معرفی کامل انواع سازهای کوبه ای

ساز‌های کوبه‌ای از قدیمی‌ترین ساز‌هایی هستند که از هزاران سال پیش تمدن بشری از آن‌ها استفاده میکرده است. اولین استفاده بشر از ساز‌های کوبه‌ای برای برقراری ارتباط راه دور بوده و بتدریج برای مراسم شادی، عزا، تشریفات مذهبی و … از آن‌ها استفاده شده است. ساز‌های کوبه‌ای به همراه ساز‌های بادی برنجی از زمان‌های دور در خدمت موسیقی بوده اند که این نشان دهنده لزوم وجودی آن‌ها در موسیقی است. ریتم نیاز طبیعی هر انسان است و شاید یادآوری این مطلب برای شما جالب باشد که در هر فرهنگ و کشوری که نگاه کنید، کودکان علاقه مفرط دارند تا با چوب روی سطل یا شیء مشابه بکوبند که این مسئله نیاز فطری انسان به ریتم را نمایش می‌دهد. در این پست ما به معرفی انواع ساز‌های کوبه‌ای می‌پردازیم در این قسمت ساز‌های عنوان شده معرفی شده اندامیدواریم که مطالب مفید واقع شوند.

معرفی انواع ساز های کوبه ای

۱-بانگو (bongo)

بانگو زاده کوبا است و همواره در موسیقی سان، در میانه‌ی سال‌های ۱۸۰۰، بکار برده شده است.
سبک سان، ترکیبی از موسیقی آفریقایی و اسپانیایی برگرفته از بخش شرقی کوباست. امروزه بانگو یکی از نامی‌ترین ساز‌های کوبه‌ای لاتین به شمار میرود و می‌توان صدای آن را در همی سبک‌های موسیقی پیدا کرد. ضمنا این ساز در ایران به نام بینگو و بانگو معروف است.

۲-کنگا (congo)

ساز کنگا تا میزان زیادی، رایج‌ترین ساز دستی کاربردی در موسیقی مردمی به شمار می‌آید. ریشه کنگا از کنگوی آفریقا است، اما ساز خمره‌ای شکلی که پیش از این می‌دیدید در واقع سازی کوبایی که از دل نوا‌های محلی و بومی بیرون آمده، کنگا‌ها را میتوان در موسیقی جاز، راک، بلوز، آراندبی، و ورگا دید. کنگا در واقع در برگیرنده سه ساز است: کوینتو، سی گاندو یا کنگا و تومبا یا تومبادورا (اگر کنگا چهار تیکه باشد کوچکترین خانواده کنگا “ری کوینتو” نام دارد). ضمنا به کل این ساز در ایران تومبا میگویند.

۳-جیمبه (djembe)

جیمبه ساز کوبه‌ای – آفریقایی جامی شکل است که ریشه اصلی همه ساز‌های کوبه‌ای بشمار می‌آید. این ساز با ظاهر قبیله‌ای، صدای پر معنی و بلند و نواختن راحت و آسانش، تبدیل به یکی از دوست داشتنی‌ترین ساز‌های دنیا شده است. کوک سفت جیمبه، و پوست نازک دهانه، به اندازه زیادی بر صدای پر معنی ساز، تاثیر می‌گذارد.

۴-آشیکو (ashiko)

آشیکو سازی است از آن آفریقای غربی و مانند جیمبی، دارای دهانه‌ای است نازک با پوست بز و به سبب سفت بودن دهانه، به سختی کوک می‌شود. اگرچه آشیکو از لحاظ شکل و شمایل با جیمبه تفاوت‌های بسیاری دارد، اما صدایی همانند تولید می‌کند. بیشتر مردم، آشیکو را برادر کوچک جیمبه می‌دانند. صدای آن همانند است، اما گستردگی صدا و توانایی اجرای صدای بم جیمبه را ندارد.

۵- اودو (udu)

اودو، سازی است با اندامی خنده دار و جز اندک ساز‌های کوبه‌ای است که دهانه (یا پوست) ندارد، ولی میتوان با ضربه زدن به روی آن، تولید صدا کرد. به جای آن کل بدنه ساز برای ضربه زدن، تولید صدا و در یک کلام، نواختن بکار برده می‌شوند.
اودو از نیجریه می‌آید و بر پایه افسانه‌ها و داستان‌ها از گلدانی گرفته شده است که به گونه اتفاقی، دارای سوراخی در کنار خود بوده است. این سوراخ، گلدان را برای نگهداری چیز‌های گوناگون، بی مصرف می‌ساخت. دارندگان این گلدان، مانند افرادی که احساس ریتمیک بالایی دارند، همان کاری را انجام دادند که هر شخص دیگری در این شرایط انجام می‌داد. اودو صدایی بی همتا تولید می‌کند: از صدای زنگ گرفته تا صدای بم کم رنگ و ضعیف.
ضمنا در بندر و بخشی از هندوستان و بلوچستان هم استفاده میشه که تو بندر به نام جهله و در سه سایز جمالی (باس) جهله (مید) گلوک (های) استفاده میشه. در گرو‌های سنتی کار هم از خمره (مثل اودو) استفاده می‌کنند.

