اختصاصی «تابناک با تو» - یکی از خطرناکترین بیماری‌های قابل انتقال از حیوانات به انسان است واژه هیداتیس به معنی یک قطره آب است بیماری توسط نوزاد یک انگل روده‌ای سگ که وارد بدن انسان و دام میشود بروز میکند.
کرم بالغ در روده سگ و نوزاد در بدن انسان و حیوانات اهلی نشخوارکننده زندگی میکند.
عامل ایجاد بیماری مرحله نوزادی انگل اکینوکوکوس گرانولوزوس است.
اپیدمیولوژی کیست هیداتیک:
آلودگی انسان بیشتر درمناطقی که دامداری رواج دارد دیده میشود و ارتباط انسان با سگ و دام‌ها زمینه ابتلا را فراهم میکند.
فاکتورهائی مثل سن، شغل، مذهب، آداب و رسوم وعادات مردم نقش زیادی در انتقال و انتشار بیماری دارد: مثلا بعلت تماس بیشتر کودکان با سگ یا بعضی مشاغل مانند چوپانان، دباغان و کشاورزان میزان شیوع در آن‌ها بیشتر است ویا افرادی که تماس بیشتری با سگ دارند بیشتر در معرض ابتلا هستند.
چرخه زندگی انگل کیست هیداتیک:
چرخه زندگی این انگل بین سگ سانان و گیاهخواران تکمیل میشود. کرم بالغ در روده کوچک گوشتخواران مخصوصا سگ‌ها زندگی میکند و تخم‌های خود را از طریق مدفوع به محیط بیرون می‌رساند. تخم‌های دفع شده در مدفوع سگ بلافاصله برای دام و انسان آلوده کننده است.
گوسفند، گاو و بز نیز به هنگام چریدن و خوردن علف‌های آلوده تخم‌های اکینوکوک را همراه علوفه آلوده وارد دستگاه گوارش خود می‌کنند و تخم‌ها پس از ورود به دستگاه گوارش میزبان باز شده و جنین قلابدار به درون بافت روده مهاجرت نموده و از طریق عروق روده یا مجاری لنفاوی، به کبد می‌رسند.
تعدادی از آن‌ها در کبد می‌مانند و تعدادی به ریه می‌رسند، تعداد کمتری نیز به سایر ارگان‌ها مانند کلیه، طحال، عضلات و مغز حمل میشوند در این مرحله انگل پس از استقرار در بافت شروع به رشد و نمو کرده و طی چند ماه کیست‌های در اندازه‌های مختلف ایجاد می‌کنند حال درصورتی که سگ سانان از احشاء آلوده به این کیست نشخوار کنندگان تغذیه نمایند دوباره سیکل بیماری تکرار میشود.
راه‌های انتقال بیماری:
دفع تخم‌های کرم بالغ باعث آلودگی خاک و آب میشود و حیوانات اهلی مانند گوسفند، بز، گاو و شتر (میزبان واسطه) هنگام چریدن تخم‌ها را میخورند و انسان به طور تصادفی از طریق خوردن غذا یا آب آلوده به تخم‌ها و یا از طریق تماس مستقیم با سگ‌های آلوده با مرحله حد واسط انگل آلوده میشود. انگل بلع شده از روده نفوذ میکند و از طریق سیستم خونی به کبد و ریه‌ها و به طور کمتر شایع به بافت‌های دیگر منتقل میشود. در نواحی با شیوع بالا اغلب کودکان مبتلا میشوند، اما کیست‌های کبدی به چندین سال زمان نیازدارد تا به قدری بزرگ شوند که قابل کشف یا علامت دارشوند. امکان ابتلاء همه ارگان‌ها در این بیماری وجود دارد، ولی شایعترین محل ابتلا کبد (۶۰ تا ۷۰ درصد) و سپس ریه و مغز میباشد.
کمتر از ۲% موارد گزارش شده کیست در مغز بوده و ابتلاء سایر اعضاء مانند طحال، عضله و ابتلاء چند ارگانی کبد و ریه یا کبد و طحال- ریه و مغز نیز گزارش شده است. به طور نادر کیست هیداتیک در قلب، تیروئید، پستان، کلیه و بافت نرم گردن و مهره گزارش شده است. بیشترین موارد کیست هیداتیک در بالغین درکبد یافت میشود، ولی کیست در ریه و مغز کودکان بیش از افراد بالغ دیده میشود.
اهمیت بیماری کیست هیداتیک:
پراکندگی انگل در سطح جهان وسیع بوده، ولی شایعترین مناطق درگیر ساحل مدیترانه، جنوب روسیه، ایران، استرالیا وبلغارستان میباشد. میزبانان اصلی آن گوشتخواران بویژه سگ سانان هستند، اما انگل در سایر حیوانات اهلی و وحشی از جمله گاو، گوسفند، روباه، خوک و شتر نیز دیده میشود.
