اختصاصی تابناک باتو ــ در مجامع فرهنگی به خصوص در عصری که «سواد مجازی» از الزامات به شمار میرود، یکی از موضوعات مورد بحث، «لاتین نویسی» یا عدم لاتین نویسی در فضای سایبری و نظایر آن است.
گاهی برای گذاشتن کامنت یا گاهی برای ارسال پیامک یا مواردی از این دست، برخی از مردم، کلمات و عبارت فارسی را با رسم الخط لاتین مینویسند. با توجه به شاخص بودن زبان انگلیسی، عدهای ترکیبِ «فارسی- انگلیسی»(Persian English) را به صورت( Finglish) «فینگلیش» بیان میکنند و همین امر، موجبات اعتراض برخی دیگر را فراهم میکند. چون گروه مقابل معتقدند اولاً ترکیب این دو واژه، لفظِ فینگلیش نمیشود و از سویی فینگلیش یعنی ترکیب «فنلاندی» با «انگلیسی» که در جهان ساختاری شناخته شده است. برخی ترکیب و تلفیق دو کلمه را، (Penglish)، «پنِگلیش» میگویند که ظاهراً بر اساس تلخیص الفاظ، منطقیتر به نظر میرسد.
جدای از این بحث و اختلاف، شاید برخی تصور کنند که فینگلیش یا پنگلیش نویسی خیلی قدیمی نیست و بیشتر به عصر «کامپیوتر» و بلکه جدیدتر از این عصر، به دوران ظهور «موبایل» بازمی گردد. لذا در این فرصت، برای نشان دادن قدمت آن و رد این نگاه، یادکرد مقدماتی چند لازم است.
امروزه در قارۀ «اروپا» و در جغرافیای سیاسی آن، دو کشور مجزا و مستقل، به نامهای «سوئد» و «نروژ» وجود دارد که در آغاز قرن بیستم میلادی از یکدیگر جدا و هر یک کشور مستقلی شد. این اتفاق سیاسی در زمان پادشاهی «اُُسکار فِردریک» یا «اسکار دوم» به وقوع پیوست و او در ابتدا پادشاه «سوئد نروژ» بود تا این که در زمان وی، نروژ جدا شد، ولی او همچنان پادشاه کشور سوئد تا پایان عمر خویش باقی ماند و عاقبتْ اسکار دوم، در سال ۱۹۰۷ میلادی دیده از جهان فرو بست.
«عبدالحسین خان سپهر» (م.۱۳۱۲ش.) وقایع نگار دوران «مظفرالدین شاه قاجار» (م.۱۳۲۴ق.)، نکتۀ جالبی از تسلط پادشاه «سوئد نروژ» به «زبان فارسی» نوشته است که قطعاً برای خیلیها مطلبی جدید و بدیعی به شمار میرود و به عبارتی از آن استفاده میشود که به احتمال قوی، نخستین فینگلیش یا پنگلیش در عهد مظفری انجام شده است. با این بیان، در تاریخ چنین ثبت و ضبط است:
«روز اولِ ژانویۀ ۱۸۹۸ میلادی، مطابق (با) هشتم شعبان المعظم ۱۳۱۵ (قمری) که «نوروز» اکثر دُول مسَیحیه است؛ اعلی حضرت پادشاه ایران، موافق معمول، تلگرافِ تبریک به سلاطین «اروپا» نمود. از جمله تلگرافِ ذیل را به اعلی حضرت «اسکار»، پادشاهِ «سوئد نروژ» نمود:
در موقع «عید نوروز»، از آن اعلی حضرت، مُتمَنّی هستم که مراتب ادعیۀ مرا به جهت خوشبختیِ دائمی و اقبالِ مملکتشان به حُُسن قبول بپذیرند! مظفّرالدّین.
چون پادشاه مزبور در «زبان فارسی» دستی دارد؛ جواب تلگراف را به «عبارت فارسی» و «خط فرانسه»، به حضور شاهنشاهی مخابره نمود:
از دولت شما، ان شاء الله تعالی، اعلی حضرتِ کیوان رفعتِ خورشید رایَتِ فلَک تُربتِ شما هم، به عید نوروز به شادی سربلند میشوید. مملکت ایرانِ شریفِ اعلی حضرتِ شما، خوش، توانگر، مبارک باشد؛ ان شاء الله تعالی!
اسکار، ۴ ژانویۀ ۱۸۹۸» [۱]
بحث
1. اوّل ژانویه در اصل «عید نوروز» به تعبیر و سنتِ ما ایرانیان نیست ولی با مُُسامحه، چیزی شبیه به آن برای ملتهای غربی و اروپایی به شمار میرود.
2. از تلگرافِ «اُُسکار دوم» میتوان نتیجه گرفت که وی به زبان فارسی آشنایی خوبی داشته اما سئوال اینجا است که چه عاملی باعث شده که پادشاهِ سوئد نروژ، نسبت به فراگیری زبان و ادبیات فارسی علاقهمند و این چنین بر پارسیِ همچون شِکر، تسلط داشته باشد؟
3. ظاهراً مظفرالدین شاه قاجار، شخصی «مستجاب الدعوه» بوده، چون دعای خیر او در حق مردمان مملکت سوئد و نروژ، به نیکی به استجابت رسیده است.
4. از این که اسکار، با عبارت ایرانی و رسم الخطی فرانسوی، به مظفرالدین شاه تلگراف زده است؛ چنان که در ابتدای مبحث بیان شد؛ به نظر ما به احتمال قوی، نخستین فینگلیش یا پنگلیش در تاریخ بوده است که با توجه به قید شدن تاریخِ ۱۳۱۵ قمری، لذا از زمان وقوع نخستین پنگلیش یا فینگلیش به تاریخ امروز،۱۲۹سال سپری شده است و بنابراین قدمت و دیرینگی این نوع نوشتار و القای پیام از این طریق را به خصوص در مکاتبات و ارتباطات نشان میدهد.
پی نوشت
۷. مِرآتُ الوَقایعِ مُظَفّری، ج ۱، ص ۱۵۳.
دکتر سید مرتضی میرسراجی، مدرس دانشگاه
ZOOR NAZAN FARSI NEVESHTAM