«تابناک با تو» - هنر هیچ محدودیتی ندارد، گچبری یکی از شاخه‌های آن است که تا به حال در اطرافمان انواع مختلف آن را دیده ایم. از گچبری برای تزیین نمای داخلی و خارجی ساختمان‌ها استفاده می‌شود و انواع مختلفی دارد که می‌تواند ساده یا پرنقش باشد. در ادامه به انواع مختلف گچبری خواهیم پرداخت.
گچبری چیست؟
یکی از هنر‌های تزئینی در معماری ایرانی گچکاری است که مربوط به هنر بریدن، کندن و طراحی گچ مربوط می‌شود. گچکاری قدمت زیادی دارد و با استفاده از گچ و مصالح دیگری از قبیل؛ آیینه، رنگ و... ترکیب می‌شود. از این هنر برای تزئین نمای بیرونی و داخلی ساختمان استفاده می‌شود. گچ خصوصیتی دارد که آن را به یکی از پرمصرف‌ترین مواد در معماری سنتی و مدرن تبدیل کرده است؛ شکل پذیری، مقاومت در برابر آتش سوزی، چسبندگی، قابلیت زودگیری، قیمت پایین، قابلیت حجیم شدن و... از جمله این خصوصیات هستند، از این رو گچ علاوه بر کاربرد‌های تزئینی کاربرد‌های دیگری را هم به خود اختصاص می‌دهد.
از جمله کاربرد‌های اصلی گچبری سنتی ایران و همچنین گچبری مدرن عبارتند از؛ گچبری سقف، گچبری دیوار (قاب بندی دیوار)، ستون‌ها، اتاق‌ها و سایر قسمت‌های یک ساختمان.
تزئیناتی که در گچبری استفاده می‌شود دارای مدل و سبک‌های زیادی است که هرکدام مورد پسند گروهی می‌باشند، ممکن است عده‌ای از گچبری‌های پرنقش و نگار، رنگی و سنگین خوششان بیاید و در مقابل گروهی ترجیح می‌دهد از گچ رنگ سفید با طرح‌هایی ساده برای تزئین ساختمان استفاده کنند.
گچبری از زیرشاخه‌های معماری محسوب می‌شود و می‌توان گفت به علت خواص زیباسازی، فرم پذیری و چسبندگی؛ تقریبا در منطقه‌ها و دوره‌های زمانی به روش‌ها و شکل‌های متفاوت اجرا می‌شود. این هنر در کشور‌های دیگر هم استفاده می‌شود برای مثال در کلیسا‌های قدیمی سراسر دنیا برای شکوه بیشتر ستون و سقف‌ها از گچبری استفاده می‌شود.
گچبری ساختمان هم مانند تغییر دکوراسیون و دیگر نمونه‌های طراحی مانند؛ پتینه کاری، حکاکی روی شیشه، رنگ آمیزی کاشی و... نشانه‌ای از ترکیب هنر با معماری از گذشته دور تا به امروز است.
گچبری اسلامی:
از گچبری در قرون ابتدایی اسلام جهت تزئین بنا‌های تاریخی استفاده می‌شده و به علت احترامی که در اسلام وحود داشته، به جای پیکره‌سازی از نقوش اسلیمی و ختایی در قالب انواع خطوط مختلف استفاده می‌شده است.
سبک‌های گچبری:
به طور کلی گچبری دارای دو سبک می‌باشد؛ مدرن و سنتی که در ادامه به تفسیر هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم:
گچبری سنتی همان طرح‌هایی است که از خاطرات خانه‌های قدیمی به یاد می‌آوریم، طرح‌هایی پر اط جزئیات ظریف، استفاده از رنگ و سقف‌های شلوغ. این سبک به خصوص در ایران تداعی کننده بهشت و باغ بوده است، به همین دلیل در طراحی‌های آن از گل، پرنده، شاخه و... استفاده می‌شده استو باید اشاره کرد در این سبک طراحی رنگ‌ها جایگاه خاصی داشتند.
انواع مختلف گچبری ساختمان:
گچبری در ساختمان انواع مختلفی دارد که در ادامه به تقسیر آن‌ها خواهیم پرداخت:
طرح‌های حاشیه‌ای:
این نوع گچبری ساختمان را می‌توان در گوشه راه‌پله‌ها، کناره‌های راهرو، حاشیه سقف‌ها و... مشاهده کرد.
طرح‌های زمینهای:
این نوع از گچبری هم در دیوار و سقف استفاده می‌شود، که با استفاده از قاب‌های گچی که روی دیوار و سقف ایجاد شده، طرح‌های زمینهای و... جلوه زیبایی به نمای ساختمان خواهد بخشید.
گچبری‌های خاص:
این نوع از گچبری به شکل سفارشی آماده می‌شود که خاص و محدود است. از این مدل بیشتر برای ستون‌ها در منازل استفاده می‌شود که با یک نورپردازی حرفه‌ای جلوه و زیبایی بیشتری ایجاد می‌کند.