علائم بیماری:
پس از بلع تخم هر اندامی از بدن می‌تواند محل بوجود آمدن کیست باشد و بسته به اینکه در چه اندامی کیست ایجاد شده اختلال در عملکرد عضو را داریم. کیست‌های ریوی و کبدی معمولاً شایع‌تر هستند.
علائم بیماری نیز بستگی به عضو درگیر- اندازه کیست و محل دقیق آن در عضو مبتلا- واکنش‌های بین کیست و عضو مبتلا- پاره شدن کیست و واکنش‌های‌ای ایمونولوژیک به دنبال آن مثل شوک آنافیلاکسی و ... دارد.
دوره کمون ممکن است بین ۵ تا ۲۰ سال طول بکشدو در غالب موارد سال‌ها طول میکشد تا بیماری علامتدار شود و گا‌ها کیست خودبخود بهبودی پیدا میکند. بعد از سال‌ها به علت بزرگ شدن وایجاد اثر فشاری، بیمار احساس دردشکمی، بی اشتهایی، احساس توده شکمی میکند.
در کیست‌های کبدی علائمی مثل بزرگی کبد، قولنج کبدی و زردی دیده میشود.
در کیست‌های ریه علائم مختلفی از جمله سرفه، تنگی نفس، درد‌های قفسه سینه و خلط خونی دیده میشود.
کیست در مغز موجب اختلالات عصبی تاری دید، لرزش و صرع می‌گردد.
کیست در کلیه با سوزش ادرار و وجود خون در ادرار خودنمایی میکند.
کیست قلبی ممکن است باعث تپش قلب، تنگی نفس، اختلال عمل قلب گردد.
در پاره‌ای از موارد به علت ضربه ممکن است کیست پاره شده و محتویات آن وارد خون شده و شوک ایجاد کند که خود موجب سقوط سریع فشار خون و مرگ بیمار می‌گردد این بیماری در موارد شوک آنا فیلاکسی و یا در موارد درگیری قلبی و ایجاد تامپوناد قلبی کشنده است.
در موارد نادر با درگیری اعضایی مثل مغز- چشم – استخوان و عضلات ایجاد علائم جدی مثل کوری و فلج میکند.
روش‌های تشخیص کیست هیداتیک:
تشخیص کلینیکی: عفونت توسط پزشک با گرفتن شرح حال، تاریخچه و علائم بالینی مثل اتساع شکم، اقامت در منطقه اندمیک، سابقه تماس با سگ و. شناسایی میشود.
تشخیص آزمایشگاهی: عفونت با روش‌های تشخیصی آزمایشگاهی نظیر تست‌های تشخیصی و افتراقی، روش‌های سرولوژی، رادیوگرافی، سونوگرافی وسی تی اسکن و .. شناسایی میشود.
نکات ساده پیشگیری از این بیماری:
۱- رعایت بهداشت فردی و محیط
۲- ضد عفونی نمودن سبزیجات با توجه به اینکه سبزیجات، صیفی جات و میوه‌های بوته دار زمینی مثل توت فرنگی از عمده‌ترین فاکتور‌های آلودگی به تخم این انگلمی باشند حتما باید قبل از مصرف به خوبی با آب شستشو گردیده و برای اطمینان از جداشدن تخم انگل از سبزیجات، چند قطره مایع ظرفشوپی به داخل ظرف شستشو اضافه شود، سبزیجات چند لحظه در داخل آب تکان داده شود تا آب کف نماید.
نکته:
یکی از اشتباهاتی که در موقع شستشوی سبزیجات وجود دارد این است که بعد از شستشو، کل ظرف محتوی سبزیجاترا روی آبکش میریزند که با این کار تخم‌های انگل ته نشین شده در داخل ظرف دوباره رویسبزیجات پخش میشود، باید سبزیجات را از سطح آب برداشته شوند و آب باقیمانده دورریخته شود.
۳- در صورتی که سگ دارید دارو‌های ضد انگلی به سگ‌ها داده و برای آن‌ها شناسنامه تهیه نمایید و هر چند وقت یکبار آن‌ها به دامپزشک ببرید
۴- اگر کشتار دام مثل قربانی کردن و نذری دارید در صورت مشاهده کیست‌های کبدی در گاو و بخصوص گوسفند هرگز آن‌ها را پاره نکنید، چون باعث کیست هیداتیک چشمی در انسان میشوند و همچنین کبد حیوان را بطور بهداشتی دفن کنید، چون اگر سگی این احشاء آلوده را بخورد دوباره سیکل انگل تکرار می‌گردد.
۵-محصور نمودن مزراع و جلوگیری از ورود سگ‌ها به آن‌ها
۶-عدم تماس با سگ‌ها
همین سفتی باعث میشه که دارو قادر به نفوذ در داخلش نباشه..و تنها راه درمان جراحی و درآوردن کیسته