اختصاصی «تابناک باتو» ـ مساله «حجاب» برای بانوان به خصوص «حجاب سَر» تنها مربوط به آیین حیات بخش اسلام و آموزههای الهی و نجات بخش آن نیست بلکه در ادیان دیگر نیز مانند «مسیحیت» و «یهودیت» نیز بدان پرداخته شده، ولی به مرور زمان و به دلایل مختلف فرهنگی یا سیاسی، این حُکم در میان پیروان هر سه «دین ابراهیمی» کم رنگ شده است.
نقل است، روزی یکی از زنان هم روزگار پیامبر اسلام (ص) برای رفع مشکل خانوادگی خود به سوی خانه آن حضرت (ص) رهسپار شد. ناقلان اخبار در بخشی از این موضوع به مطلبی اشاره نموده اند که بیانگر نوع پوشش این زن و متعاقب آن پوشش مورد تایید زنان در آن عصر از سوی رسول اکرم (ص) بوده است.
«.. تَبَرْقَعَتْ وَ أَخَذَتْ عَلَى رَأْسِهَا رِدَاءً وَ خَرَجَتْ سَائِرَةً إِلَى دَارِ رَسُولِ اللَّه...» [۱](آن زن «بُرقَع» (روبَنده) خود را پوشید و «رِداء» را بر روی سر گرفت و به جانب منزل رسول خدا (ص) رهسپار شد....)
«ابن عباس» (م.۶۸ ق.) از اصحاب پیامبر (ص) و همچنین از مصاحبان و شاگردان امیر مومنان حضرت علی (ع) در بیانی، در مورد پوشش «رِداء» گفته است:
«الرداء الذی یستر من فوق إلى أسفل» [۲](«رِداء» [ پوششی است که]از بالا تا پایین [ بدن]را میپوشاند.)
در اصطلاح باستان شناسان، به بازه زمانیِ سه قرن قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) تا قبل از ولادت ایشان، دوران «هِلِنی» یا «هِلِنیستی» گفته میشود. این عصر، با دوران فرمانروایی «اسکندر» و فتوحات وی از «مصر» تا «هند»، شروع شد و بدین صورت فرهنگ و اندیشههای «یونان باستان» در اثر این کشورگشاییها در پهنه و گسترهای عظیم، شیوع پیدا کرد و این تاثیرات همچنان تا قبل از میلاد مسیح (ع) توسط جانشینان وی و دیگر حکمرانان و زمامداران در این ممالک، تداوم و جریان داشت. [۳] نکتهای که مورد غفلت واقع شده، کشف آثاری کهن و نفیس از دنیای باستان است که در آن نمونه ها، زنان دارای «حجاب کامل» و به خصوص «حجاب سر» بوده اند، چیزی شبیه به همان پوشش «رِداء» که در صدر اسلام رایج بوده یا به عبارتی شبیه برخی همین زنان چادری ایرانی و عرب امروزی و دیگر زنان مسلمانی که چنین پوششی دارند که در فرهنگ عربی به آن «عَباء» نیز میگویند.
این آثار باستانی که بدانها خواهیم پرداخت، گواهی آشکار بر دیرینگی و قدمت این پوشش در جوامع مختلف بشری و توجه خاص به پوشیدگی زن در آن اعصار و ازمان پیش از ظهور آیینهای اسلام و مسیحیت بوده است.
با نمونههایی که در ادامه تقدیم میشود میتوان گفت، «حجاب سر» حتی در «فرهنگ هلنیستی» یا به عبارتی همان فرهنگ با شکوه و تاثیرگذارِ یونانی قدیم نیز وجود داشته است. هرچند این فرهنگ بیشتر با پرستشهای شرک آلود «چند خدایی» شناخته شده و ربطی به آیینهای «توحیدی» یا «ابراهیمی» نداشته است. فرهنگی که سه یا چهار قرن قبل از ولادت حضرت مسیح (ع) نیز ظهور یافته و بدون شک، پیش از طلوع دو آیین ابراهیمی مسیحیت و اسلام بوده است.
