سایکوز چیست؟

اختصاصی «تابناک با تو» - روان‌پریشی یا پسیکوز یا سایکوسیس (به انگلیسی: Psychosis) به معنای وضعیت روانی غیرطبیعی‌ای است که در روانپزشکی برای بیان حالت «از دست رفتن توانایی تشخیص واقعیت از خیال» بکار می‌رود. پسیکوز دربرگیرنده دسته‌ای از اختلالات روانی است که در طول آن‌ها بیمار دچار علایمی مانند توهم یا هذیان شود. هر گاه این علایم در افراد منجر به بروز اختلال در کارکرد یا بروز دیسترس شود، می‌توان نام اختلال را بر آن گذاشت. دو مشخصه بارز آن شامل هذیان (بیان غیرعمد درک نادرست از واقعیات) و توهم (دیدن یا شنیدن غیرعمد چیزی که اساساً نبوده و نیست) است.

هنگامی که شخص دچار این اختلال میشود، جلسات روان‌درمانی به هیچ‌عنوان روی وی موثر نیست (زیرا توانایی درک و پذیرش صحبت منطقی را ندارد) و فقط از طریق مصرف دارو قابل کنترل است.

تاریخچه

علایم این بیماری در گذشته‌های دور نیز شناخته شده بود؛ و پیشینیان تعبیر‌هایی افسانه وار درباره‌اش داشتند.

در واقع شیزوفرنی یا اسکیزوفرنی (Schizophrenia) نوع خاصی از پسیکوز است. پسیکوز‌ها شرایط روانی جدی‌ای هستند که با از دست دادن ارتباط با واقعیت شناخته می‌شوند. اولین اپیزود واضح از پسیکوز می‌تواند بعد از یک دوره هشداردهنده (prodromal) به مدت حداقل شش ماه، زمانی که فرد با تغییرات تدریجی غیراختصاصی در افکار، ادراک، رفتار‌ها و عملکرد روبه‌رو می‌شود، رخ دهد. اگر چه یک فرد دچار تغییرات می‌شود، آن‌ها هنوز دچار علائم آشکارتر پسیکوتیک مانند هذیان‌ها (باور‌های غلط پایدار) یا توهمات (تصورات بدون علت) نشده‌اند.

روان پریشی چیست؟

روان پریشی بر نحوه تفکر و ادراک فرد تأثیر می‌گذارد. به نظر می‌رسد در این بیماری حواس فرد بیمار، چیز‌هایی که وجود ندارد، تشخیص می‌دهد و این احتمال وجود دارد که تشخیص این موضوع که چه چیزی واقعی است و چه چیزی غیرواقعی دشوار باشد.

افراد مبتلا به روان پریشی ممکن است:

* صدا‌هایی بشنود که وجود ندارند.
* افراد یا مواردی را ببیند که در آن جا نیستند.
* بویی را استشمام می‌کند که دیگران نمی‌توانند آن را تشخیص دهند.
* همچنین آن‌ها ممکن است فکر کنند که آزاری ایجاد شده یا فردی آن‌ها را اذیت می‌کند، شخصی در حال تعقیب آن‌ها است و در مواردی که شرایط جدی نیست، آن را بسیار مهم جلوه می‌کنند.
* این احتمال وجود دارد که فردی از ابتلا به روان پریشی آگاهی نداشته باشد، زیرا این خیالات در او احساس واقعی پیدا می‌کند. روان پریشی می‌تواند طاقت فرسا و گیج کننده باشد. گاهی این علائم می‌تواند باعث صدمه به شخص بیمار گردد. در موارد نادر این احتمال وجود دارد که فرد بیمار به شخص دیگری آسیب برساند.
* روان پریشی یکی از علائم اصلی اسکیزوفرنی است.

نشانه‌های بیماری سایکوز

توهم:

شنیدن صداهایی، وقتی کسی دور و برشان نیست.
ادراکات عجیب یا احساساتی که قادر به توضیح‌شان نیستند.
چیز‌ها یا افرادی را می‌بینند که آنجا نیستند.

هذیان:

باور‌هایی که از نظر دیگران با عقل جور در نمی‌آیند یا اصلا با فرهنگ شخص هم‌خوان نیستند.
نیرو‌های خارجی تحت کنترل اعمال و احساسات آن‌ها می‌باشند.
اتفاقات یا نظرات کوچک معنای زیادی دارند.
قدرت‌های خاصی دارند، در حال انجام مأموریت سری‌اند، یا ادعای خدا بودن می‌کنند.