۶-دمبک (doumbek)

دمبک، جز ساز‌هایی است که در موسیقی محلی عربی، بکار برده شده است. دمبک، سازی است جامی شکل، که همانند جیمبه آفریقای غربی، دارای صدایی پر معنی است. این ساز از آن خاور میانه است و می‌تواند از سفال و فلز ساخته شود، دهانه آن بسیار نازک است (به شکل سنتی از پوست ماهی است). این ساز صدایی بسیار شفاف و تیز تولید می‌کند و مانند جیمبه، دارای صدایی حجیم و کاملا بم است. ضمنا این ساز در ایران به نام تمپو و در جنوب از آن به عنوان ساز ترکیبی ضرب و تمپو استفاده می‌کنند.

۷-تار (tar)

تار جزو خانواده‌ی ساز‌های طوق دار از آن آفریقای شمالی است (ساز طوق دار، دارای بدنه‌ای است که از قطر دهانه‌ی ساز، کم عمق‌تر است). تار‌ها بیشتر دارای قطری بین ۳۵ تا ۵۰ سانتی متر هستند. تار به سبب دهانه نازک و بدنه باریکی که دارد، صدایی ضعیف تولید می‌کند که می‌تواند بسیار مجذوب کننده باشد. ضمنا این ساز در گروه‌های شرقی کاربرد فراوانی دارد.

۸-تمبورین / ریک (tambourine/riq)

شاید نخستین بار صدای تمبورین را در کنسرت راک، هنگام همنوازی با گیتار، شنیده اند. در موسیقی مردمی، تمبورین بیشتر به عنوان پشتیبان خواننده به شمار می‌آید. تمبورین، مانند دمبک و تار، ساز محلی خاورمیانه‌ای است؛ و مانند تار ساز طوق دار است. چیزی که تمبورین را جدا می‌سازد، حلقه‌های فلزی هستند که به بدنه ساز چسبیده اند امروزه میتوان گونه‌های بسیار گسترده‌ای از تمبورین‌ها در سراسر دنیا پیدا کرد. ضمنا این ساز در بین گروه‌های جنوبی کاربرد فراوانی دارد. (به نام دایره زنگی)

۹-پاندیرو (pandeiro)

پاندیرو (با تلفظ پان-دار-او) پیروی برزیلی‌ها از تمبورین است. با توجه به روایت‌های مختلف، پاندیرو، ساز ملی برزیل است. این ساز بخش جدا نشدنی جشن سالانه‌ی ماردی گراس است، و در همه سبک‌های موسیقی برزیلی نیز موسیقی راک، فانک و پاپ نیز استفاده می‌شود.

۱۰-بوران (bodharn)

گفته می‌شود که بوران از آن خاورمیانه یا شاید آسیا باشد، اما هیچ کس در این زمینه مطمئن نیست. این ساز به تار مصری همانند زیادی دارد، بر خلاف تار، بوران را با استیکی (دسته چوبی) به نام کی پین می‌نوازند. به دلیل اینکه بوران تا سال‌های ۶۰ در موسیقی محلی ایرلندی، بکار گرفته نشده بود، مکان این ساز هنوز به گونه‌ای مورد تردید است. وظیفه این ساز پشتیبانی کردن است نه تکنوازی.

۱۱-جان جان (djun djun)

جان جان از ان آفریقا غربی است و از سه ساز کوبه‌ای تشکیل می‌شود: دان دونبا (بزرگ)، سانگبا (متوسط)، کان کینی (کوچک). البته هر کدام از این ساز‌ها از کنده‌های توخالی به وجود آمده اند و دارای اندازه‌های بسیار گوناگونی هستند، معمولا دهانه جان جان‌ها با پوست بز درست می‌شود. جان جان‌ها نه تنها ضرب‌های باس ریتم‌های آفریقایی را بوجود می‌آورند، بلکه به ریتم، ملودی ظریفی نیز می‌افزایند. به گونه سنتی هر نوازنده یکی از اندازه‌های جان جان را می‌نواخت و گروه نوازندگان ریتم‌ها را در هم می‌آمیختند. اما امروزه معمولا یک نفر هر سه ساز را به تنهایی می‌نوازد، افزون براین نوازنده جان جان، ریتم ساز را با یک دست (دست چپ) و با دست دیگر (معمولا دست راست) زنگ”bell” می‌نوازد.

