رابانا-مِرقولی یک سایت باستان‌شناسی در کوه‌های کردستان عراق، در دامنه‌های کوه پیراماگرون است. این سایت شامل استحکاماتی است که سکونتگاه‌هایی را در دره رابانا و فلات مرقولی را احاطه کرده‌اند.
سکونت اصلی در این ناحیه به دوره اشکانیان در قرن دوم تا اول قبل از میلاد باز می‌گردد.
به گفته دکتر مایکل براون، محقق موسسه ماقبل تاریخ، آغاز تاریخ و باستان‌شناسی خاور نزدیک در دانشگاه هایدلبرگ، سازه‌های معماری کنار یک آبشار طبیعی و بقایای یک محراب آتش احتمالی، حاکی از وجود یک عبادتگاه است. دکتر مایکل براون چندین سال است که حفاری‌های آنجا را رهبری می‌کند.
یک تیم تحقیقاتی بین‌المللی از طریق کمپین‌های حفاری متعددی که از سال ۲۰۰۹ و اخیراً بین سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ انجام شده، بقایای باستان‌شناسی این محل را مطالعه کردند.
یک نقش‌برجسته صخره‌ای مشرف به ورودی مستحکم رابانا، فرمانروایی ناشناس را به تصویر کشیده که به احتمال زیاد یک پادشاه پارت محلی است که به عنوان بنیانگذار این مکان شناخته می‌شود. محققان داخل دره رابانا، یک مجموعه مذهبی نیز کشف کردند که ممکن است به الهه آناهیتا تقدیم شده باشد.
عبادتگاه رابانا
از ایزدبانوی آب، «آناهیتا» برای نخستین بار در مجموعه‌ای خطی از دین زرتشتی به نام اوستا نام برده شده است. آنجا، او به عنوان منبع آسمانی تمام آب‌های زمین به تصویر کشیده شده و به عنوان یک زن فوق‌العاده زیبا با توانایی تبدیل شدن به جریان آبشاری یا آبشار توصیف می‌شود. در نواحی غربی عراق و در دوره سلوکیان و اشکانیان، آیین آناهیتا بسیار حرمت داشت.
داخل رابانا، مرکز سکونت در شمال شرقی بود، جایی که خشک‌رودی که از دره می‌گذرد از تنگه‌ای باریک در بالای کوه وارد می‌شود. در پی باران شدید و آب شدن برف، آبشاری زودگذر با معماری سنگی به یاد ماندنی در پایه آن ایجاد می‌شود. محراب کوچکی درون طاقچه‌ای با شکل کلی مستطیلی، اما با لبه‌های گرد در شیب تند نزدیک حک شده است. به احتمال زیاد، اینجا یک مجموعه مقدس است و وجود آب حاکی از ارتباط مذهبی با الهه آناهیتا است.
بنابراین، مدرک اصلی پشتیبان این نظریه که پناهگاه آناهیتا بخشی از قلعه کوهستانی رابانا-مرقولی بوده، کشف الحاقات معماری در محیط طبیعی یک آبشار فصلی در داخل مجموعه است. مایکل براون می‌گوید: «نزدیکی به آبشار بسیار مهم است، چون ارتباط عناصر آتش و آب، نقش مهمی در آیین‌های باستانی ایران داشته است».
نقش‌برجسته صخره‌ای رابانا
این سایت حاوی بقایای ساختمانی است که در آن، باستان‌شناسان سال ۲۰۲۲ دو جایگاه دفن متمایز مربوط به قرن‌های دوم تا اول قبل از میلاد کشف کردند. این موضوع نشان می‌دهد که از این زیارتگاه در زمان تأسیس سکونتگاه‌های مستحکم رابانا و مرقولی استفاده میشده است.
دکتر براون معتقد است احتمالاً پناهگاهی از قبل موجود بوده که در دوره اشکانیان جذب آیین آناهیتا شده است. هایدلبرگ باستان‌شناس توضیح می‌دهد که آن زمان، بسیاری از مکان‌های مذهبی نیز به عنوان مکان‌های مذهبی سلسله‌ای برای ادای احترام به پادشاه و اجدادش عمل می‌کردند.
دکتر براون می‌گوید: «حتی اگر به دلیل فقدان یافته‌های باستان‌شناسی مشابه برای قیاس مستقیم، نتوان این مکان را به طور قطع به الهه آب آناهیتا نسبت داد، اما عبادتگاه رابانا ما را با ارتباطات متقابل منطقه‌ای تقدیسی و ژئوپلیتیکی دوران اشکانی آشنا می‌کند.»
فرادید