آشفتگی:

اختلال در افکار، صحبت‌ها و رفتار
مشکلاتی در تمرکز کردن

سایر نشانه‌های خفیف‌تر روان‌پریشی عبارتند از:

احساس شک و بدگمانی
اضطراب فراگیر
ادراکات تحریف شده
افسردگی
وسواس فکریمشکلاتی در خواب

انواع بیماری سایکوز

بیماری سایکوز به انواع مختلفی تقسیم بندی می‌شود که در ادامه به توضیح آن‌ها می‌پردازیم:

۱. اسکیزوفرنی

این بیماری شدید‌ترین نوع سایکوز یا روان پریشی است که بر تمام ابعاد ادراک و احساسات فرد تاثیر می‌گذارد. بیمارا مبتلا به اسکیزوفرنی نمی‌توانند واقعیت را از توهمات خود تشخیص دهند.

۲. اسکیزوافکتیو

این اختلال نیز تا حدودی شبیه به اسکیزوفرنی است و فرد علائم سایکوز و روان پریشی را دارد، اما در کنار این دوره‌هایی از اختلالات خلقی را هم تجربه می‌کند.

۳. افسردگی روانی

در این اختلال فرد افسردگی بسیار شدیدی را تجربه می‌کند و در کنار آن به دوره‌هایی از سایکوز و روان پریشی هم مبتلا می‌شود.

۴. سایکوز بعد از زایمان

در برخی موارد افسردگی بعد از زایمان بسیار شدید و جدی می‌شود تا جایی که هذیان و توهم نیز به وجود می‌آید و فرد دوره‌هایی از سایکوز را تجربه می‌کند.

۵. سایکوز مختصر

این سایکوز موقت است و در اثر استرس و بحران‌های روحی به وجود می‌آید. مثلا فردی که عزیز خود را از دست داده است یا حادثه‌ای همچون تجاوز را تجربه کرده، ممکن است در یک دوره با علائم سایکوز مواجه شود. این نوع روان پریشی موقتی است و پس از مدتی و با درمان بهبود پیدا می‌کند.

۶. سایکوز ناشی از مصرف مواد مخدر و الکل

برخی از مواد مخدر همچون کوکائین و متامفتامین‌ها توهم زا هستند و باعث توهم و هذیان می‌شوند. این توهم‌ها و هذیان‌ها با عنوان روان پریشی ناشی از مصرف مواد شناخته می‌شود. همچنین افرادی که اعتیاد شدید و سنگینی به الکل دارند هم ممکن است با قطع مصرف نشانه‌های سایکوز را تجربه کنند.

روان پریشی در کودکان

سایکوز در کودکان هم احتمال بروز دارد، اما علائم و نشانه‌های آن متفاوت است و به شکل متفاوتی خود را نشان می‌دهد. مثلا داشتن دوست‌های خیالی می‌تواند از علائم روان پریشی در کودکان باشد. البته دوست خیالی در همه کودکان مشترک است و همه در دوره از کودکی خود دوست خیالی دارند، اما زمانی می‌توان این مساله را از علائم روان پریشی بر شمرد که کودک هیچ دوست دیگری نداشته باشد و به طور غیر طبیعی دوست خیالی خود را واقعی بداند و از بازی‌های کودکانه فرا‌تر برود.

دلایل بیماری سایکوز

دلیل اصلی بیماری‌های روان‌پریشی هنوز مشخص نیست، اما احتمالاً عوامل زیر دخیل هستند:

ژنتیک- تحقیقات نشان داده‌اند که اسکیزوفرنی و اختلال دو قطبی که جز بیماری‌های سایکوز‌اند احتمالاً ژن‌های مشترکی دارند که آن‌ها را ایجاد می‌کنند.

احتمال ابتلا به بیماری‌های روان‌پریشی بیشتر می‌شود اگر اقوام درجه یک افراد سابقه‌ی بیماری‌های سایکوز داشته باشد.
تغییرات مغزی- تغییراتی در مواد شیمیایی و ساختار مغز افرادی که به بیماری‌های سایکوز مبتلا بودند، یافت شده است.

اسکن مغزی نشان داده حجم ماده‌ی خاکستری در مغز اشخاصی که سابقه‌ی بیماری‌های روان‌پریشی داشته‌اند، کاهش یافته؛ که این قضیه مشکلات پردازش مغز (قطع ارتباط با واقعیت) را توجیه می‌کند.

بیماری‌ها- برخی بیماری‌ها ممکن است در ایجاد سایکوز نقش داشته باشند.

