بسیاری از مجسمههای ایران که به نوعی یادبود اتفاقات سیاسی بودند، پس از پیروزی انقلاب اسلامی از بین رفتند. مجسمهٔ «نبرد گرشاسپ با اژدها»، از موارد استثنا بود. این مجسمه که در مرکز میدان باغشاه قرار داشت، با تغییر نام میدان، حالا سالهاست که در مرکز «میدان حر» تهران، خودنمایی میکند و رهگذران را دربارهٔ تناسب نام میدان با مجسمهاش، به فکر وامیدارد.
به گزاش تابناک باتو، مجسمهٔ نصب شده در میدان حر با عنوان اصلی «نبرد گرشاسپ با اژدها» در سال ۱۳۳۹ در میدان باغشاه نصب شد. مفهوم روایی این مجسمه، بیانگر پیروزی نیکی بر شر و بدی است. این مجسمه نبرد پیروزمندانه گرشاسپ، از پهلوانان شاهنامه را با اژدها نشان میدهد. گرشاسپ در حالی که نیزهای به دست دارد، در حال نبرد با اژدهایی است که به دور بدن او پیچیده و دهان خود را باز کرده است.
جنس این مجسمه از بتن است. این اثر ۵. ۶ متری که روی یک سکوی بتنی نصب شده است به همراه نیزه ۶ متری آن در مجموع ۵. ۱۲ متر ارتفاع دارد. میدان حر در گذشته در محدوده باغشاه یا میدان اسبدوانی قرار داشته است.
مجسمهٔ «نبرد گرشاسپ با اژدها» را غلامرضا رحیمزاده ارژنگ ساخته است. او از مجسمهسازان معروف ایرانی بود که آثار قابل توجهی در هنر مجسمهسازی از خود به جای گذاشته است. علاوه بر مجسمهٔ میدان حر، مجسمهٔ «انوشیروان دادگر» که در کاخ دادگستری تهران نصب شده، از کارهای شناخته شدهٔ این مجسمهساز است. او مجسمهٔ انوشیروان دادگر را در سال ۱۳۲۱ ساخت که از قدیمیترین و ماندگارترین مجسمههای شهری است. رحیمزاده ارژنگ در دههٔ ۴۰ درگذشت.
رحیمزاده ارژنگ، در دانشگاه «کییف» در شوروی و در رشتهٔ نقاشی و مجسمهسازی تحصیل کرده بود و جزو معدود مجسمهسازانی بود که در این زمینه تحصیلات آکادمیک داشت. او از همدورههای ابوالحسن صدیقی بود. علاوه بر مجسمهٔ «نبرد گرشاسپ با اژدها»، مجسمهٔ «انوشیروان دادگر» در کاخ دادگستری نیز از آثار برجستهٔ او محسوب میشود.
مجسمهٔ میدان حر از آثار شاخص و ماندگار حوزهٔ مجسمهسازی است. امروز نزدیک به ۸۰۰ مجسمه دارای مشخصههای خاص در سازمان زیباسازی شهرداری تهران به ثبت رسیدهاند، اما کمتر مجسمهای است که مثل این کار مورد توجه مردم قرار گرفته باشد و در خاطرات و عواطف اجتماعی آنها سهیم باشد.
امروز «باغشاه» را بیشتر با ماجرای به توپ بستن مجلس و اعدام جهانگیرخان صور اسرافیل و ملکالمتکلمین میشناسند. باغشاه از باغهای معروف در محدودهٔ خارجی تهران در زمان قاجار بود و نوعی پادگان نظامی بود که محمدعلی شاه قاجار آن را مرکز فرماندهی خود قرار داد. با گذشت زمان این باغ وارد فضای شهر شد و اکنون میدان حر در محدودهٔ قدیم این باغ قرار دارد.
یک کارشناس امور فرهنگی دربارهٔ علت این تغییر میگوید: باغشاه در گذشته یک پادگان نظامی و محل استقرار سربازان بود و به نوعی نماد ارتش محسوب میشد که با پیروزی انقلاب، به آن ملحق میشود. «حر» نیز در ابتدا از سپاهیان یزید بود که سرانجام در واقعهٔ عاشورا به یاران امام حسین (ع) ملحق میشود. این تشابه میتواند از دلایل نامگذاری این میدان باشد.
گرشاسپ از پهلوانان نامی شاهنامه است و نبرد او با اژدها نماد آزادگی و مبارزه با نفس است. محتوای این اثر بیارتباط با داستان حر در روز عاشورا نیست. این اثر از نظر محتوایی بسیار نزدیک به ماجرای حر است که میتوان این نامگذاری را نوعی برداشت آزاد از مضمون این اثر دانست.
در ادبیات اساطیری ایران، «گرشاسپ» نماد انسان و «اژدها» نماد نفس سرکش اوست. به این ترتیب، انتخاب نام «حر» برای این میدان میتواند بر این اساس نیز بوده باشد.