۱۲-کویی کا (cuica)

کویی کا بخش جدا نشدنی موسیقی سامبای برزیلی، بشمار می‌آید و در اصل در آفریقا برای به دام انداختن شیر‌ها به کا برده شده است. به دلیل اینکه کویی کویی کا دارای صدایی است بی همتا و پر معنا جای خود را در بیشتر ترکیبات ارکستری امروزی مانند موسیقی جاز، فیوژن، فانک و پاپ باز کرده است. این ساز معمولا نقش تکنوازی یا افکت‌های صوتی را بعهده دارد. کویی کا در گروه ساز‌های استیک دار (دسته چوبی) قرار دارد، اما نه به سبب اینکه ان را با استیک می‌نوازند، بلکه به این دلیل که این ساز دارای استیکی درون خود است که برای تولید صدا آن را مالش می‌دهند، این ساز تنها سازی است که به پوست آن ضربه‌ای وارد نمی‌شود.

۱۳-ساز طوق دار آیینی (frame drum)

ساز طوق دار آیینی شاید بیشترین کاربرد را در دنیا داشته باشد. این ساز، معمولا دارای دهانه‌ای با پوست آهو و دارای قطری نزدیک به ۳۰ سانتیمتر است. شاید این ساز را در تمرین‌های روحی سرخپوستان دیده باشید. اما فرهنگ‌های سراسر دنیا آن را در مراسم گوناگونی بکار می‌برند. از این رو عنوان ساز طوق دار آیینی نه به سبب نام رایج این ساز، بلکه به دلیل معنا‌های فراوانی که در بر دارد، به این ساز داده شده است.

14-سوردو (surdo)

سوردو، با ضرب آهنگ پر تحرک و صدای بمی که دارد به عنوان قلب سامبا نام برده می‌شود. سوردو گونه‌ای باس درام و مانند جان جان‌ها دارای سه اندازه مختلف است که هر کدام نام ویژه خود را دارد:مارکاکائو (marcacao)، ری پستا (reposta)، کورتادور (cortador).

15-رپانی کی (repinique)

رپانی کی، در اصل تام تام برزیلی است همچنین رپانی کی در بخشی از گروه سامبا بیشتر ساز کوبه‌ای اصلی به شمار می‌رود. در واقع رهبر گروه سامبا که مستر دو باتریا (mestre de bateria) نامیده می‌شود، رپانی کی مینوازدو گروه را با ریتم هایش رهبری می‌کند. برای نوازندگان دیگر رپانی کی این ساز نقش بداهه سازی مهمی در نواختن تک نوازی و موتیو‌های آکساندار ایفا می‌کند. معمولا در یک گروه بزرگ بیش از ۴۰ تا ۵۰ نوازنده رپانی کی حضور دارند.

16-تمبوریم (tamborim)

تمبوریم ساز کوچکی است که معمولا تنها 15 سانتیمتر قطر دارد . تمبوریم که نبایستی با تمبورین اشتباه گرفته شود ،گونه ای دیگری از موسیقی سامبا به شمار می آید و مانند تمبورین جزء سازهای کوبه ای ای طوق دار است جز اینکه این ساز حلقه های فلزی ندارد و به وسیله استیک با یک دست (معمولا دست راست)نواخته می شود. گروه متوسط سامبا میتواند 70 نوازنده تمبوریم داشته باشد .این ساز کوبه ای که دارای صدایی زیر است در برابر ریتم اصلی سوردو، نت های آکساندار را می نوازند.

17-تیمبال ها (timbales)

اگر چه میتوان ریشه‌ای این ساز را به نسل تیمپانی‌های اروپا بستگی دارد، اما در واقع تیمبال‌ها دو ساز کوبه‌ای فلزی از آن کوبا هستند. تیمبال‌ها صدایی شفاف و بریده تولید می‌کنند که می‌توان آنهارا در تکنوازی‌های تیتو پونت (tito puenete) بزرگترین مجری لاتین، موسیقی دان و رهبر ارکستر جستجو کرد. در بیشتر موارد تیتو به همان اندازه‌ای که در نواختن کنگا در غرب محبوبیت داشت، در نواختن تیمبال‌ها نیز جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد. امروزه می‌توان تیمبال‌ها را در بیشتر سبک‌های موسیقی، خواه جاز، فانک و یا پاپ یافت.

18-باتا (bata drum)

باتا درام، درام دو سر است که به شکل ساعت شنی با یک مخروط بزرگتر از دیگری است. ساز کوبه‌ای است که در درجه اول برای استفاده از مقاصد مذهبی یا نیمه مذهبی برای فرهنگ‌های بومی از سرزمین یوروبا، واقع در نیجریه، و همچنین توسط نمازگزاران Santería در کوبا، پورتوریکو، و در ایالات متحده استفاده می‌شد.

منبع: سازه ها