گچبری مدرن:
در گچبری مدرن از گل و پرنده‌های بهشتی استفاده نمی‌شود بلکه با استفاده از طراحی‌ها و خطوط ساده به یک سبک جدید تبدیل می‌شود. در این سبک طراحی معمولا فقط از خطوط راست و زاویه‌های قائمه یا خطوط نرم و منحنی استفاده می‌شود البته ترکیب هر دوی این خطوط در یک طراحی به ندرت اتفاق می‌افتد.
گچبری مدرن به دوشکل می‌تواند اجرا شود؛ یا در حین بازسازی دیوار و سقف صورت می‌گیرد و یا از قطعات گچبری پیش‌ساخته استفاده می‌کنند که همانطور که از نامش پیداست طراح و یا صاحبان کار بر اساس محلی که قرار است گچبری اجرا شود تصمیم می‌گیرند از چه سایز، مدل یا رنگی استفاده کنند.
انواع تکنیک‌های گچبری:
گچ بری با نقش برجسته:
در این شیوه از گچکاری ابتدا سطح کارا را گچکاری می‌کنند، به این شکل زمینه با استفاده از گچ پر شده، سپس طرح مورد نظر را روی گچ ایجاد می‌کنند. استفاده از نقش‌های برجسته گل و بته و نقش‌های هندسی گزینه خوبی هستند که می‌توانند برجستگی کافی را ایجاد کنند.
گچ بری برهشته:
این نوع از گچبری که قدمت آن به دوران باستان بر می‌گردد؛ مقدار زیادی برجستگی نسبت به زمینه ایجاد می‌کند به طوری که قسمت‌های برآمده از سطح گچکاری شده بیرون می‌آید.
گچبری زبره:
این نوع از گچبری را می‌توان به عنوان یک میانگین بین گچبری نقش برجسته و گچبری برهشته در نظر گرفت. در این روش بدون مالش و پرداخت در گوشه‌ها کار صورت می‌گیرد، به همین دلیل است که گوشه‌های کار تیز هستند و بریدگی و گوشه‌های تیز دارند.
گچ بری لکه یا کلوخی:
این نوع از گچبری بوی ایران نیست بلکه از مغرب زمین در قرن ۱۳ وارد ایران شد. تاثیر زیادی که هنرمندان غربی در خلق آثاری به شیوه کلوخی داشته اند سبب شده برجستگی‌های ایجاد شده در این روش بسیار اغراق آمیز باشد و بیش از حد معمول صورت بگیرند.
گچ بری پته:
این روش با آهار زدن کرباس با گچ توسط هنرمندان در قرن هشتم ایجاد شد. در گچبری پته؛ کرباسی که بعد از خشک شدن شبیه به مقوای سخت شده آمادگی لازم برای برای هنر داشت از این رو بعد از تکمیل و پرداخت نهایی روی دیوار مورد نظر نصب می‌شود.
گچ بری مشبک:
این روش به عنوانی یکی از دشوارترین و ظریف‌ترین نوع گچکاری شناخته می‌شود. در این روش یک لایه بسیار نازک از گچ در ۲۵-۱۵ سانتیمتری نسبت به زمینه ایجاد می‌شود که هنرمند بعد از خشک شدن و گرفتن گچ؛ شروع به طراحی روی گچ می‌کند و این کار را با خالی کردن قسمت‌هایی از طرح انجام می‌دهد، در نهایت طرحی شبیه به مشبک شبیه به تور بافته شده با ضخامت بسیار باریک شکل می‌گیرد.
گچ بری لایه ای:
در صورتی که هنرمند قصد داشته باشد از چند رنگ در گچبری استفاده کند باید از شیوه گچبری لایه‌ای استفاده شود. در این روش ابتدا با ساتفاده از گچ زنده زیرسازی صورت می‌گیرد سپس گچ کشته را روی گچ لایه‌ای می‌کشند و این کار با همین ترتیب و با رنگ‌های مختلفی صورت می‌گیرد. اگر ضخامت هر لایه به بیشتر از ۲ میلیل متر برسد؛ گچ ترک خواهد برداشت.
گچبری توپر و تو خالی:
در این روش با ظرافت یک سطح صاف با عمق ۲ سانتی متر کنده می‌شود و خطوط اصلی این طرح به شکل مستقیم و یا مایل به برجسته ایجاد می‌شود. در قسمت خالی شده سطح صاف دیده می‌شود و در قسمت‌های دیگر پر دیده می‌شود.
گچبری کشته بری:
در این روش گچبری در دوران صفویه در سختمان سازی با شکوه بیشتری صورت می‌گرفته است. برای این کار ابتدا روی سطح مورد نظر را گچ زیره می‌کشند و بعد از آن روی همان قسمت گچ نرمه می‌آید. قطر گچ نرمه نباید از ۲ میلی متر بیشتر شود. در نهایت طرح‌های مورد نظر روی گچ نرمه پیاده می‌شوند که نیاز به سرعت زیادی دارد.
گچ بری تخمه کن –تخمه بری:
برای اجرای این روش ابتدا گچ سفید و نرم را غربال می‌کنند تا به درجه نرمی برسد، از این گچ نرم برای اجرای طرح‌های گچکاری و گچبری‌های هنری رنگی استفاده می‌شود که نقش‌های رنگی شده با آبرنگ در عمق گچ فرو رفته و به مرور زمان از بین نمی‌روند.
منبع: سرپوش
