ترومبوسیتوپنی (Thrombocytopenia) یا پلاکت خون پایین، زمانی رخ می‌دهد که مغز استخوان، به‌اندازه کافی پلاکت نمی‌سازد. پلاکت‌ها، سلول‌های خونی هستند که برای کمک به توقف خونریزی، به لخته‌شدن خون کمک می‌کنند. ممکن است، افراد مبتلا به این وضعیت خونریزی زیادی داشته باشند؛ خونریزی در آن‌ها، به‌سختی متوقف می‌شود. پایین بودن پلاکت خون در افراد مبتلا به بیماری‌های خاص مانند بیماری‌های خودایمنی، سرطان یا افرادی دیده می‌شود که از برخی داروها استفاده می‌کنند. هر فرد سالم، معمولاً در هر میکرولیتر خون ۱۵۰هزار تا ۴۵۰ هزار پلاکت دارد. اگر مقادیر آزمایشگاهی رقمی کمتر از ۱۵۰هزار را نشان دهند، یعنی کاهش پلاکت خون رخ داده است. برای تشخیص پلاکت خون پایین از آزمایش خون استفاده می‌شود.
پایین‌بودن پلاکت خون چه علائمی دارد؟
علائم کاهش پلاکت خون، به شدت آن بستگی دارد. در موارد خفیف مانند کاهش پلاکت خون در زمان بارداری، معمولاً علائم خاصی ایجاد نمی‌شود. موارد شدیدتر می‌توانند سبب خونریزی آسان و غیرقابل کنترل شوند. در این صورت، نیاز به توجه فوری و اورژانسی وجود دارد.
پلاکت خون پایین با نشانه‌های زیر همراه می‌شود:
- تغییر رنگ پوست به قرمز، بنفش یا کبودی
- بروز بثورات با نقاط کوچک قرمز یا بنفش
- وجود خون در مدفوع یا ادرار
- خونریزی شدید قاعدگی
- خونریزی لثه و بینی
- خونریزی رکتوم
بروز خونریزی از زخم‌هایی که به‌آسانی بهبود پیدا نمی‌کنند، هم از علائم ظاهری کمبود پلاکت خون است.
آیا پایین بودن پلاکت خون خطرناک است؟
اگر تعداد پلاکت‌های خونی بسیار پایین نیاید، وضعیت خطرناک نخواهد بود. اما در برخی مواقع، شمار پلاکت‌ها آنچنان پایین می‌آید که دیگر وضعیت بسیار خطرناک می‌شود. در چنین شرایطی، امکان بروز خونریزی‌های جدی در بدن قوت می‌گیرد. برای مثال، خونریزی در مغز خطرناک است. چنین اوضاعی می‌تواند زندگی فرد مبتلا را تهدید کند. درمان زودهنگام مانع از بروز عوارض خطرناک خواهد شد.
مصرف الکل زیاد و سیروز کبدی هم از جمله دلایل پایین‌آمدن پلاکت خون هستند. در صورت بروز بسیاری از این مشکلات، نیاز به مراجعه به دکتر قلب برای رسیدگی به مشکلات پلاکت خون وجود دارد. شاید برایتان جالب توجه باشد که اخیراً اعلام شده، واکسیناسیون کرونا با واکسن آسترازنکا هم می‌توانسته همراه با کاهش پلاکت خون و بالارفتن احتمال لختگی آن باشد.
وظیفه پزشکان دارای تخصص قلب و عروق چیست و چه می‌کنند؟ با تشخیص دکتر قلب، داروهای لازم به بیمار تجویز می‌شود و توصیه‌هایی برای ورزش و تغییر تغذیه، در اختیار بیمار قرار می‌گیرد. متخصص قلب، معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و علائم، سابقه پزشکی و خانوادگی بیماران را بررسی می‌کند.