این مجسمههای چادری به سه دسته تندیسهای «سفالین»، «سنگی» و «برنزی» تقسیم میشود و در این مقاله تنها به زنان چادری و محجبه در بازه زمانی «دوران هلنی» خواهیم پرداخت و لازم به ذکر است که تصاویر و مشخصات این مجسمهها نیز تنها از موزه ارزشمند «مترو پولیتن» شهر «نیویورک» در کشور «آمریکا» انتخاب شده است و اگر در همه موزههای جهان این موضوع تحقیق و بررسی شود قطعا نمونههای فراوانی چه از این فرهنگ و چه از دیگر فرهنگها در این خصوص به دست میآید.
۱- زن چادری رو گرفته و نشسته
مشخصات
ارتفاع: ۶/۷ سانتی متر
شماره: ۱۷۴۰. ۵۱. ۷۴
قدمت: قرن سوم قبل از میلاد (۲۳۰۰ سال پیش)
محل کشف: قِبرس
جنس: سفال
۲- زن چادری با روی باز و ایستاده
مشخصات
قدمت: اواخر قرن ۴ یا اوایل قرن ۳ قبل از میلاد (بیش از ۲۳۰۰ سال پیش)
ارتفاع: ۱۱/۶سانتی متر
شماره:۱۱۲۰. ۰۶
جنس: سفال
محل کشف: به محل دقیق کشف یا محل تخمینی آن اشارهای نشده است، ولی این تندیس را متعلق به دوره هلنی و فرهنگ یونانی معرفی نموده اند.
۳- زن چادری با روی باز و ایستاده
مشخصات
قدمت: قرن ۱ قبل از میلاد (۲۱۰۰ سال پیش)
جنس: سنگ آهک
ابعاد به طور کلی: ۱۹۳ در ۶۱ در ۳۳ سانتی متر
شماره: ۲۴۵۶. ۵۱.۷۴
محل کشف: از ویرانههای موضعی به نام «گُلگُوئی» در کشور «قبرس» به دست آمده است.
۴- سردیس زن چادری رو گرفته و بزرگ
مشخصات
قدمت: حدود ۴۰۰–۳۱۰ قبل از میلاد (حدود ۲۴۰۰ سال پیش)
ارتفاع: ۸/۳سانتی متر
جنس: سفال
شماره: ۱۴۲۸. ۵۱. ۷۴
محل کشف: گفته میشود متعلق به شهر «کیتیون» یا «دریاچه نمک» نزدیک «لارناکا» در کشور «قبرس» است.
نکته:، چون ممکن است مجسمهها از طریق مجموعه دارها یا افرادی به دست آمده است که از حفاران غیر مجاز تهیه کرده اند و بدین علت در محل دقیق کشف، ابهام و احتمال وجود دارد.
۵- سردیس زن چادری رو گرفته و متوسط
مشخصات
قدمت: قرن ۴ قبل از میلاد (۲۴۰۰ سال پیش)
ارتفاع: ۵/۳سانتی متر
شماره: ۱۴۹۴. ۵۱. ۷۴
جنس: سفال
محل کشف: گفته میشود متعلق به معبد «آرتِمیس پارالیا» در شهر «کیتیون» در کشور «قبرس» است.
۶- سردیس زن چادری رو گرفته و کوچک
مشخصات
قدمت: قرن ۳ قبل از میلاد (۲۳۰۰ سال پیش)
ارتفاع: 3/2سانتی متر
شماره: ۱۴۹۲. ۵۱. ۷۴
جنس: سفال
محل کشف: گفته میشود متعلق به معبد «آرتِمیس پارالیا» در «کیتیون» در کشور «قبرس» است.
۷- زن چادری رقصنده
باستان شناسان این مجسمه را «رقصنده» نامیده اند. البته اگر واقعا مجسمه یک رقصنده باشد منافاتی با وجود و بیان نوع پوشش کامل از سر تا پای زنان در دوران هلنی توسط هنرمند و صنعتگر آن ندارد. چه بسا هنرمندی که این اثر را خلق نموده، خواسته قدرت هنری خود و از سویی ظرافتهای بدن زن را حتی در پوششی چادر مانند برای مخاطب به نمایش بگذارد.