بیماری‌های مغزی مانند پارکینسون، هانتینگتون، و برخی بیماری‌های کروموزومی

تومور‌های مغزی یا کیست

برخی انواع بیماری‌های مرتبط با زوال عقل هم ممکن است دخالت داشته باشند.

بیماری آلزایمر

HIV، سفلیس، و سایر عفونت‌های مغزی

بعضی از انواع صرع

سکته

تشخیص و درمان روان پریشی

تشخیص بیماری سایکوز به نظر متخصصین روانشناسی و روانپزشکی احتیاج دارد. بدین معنی که امری تخصصی است و نیاز به بررسی‌های بیشتری دارد. برای این مسئله به مطالبی که در اینترنت پیدا می‌کنید، اکتفا نکنید. تشخیص به موقع و زود هنگام یکی از مواردی است که در طی کردن درمان و طی کردن دوره بهبود فرد بسیار مؤثر و ضروری است. اکثرا نیاز به بستری شدن در بیمارستان‌های اعصاب و روان برای بیماران مبتلا وجود دارد.
برای درمان، علل به وجود آورنده، اختلالات روانی باید پیگیری و تشخیص داده شوند. متخصصان درمان را در دو بخش دارویی و روانشناختی ادامه می‌دهند. روانشناس درمان روانشناختی را برای شناسایی و درمان هذیان‌ها و توهم‌ها، افزایش بینش مراجع، فراهم کردن حمایت و هم چنین آموزش روانی فرد و نزدیکانش استفاده می‌کند. شما می‌توانید برای دریافت مشاوره تلفنی و یا حضوری جهت تشخیص و درمان انواع ناراحتی‌های روانی به مرکز حامی هنر زندگی مراجعه نمایید.

درمان دارویی بیماری سایکوز یا روان پریشی

درمان دارویی شامل دارو‌های آنتی سایکوز مثل هالوپریدول می‌شود. دارو‌های ضد روان پریشی با تأثیر بر انتقال دهنده‌های عصبی مغز مانند دوپامین، نورآدرنالین و سروتونین منجر به کاهش علائم می‌شوند و توهمات و هذیان‌ها را کنترل می‌کنند، اما نمی‌توانند به طور کامل بیماری را درمان کنند. بهتر است دارو درمانی در کنار روان درمانی صورت بگیرد. لازم است دارو‌های ضد سایکوز حتما تحت نظر پزشک مصرف شوند. این دارو‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

دارو‌های ضد روان پریشی، نسل اول: این دارو‌ها شامل هالوپریدول، فلوپرازین، پیموزایدتری، تیوتیکسن، کلرپرومازین و… می‌شوند و عوارضی هم، چون خشکی مفاصل، تفکر کند و بی‌قراری را به دنبال دارند.

دارو‌های ضد روان پریشی، نسل دوم: این دارو‌ها عوارض کمتری نسبت به دارو‌های نسل اول دارند و شامل کلوزاپین، زوتپین، آلانزپین، ریسپریدون و بارنوتیل می‌شوند.

درمان شناختی رفتاری

پس از مصرف دارو‌ها و کاهش علائم و کنترل هذیان‌ها و توهم، از درمان شناختی رفتاری برای بهبود بیش‌تر فرد استفاده می‌شود. طی این درمان به فرد کمک می‌کنند تا افکارش را اصلاح کرده و رفتار خود را جایگزین نماید. اکثر افراد مبتلا به سایکوز با دارو درمانی و سپس رفتار درمانی بهبود پیدا می‌کنند و می‌توانند کیفیت زندگی خود را تا حد بسیار زیادی ارتقا دهند.

سخن آخر

سایکوز یکی از جدی‌ترین بیماری‌های روحی و روانی است که علاوه بر خود فرد، زندگی اطرافیان او را هم دستخوش تغییرات زیادی می‌کند. در این شرایط ضروری است که خانواده و اطرافیان هم در کنار فرد بیمار از خدمات روانشناسی کمک بگیرند. چرا که از یک سو رفتار صحیح آنان با بیمار بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند در بهبودی او تاثیر بگذارد و از طرف دیگر افراد خانواده نیز به دلیل فشار‌های روانی شدید مشکلات روحی را از سر می‌گذرانند. مرکز مشاوره حامی هنر زندگی با گرد آوری کادری مجرب این امکان را مهیا کرده تا در هر کجا که هستید به صورت تلفنی با متخصصان و روانشناسان با تجربه صحبت نمایید و از راهنمایی‌ها آنان استفاده کنید.