت بالا شکرک می‌زند. مصرف خرمای شکرک‌زده هیچ ضرری ندارد. اما اگر دوست ندارید که خرمایتان شکرک بزند، در زمستان آن را داخل یخچال قرار ندهید.
-بعضی از افراد رطب را بدون شست‌وشو مصرف می‌کنند، اما بهتر است رطب شسته شده، سپس مصرف شود.
-خرما‌های خشک معمولا در کارخانه شسته شده و به روش‌های نوین ضدعفونی هم شده‌اند، برای همین خرمای خشک را نشویید.
-اگر خرما یا رطبی که خریده‌اید، مدتی است در یخچال مانده و می‌ترسید که ترش شود، پیش‌دستی کنید و هسته‌هایشان را بگیرید، اگر پوست کلفتی دارد آن را بگیرید و با آن انواع شیرینی‌های خرمایی مثل حلوای خرما و رنگینک درست کنید (به کتاب آشپزی نگاهی بیندازید).
-خرمای نیمه‌خشک یا خشکتان را در ظرف پلاستیکی یا نایلون نگه ندارید. چون ماندگاری‌شان کوتاه می‌شود.
-خرما را بعد از شستن برای مدت طولانی نگه ندارید، چون ترش خواهد شد.
-بهتر است خرما را به اندازه مصرف و با ریختن مقداری آب داغ روی آن شست.