مشخصات
قدمت: قرن ۳ –۲ پیش از میلاد (۲۳۰۰ سال پیش)
ابعاد: ۲۰/۵ در ۸/۹ در ۱۱/۴
شماره: ۹۵. ۱۱۸. ۱۹۷۲
جنس: برنز
محل کشف: گفته میشود متعلق به شهر «اسکندریه» [ در مصر کنونی] است.
۸- زن چادری با روی باز و نشسته بر روی حیوان
مشخصات
قدمت: قرن ۴ قبل از میلاد (۲۴۰۰ سال پیش)
جنس: برنز
ارتفاع: 8/9 سانتی متر
طول: 10/5 سانتی متر
شماره: ۸۸. ۷۸. ۲۵
محل کشف: به محل آن به طور دقیق یا تخمینی اشاره نشده است الا آن که مجسمه را متعلق به دوران هلنی اولیه و فرهنگ یونانی بر شمرده اند.
۹- زن چادری (حجاب کامل از سر تا پا)
مشخصات
قدمت: قرن ۳ قبل از میلاد (۲۳۰۰ سال پیش)
فرهنگ: یونانی، پونتی (سواحل آسیای صغیر، دریای سیاه)
ارتفاع: ۲۰ سانتی متر
جنس: سفال
شماره: ۳۸. ۱۳۹. ۲۲
محل کشف: گفته شده که متعلق به «تِرابوزان» در جنوب «دریای سیاه» واقع در ترکیه امروزی است.
نکته: این مجسمه تقریبا هم اندازه مجسمه رقصنده برنزی است الا آن که جزئیات و کیفیت آن را ندارد.
۱۰- زن چادری رو گرفته و ایستاده
مشخصات
قدمت: قرن ۳ قبل از میلاد (۲۳۰۰ سال پیش)
ارتفاع: 11/6 سانتی متر
جنس: سفال
شماره: ۱۷۲۴. ۵۱. ۷۴
محل کشف: گفته میشود متعلق به «دریاچه نمک» نزدیک «لارناکا» در «قبرس» است. [۴]
سخن پایانی
این تندیسها که به همراه تصاویر و مشخصات ظاهری از نظر گذشت متعلق به دورانهای پیش از ظهور «اسلام» و همچنین قبل از شکل گیری آیین الهی «مسیحیت» است و در پراکنش کشف آن مکانهایی همچون: «قبرس»، «ترابوزان» در جنوب دریای سیاه و «ترکیه امروزی» و «اسکندریه» در مصر کنونی است.
فرهنگ یونانی کهن، اثر پذیر از عقاید و پرستشهای «چند خدایی» بوده و این پوششها در ظاهر ربطی به احکام الهی آیینهای توحیدی نداشته است و از سویی نمیتوان آنها را صرفا مجسمهها و تندیسهایی «ایده آلیزه» قلمداد نمود بلکه به خوبی مشخص است که بخشی از فرهنگ اصیل هلنیِ شایع و رایج در آن دیار و اماکن یاد شده بوده است.
طبقه اجتماعی این زنان چادری در دوران هلنی مشخص نیست. آیا آنان از طبقه اشراف بوده اند؟ آیا افراد معمولی جامعه بوده اند؟ یا اگر دقیقا این امر ثابت شود که برخی از آنها از درون معابد باستانی کشف شده اند، آیا ممکن است تنها مجسمههای زنان قدیس و پاک سیرت به زعم آنها در آن قرون و اعصار بوده است؟ یا فراتر از آن ها، این مجسمه ها، الههها و ایزد بانوهای مورد پرستش مردمان آن روزگاران بوده که در قالب تندیسهایی این چنینی با «پوشش کامل» از سر تا پا نمایش داده شده است؟
به هر روی هر شخصیت و منزلتی که این زنان چادری داشته اند پوشش آنها برگرفته از فرهنگ عفاف و حجابِ مورد پذیرش جامعه آن ادوار بوده است و اگر قدیسه یا الهه مورد پرستش نیز بوده اند، بهترین و کاملترین پوشش از نظر مردمان آن روزگاران برای آنها در نظر گرفته شده یا متصور شده است که باز همین امر نیز برگرفته از همان فرهنگ رایج عفاف و توجه به حرمت و جایگاه زن در خصوص «پوشش کامل» بوده است.
پی نوشت
۱. مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۳۹.
