اختصاصی «تابناک با تو»؛ جمهوری‌موز یک اصطلاح سیاسی است که ممکن است کمی مضحک به نظر برسد اما مطالعه تاریخچه این اصطلاح حقایق زیادی را منعکس می‌کند. جمهوری موز به کشورهای کوچک، فقیر و از نظر سیاسی بی‌ثبات اطلاق میشود که بیش از حد به یک محصول واحد اتکا دارند و اتکا به آن برایشان دردسرهای زیادی بارمی‌آورد.
این اصطلاح در توصیف شرایط چند کشور آمریکای مرکزی در قرن بیستم به وجود آمد که اقتصاد و سیاست‌هایشان تحت سیطره تاجران موز مستقر در ایالات متحده قرار گرفت.
بعد از آنکه اف‌بی‌آی در آگوست ۲۰۲۲ در جستجوی اقامتگاه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا بود، جمهوری‌خواهان، ایالات متحده را به عنوان جمهوری موز توصیف کردند. پس از حمله شش ژانویه ۲۰۲۱ به ساختمان کنگره ایالات متحده، در شماری از توییت‌ها نیز از همین اصطلاح استفاده شد.
از آنجایی که بی‌ثباتی سیاسی در داخل ایالات متحده به موز ربطی ندارد، چرا از این اصطلاح برای توصیف شرایط وقت استفاده شد؟
در دهه هشتاد میلادی ۱۸۸۰، شرکت بوستن‌فروت Boston Fruit که بعداً به یونایتدفروت‌کمپانی United Fruit Company و سپس چیکیتا Chiquita تبدیل شد، اقدام به وارد کردن موز از جامائیکا کرد و کمپین موفقیت آمیزی را برای تبلیغ آن در سراسر ایالات متحده به راه انداخت.
با افزایش تقاضا برای موز، شرکت‌های بزرگ با دولت‌های آمریکای مرکزی دست همکاری فشرده و در ازای امتیازات مالی زیاد با آنها قرارداد بستند. این قراردادها برای کارگران شوم بودند؛ کشت‌کاران موز اغلب برای حفاظت از امتیازات زمین و سرکوب ناآرامی‌های کارگری که ممکن بود به نفع کارگران تمام بشود، به حکومت‌های استبدادی باج می‌دادند. گاهی اوقات، آنها دموکراسی را زیر پا می‌گذاشتند تا نفوذ خود را در این کشورها تقویت کنند.
برای مثال، شرکت آمریکایی «میوه‌کویامل»، از کودتای هندوراس در سال ۱۹۱۱ حمایت کرد و رئیس‌جمهور آن را کنار گذاشتند و فردی که بیشتر با منافع آمریکا مطابقت داشت، را بر سرکار آوردند.
یک نمونه دیگر، توطئه‌ای است که در سال ۱۹۵۴ توسط سازمان سیا به نمایندگی از شرکت یونایتد‌فروت علیه رئیس جمهور گواتمالا «خاکوبو آربنز» تنظیم شد. این کودتا به اولین دوره واقعی دموکراسی در گواتمالا پایان داد.
رابطه نزدیک بین صادرکنندگان موز و مسئولان سرکوبگر و فاسد در نهایت توسعه در منطقه آمریکای مرکزی را تضعیف نمود، نابرابری را تشدید کرد و مردم این مناطق ضعیف و بدون حکومت ماندند.
وقتی سیاستمداران از این اصطلاح استفاده می‌کنند، اغلب سعی می‌کنند تصاویری از فساد، ظلم و شکست را تداعی کنند. آنها مقامات دولتی کشورهای مذکور را را با خودکامگانی که توسط منافع خارجی حمایت می‌شوند، برابر می‌دانند که با مصونیت از مجازات و با اعمال زور و سرکوب مخالفان خود را خاموش می‌کردند، مانند سرکوب دموکراسی در گواتمالا به دست آمریکایی‌ها. به همین خاطر محافظه‌کاران آمریکا در جریان ماجرای ترامپ، از این اصطلاح استفاده می‌کردند تا نگرش خود را به این ماجرا با این اصطلاح ابراز کنند.
سیاستمداران جمهوری‌خواه ایالات متحده این اصطلاح را در پاسخ به حمله اف‌بی‌آی به اقامتگاه ترامپ در مارالاگو به کار بردند و این اصطلاح را زنده کردند.