کاهش پلاکت خون چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص علت کاهش پلاکت خون، لازم است که آزمایش کامل شمارش سلول‌های خونی (CBC) انجام شود. پزشک معالج، با توجه به نتایج آزمایش، می‌تواند تعداد سلول‌های خونی بیمار ازجمله پلاکت‌ها را بفهمد. شاید خون از لحاظ آنتی‌بادی‌هایی که بدن علیه پلاکت‌ها تولید می‌کند، هم آزمایش شود. این آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که پلاکت‌ها را از بین می‌برند و گاهی بر اثر مصرف برخی داروهای خاص و گاهی نیز به عللی نامعلوم تولید می‌شوند. شاید بنا به صلاحدید پزشک، نیاز باشد که آزمایش‌های مربوط به تشکیل لخته مانند موارد زیر هم انجام شوند:
- آزمایش زمان نسبی ترومبوپلاستین (PTT)
- آزمایش زمان پروترومبین (PT)
انجام این آزمایش‌ها فقط به نمونه‌گیری ساده از خون نیاز دارد. در آزمایشگاه، مواد شیمیایی خاصی را به نمونه اضافه می‌کنند تا زمان لخته‌شدن محاسبه شود.
پلاکت خون پایین چگونه درمان می‌شود؟
افراد مبتلا به ترومبوسیتوپنی خفیف، ممکن است نیاز به درمان نداشته باشند. در موارد خفیف‌تر پزشک معالج توصیه‌های زیر را برای وخیم‌تر‌نشدن وضعیت بیمار تجویز می‌کند. در واقع، با توجه به مقدار پلاکت خون پایین و ریشه آن، اقدامات درمانی هم متفاوت خواهند بود. از توصیه‌های رایج برای درمان پلاکت خون پایین خفیف باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- محدودیت مصرف الکل
- پرهیز از ورزش‌های سنگین و خطرناک
- پرهیز از فعالیت‌هایی با احتمال ایجاد خونریزی یا کبودی
قطع یا تغییر داروهای اثرگذار روی پلاکت‌های خون هم از روش‌های درمان پلاکت خون پایین هستند. از جمله این داروها باید به آسپرین و ایبوپروفن اشاره کنیم.
مصرف دارو برای درمان پلاکت خون پایین
در زمان درمان باید پزشک را در جریان تمام داروها و مکمل‌های مصرفی‌تان قرار بدهید. ممکن است، لازم باشد مصرف برخی داروها را متوقف کنید. داروهایی هم برای رفع کاهش پلاکت خون از سوی پزشک تجویز می‌شوند. این موارد می‌توانند شامل فهرست زیر باشند:
- استروئیدها؛ اغلب از یک کورتیکواستروئید خوراکی مانند پردنیزون استفاده می‌شود. هنگامی که شمارش پلاکت‌ها به سطح ایمن برمی‌گردد، پزشک می‌تواند نحوه کاهش مصرف دارو را مشخص کند. مصرف طولانی‌مدت این داروها خطر ابتلا به عفونت‌ها، قند خون بالا و پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
- گلوبولین ایمنی؛ اگر کورتیکواستروئیدها عمل نکنند، تزریق گلوبولین ایمنی توصیه می‌شود. این دارو خونریزی‌های جدی را درمان می‌کند یا به‌سرعت شمارش خون را قبل از جراحی افزایش می‌دهد.
- افزایش‌دهنده‌های پلاکت؛ داروهایی مانند رومیپلوستیم (Nplate)، الترومبوپاگ (Promacta) و آواترومبوپاگ (Doptelet) به مغز استخوان کمک می‌کنند تا پلاکت‌های بیشتری بسازد. این نوع داروها می‌توانند خطر لخته‌شدن خون را افزایش دهند.
داروهای دیگر ریتوکسیماب (Rituxan، Ruxience، Truxima) با کاهش پاسخ سیستم ایمنی، به افزایش تعداد پلاکت‌ها کمک می‌کنند.
کاهش پلاکت خون چه عوارضی دارد؟
اگر کاهش پلاکت خون درمان نشود، امکان بروز عوارضی جدی به‌وجود می‌آید. این وضعیت می‌تواند با عوارضی مانند خونریزی داخلی مغز یا روده‌ها همراه شود. در شرایط وخیم، امکان از دست‌رفتن زندگی هم وجود دارد. بنابراین، اگر با چنین مشکلی روبه‌رو هستید، باید تحت نظر پزشک، اقدامات درمانی لازم را پیش بگیرید. دکتر قلب می‌تواند در این زمینه به شما کمک کند.
تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی و انجام جراحی‌های قلبی، تخصص دکتر و متخصص قلب و عروق است. مدیریت بیماری‌های قلبی عروقی همچون فشار خون بالا، نارسایی قلبی، سکته قلبی، چربی خون، اختلالات عروق کرونر و بیماری‌های مادرزادی قلب، از مهم‌ترین وظایف دکتر قلب است.
دکتر قلب برای تشخیص بیماری‌های قلبی و عروقی از روش‌هایی همچون الکتروکاردیوگرام، اکوکاردیوگرافی سه‌بعدی، سی‌تی‌اسکن قلب، اکوکاردیوگرافی سه بعدی، ام‌آرآی قلب و اسکن هسته‌ای قلب استفاده می‌کند. برای مراجعه به دکتر قلب می‌توانید از امکان نوبت دهی سایت دکتردکتر (https://drdr.ir/ ) استفاده کنید.
آیا می‌توان از پایین آمدن پلاکت خون پیشگیری کرد؟
اگر به‌دلیل ابتلا به نوعی بیماری زمینه‌ای یا سابقه پزشکی در معرض خطر ابتلا به تعداد پلاکت پایین هستید، پزشکان اقدامات پیشگیرانه را به شما توصیه می‌کنند. این توصیه‌ها شامل موارد زیر هستند:
- پرهیز از فعالیت‌هایی با خطر بالای خونریزی یا کبودی (مانند ورزش‌های تماسی)
- محدود کردن مصرف الکل و رعایت رژیم غذایی سالم
- دریافت انواع خاصی از واکسن ها
- اجتناب از مواد شیمیایی سمی
قطع یا تعویض داروهایی که بر پلاکت‌ها تأثیر می‌گذارند، هم از روش‌های پیشگیری پایین‌آمدن پلاکت خون هستند. این داروها شامل مواردی از جمله آسپرین و ایبوپروفن می‌شوند. به‌طور کلی هم ورزش منظم و رژیم غذایی مطلوب می‌توانند به حفظ سلامت بدن کمک کنند.
برای درمان کاهش پلاکت خون به چه دکتری مراجعه کنیم؟
در صورتی که علائم ظاهری کمبود پلاکت خون را دارید و نگران سلامت خود هستید، به پزشک مراجعه کنید. اگر دچار خونریزی هستید که متوقف نمی‌شود، یعنی دچار موقعیتی اورژانسی هستید و به کمک فوری پزشکان نیاز دارید. به‌طور کلی، جهت بررسی علائم و تشخیص دقیق علل کاهش پلاکت خون، باید به دکتر قلب تهران یا دیگر شهرهای ایران مراجعه کنید. مثلا در تهران، ۲۶۷ پزشک فعال در زمینه قلب وجود دارد، که می‌توانید برای مشکلاتی همچون پلاکت خون، به آن‌ها مراجعه کنید.
بهترین دکتر قلب تهران، برای درمان انواع بیماری‌های قلبی عروقی همچون روماتیسم قلبی یا گرفتگی عروق، خدمات متنوعی ارائه می‌دهد. متخصص قلب و عروق تهران، با روش‌هایی همچون تست ورزش قلب، سی‌تی‌اسکن قلب، تست اکوکاردیوگرام، اکوکاردیوگرافی و نوار قلب به تشخیص بیماری‌های قلبی می‌پردازد. پزشک متخصص، برای درمان این بیماری‌ها، روش‌های استنت‌گذاری، عمل قلب باز، آنژیوپلاستی، داروهای قلبی و انواع جراحی قلب را تجویز می‌کند.
برای درمان پلاکت خون پایین از روش‌های مختلفی از جمله از بین‌بردن علت زمینه‌ای یا تزریق پلاکت (آمپول برای پلاکت خون پایین) استفاده می‌شود. اجتناب از داروهایی که باعث پایین بودن پلاکت خون می‌شود یا روش‌های دیگر به بهبود این وضعیت کمک می‌کنند.