۲. تفسیر الکشاف، ج ۳، ص ۵۵۹.
۳. https://www.metmuseum.org/toah/hd/haht/hd_haht.htm
۴. جهت اطلاعات بیشتر به تارنمای موزه مراجعه نمایید: www.metmuseum.org
نویسنده و محقق: سید مرتضی میرسراجی
كه تعداد و تنوع مجسمه هاي برهنه خيلي بيشتره
پس ميشه نتيجه عكس گرفت.............................
ولی قرار نیست قبول کنید
یکیشو هم نگفتی ...
همش ساخته و پرداخته توهمات تاریخ نویسان غربی هست.
فتوحات اسکندر کدومه؟؟
همش تحریف تاریخ. واسه اینکه بگن بله ما هم از قدیم یه چیزی بودیم. یونانیان دولت شهر بودن و همیشه در حال نبرد با هم.
یهو اسکندر پیدا میشه و نمیره سرزمین های اروپایی رو فتح کنه میاد با قدرتمند ترین حکومت میجنگه این یعنی توهم.
چرا یهو اسکندر مریض میشه و میمیره؟؟
چرا هند رو فتح نکرد؟؟
اندازه این حرفا نبود
به دست آوردن شاید آسون باشه نگهداشتن سخته. چطور بود که سرزمین های فتح شده بعد از عبور لشگریان اسکندر شورش نمیکردن؟؟
جمعیت یونان هم اونقدر نبود که تو شهرهای فتح شده بخواد نیرو مستقر کنه و بره سراغ کشور دیگه.
ضمنا جهت اطلاع پوشش ایرانیان قبل از اسلام ضمن این که از زیباترین و متمدن ترین پوشش ها بوده اختیاری هم بوده.
خلاصه اینکه تابناک جان بی زحمت اول تحقیق کن.
یکی اینکه مجسمه های زنان چادری روگرفته. راهب هستند ..و نیز در شرایط دیگری نیایشگر هستند
دوم اینکه زمانی که فرمودی چادر با روی باز...اینها فقط پارچه ای شبیه ردای یونانی است..
اما اینکه محل پیدایش آثار را در ترکیه کنونی نوشتید ولی آنها را متعلق به تمدن هلنی یونانی دانستید احتمالا جعرافیا را خوب متوجه نشدی..
اماکنی که گفتی همیشه در این تاریخ بخش آسیای ایران نام داشته به آثار هرودت و گزنفون نگاه کنید
برخی مجسمه ها...زن نیستند..اینها دختران باکره هستند..فقط دختران باکره اینطور پوششی داشتند.
به هر روی هدف پنهان چنین پژوهشی امیدوارم این نباشد که حجاب بخشی از فرهنگ های نابود شده کهن است..امروزی ها نیازی به این خرده فرهنگ آنهم از ملت ها و فرهنگاهای نابودشده ندارند
بله تمدن هلنیستی تا اینجاها هم اومده..ولی به نوع پوشش سردیسها وقت کنی شبیه سربازان هخامنشیه..
دوم اینکه تمدن ایرانی هخامنشی و اشکانی تا خود اسپارت و حتی یونان هم پیش رفته بود.تا قبل از حکومت بیزانس ..بازمانده اشکانی ها در سواحل غربی ترکیه امروزی به حیات خود ادامه داده بود.
به سردیس نیایشگران عصر عیلامی که ماقبل تمدن یونان است هم نگاه کنی انگار حجاب دارند در حالی که اینها همه مرد هستند
حتی مجسمه پیدا شده که قدمتش از سن زمین هم بیشتره!!!
تازه از کجا می دانید این مجسمه ها زن هستند؟ نقاشی های زمان شاه عباس را هم همه فکر می کنند زن هستند در حالیکه همه غلام های گرجی هستند که لباس زنانه پوشیدند
س پوشش بسته به نوع طبقه جامعه و ثروت فرق میکرده و انحراف از این معیارها ابتدا از اشراف و پادشاهان به طبقه سرداران و سپس بقیه سرایت میکند که با عث یونان جدید شده
جالب بود
و من به عنوان یه خانم محجبه به حجابم افتخار می کنم
آقای دکتر ممنونم از زحمات شما