یک چالش- بازی اینترنتی مظنون اصلی تعدادی خودکشی در سال های اخیر است؛ «نهنگ آبی!» این نام را به خاطر بسپارید.
بسیاری از ما بارها به دلیل علاقه به بازی های کامپیوتری سرزنش شده ایم. سال ها موضع سفت و سخت پدر و مادرها و حتی جامعه علیه این تفریح نسبتا جدید که بیش از 30 سال قدمت دارد، مقابل علاقه مندان آن حفظ شده بود و هر خبری از خودکشی یا حمله یک روانپریش به جمعی و کشت و کشتار آن ها را به بازی ربط می دادند و ما حرص می خوردیم.
این که با بازی کردن کم کم تبدیل به یک قاتل حرفه ای شویم و مثل «ساب زیرو» در «مرتال کامبت» دوستانمان را بترکانیم یا به سمت خودکشی برویم بیشتر شبیه به تهدیدهایی بچگانه از جنس لولو و یک شوخی بسیار بی مزه بود اما این یکی اصلا اغراق یا شوخی نیست! یک چالش اینترنتی عجیب جدی جدی دارد جان افراد را می گیرد، البته نه با خشونت و نشان دادن صحنه های خونبار.
این بازی اصولا از متن تشکیل شده و گیم پلی ندارد. حتی مثل کوییز خودمان انتخاب گزینه و رقابتی در کار نیست. تنها متن و دستوراتی که به کاربر داده می شود و او باید مانند تکالیف مدرسه آن را انجام دهد. این دستورات از سمت ادمین ها و گردانندگان این بازی به افراد داده می شود و آن ها هم با فرستادن عکس، انجام شدن تکلیف را ثابت می کنند.
همه چیز عادی به نظر می آید، البته تا وقتی که ندانید این تکالیف و چالش ها چیست؟ از نقاشی و طراحی با تیغ روی بدن گرفته تا رو به رویی با ترس ها و قرار گرفتن در ارتفاع در حالتی خطرناک مثل آویزان شدن از پشت بام و ثبت سلفی! متاسفانه گفته می شود که این بازی مرگبار به ایران هم راه پیدا کرده؛ بازی ای که جان افرادی را گرفته و متهم ردیف اول خودکشی های مدرن است.
جوخه خودکشی
درباره خودکشی نهنگ ها، نظرها و فرضیه های بسیاری وجود دارد. سعی در کشتن خود، آن هم توسط یک حیوان که طبق غریزه اش رفتار می کند، اتفاقی غیرقابل توضیح و مرموز است. خودکشی حتی اگر توسط انسان صورت بگیرد قابل درک و توضیح نیست. بازی نهنگ آبی هم دقیقا به این موضوع اشاره دارد. ساحل، نهنگ و مورد عجیب خودکشی ماهی های خیلی بزرگ!
این بازی چیست؟ این سوالی است که حتما ذهن شما را درگیر می کند و حتی ممکن است کنجکاویتان را برانگیزد تا به دنبال آن بروید و تجربه اش کنید. چطور می شود که یک بازی باعث خودکشی کسی شود؟
نهنگ آبی یک بازی اینترنتی است. یک فایل ساده و کم حجم (کمتر از 15 مگابایت) که سریع نصب و آماده اجرا می شود. مانند کلش آو کلنز و خیلی از بیازی های روز به اینترنت نیاز دارد اما تلفن یا تبلت قدرتمند و گرانی برای اجرای آن نیاز نیست.
پس از اجرای آن، سوالاتی از کاربر پرسیده می شود. این سوالات در ظاهر ساده با لحنی عجیب و تهدیدآمیز مطرح می شوند. جمله هایی از قبیل: اگر این بازی را شروع کنی، راه برگشتی نداری و آیا مطمئنی که می خواهی وارد بازی شوی؟ بازی به طرز عجیبی اعتیادآور است و حتی از همین سوال های ابتدایی کاربر را تحت تاثیر قرار می دهد.
سپس چالش های عجیبی که به بازی کننده آسیب می زنند، بسیار خطرناک یا ترسناک هستند و روح و روان کاربر را شدیدا تحت تاثیر قرار می دهند. بازی اطلاعاتی را از کاربر می گیرد و بعدها با ارائه غیرمستقیم همان اطلاعات تهدیدش می کند، مثلا می گوید که در نزدیکی خانه کاربر یک فروشگاه خاص وجود دارد یا این که خانه فرد در کدام خیابان و محله است. مدیران این اطلاعات را مستقیم یا غیرمستقیم از خود فرد گرفته اند (مثلا با کمک موقعیت یاب تلفن همراه) اما با این کار تصور زیر نظر بودن را به او القا می کنند تا در صورت پشیمانی راهی جز تمام کردن بازی نداشته باشد. درواقع به محض ورود، بازی بدون بازگشت شروع شده است. بازی مرگ!
Made in Russia
گفته می شود که بازی نهنگ آبی توسط یک جوان روس ساخته شده است. فیلیپ بودیکین (Philipp Budekin) دانشجوی اخراجی رشته روان شناسی است؛ کسی که پس از حوادث اخیر و اعتقاد پلیس روسیه به ارتباط این حوادث به بازی نهنگ آبی، متهم شناخته و دستگیر شد. ظاهرا چند ماهی است که پس از دستگیری در زندان به سر می برد. او مدعی است که بازی نهنگ آبی را ساخته و هدفش حذف افراد بی انگیزه، پوچ و بی هدف از جامعه بوده است. هدف و مخاطب اصلی بازی او نوجوانان هستند؛ کسانی که سعی در تجربه های تازه و اثبات توانایی هایشان دارند. به هر قیمتی می خواهند بگویند بزرگ شده اند و معمولا توانایی نه گفتن را ندارند.
بودیکین قصد داشته با استفاده از روش های پیچیده روان شناختی در بازی نهنگ آبی افراد را طی چندین مرحله وادار به خودکشی کند. مراحل و چالش های این بازی طوری طراحی شده اند که فرد را به ادامه و دنبال کردن خود معتاد کرده و نوعی وفاداری ایجاد کنند. توانایی کنار کشیدن از بازی را از او بگیرند و پله پله بازی کننده را به سمت خودآزاری و آسیب زدن به خود پیش ببرند تا جایی که در مرحله آخر خودش را بکشد.
این خودکشی می تواند تاثیر مراحل فکرشده بازی باشد یا ترس از آسیب رسیدن به خانواده و تحت نظر بودن از سوی مدیر بازی که کاربر را وادار می کند خودش را فدا کند و بازی را به پایان برساند اما آسیبی به اطرافیانش نرسد. مراحل هوشمندانه و جنون آمیز این بازی واقعا ناخوشایند هستند و در نگاه اول انجام آن ها توسط هیچ انسانی کاری عاقلانه و منطقی نیست. اما بازی کننده آرام آرام از لحاظ ذهنی برای مراحل وحشتناک تر و دردناک تر آماده می شود و در نهایت خودش را می کشد.
نهنگ آبی جدا از غیرانسانی و هولناک بودنش، کاملا حساب شده و دقیق است که این نشان از توانمندی بالای ذهن بیمار سازنده اش را دارد.
مرگ تدریجی یک نهنگ
نهنگ آبی 50 مرحله دارد؛ 50 تکلیف و چالشی که پله های نردبان مرگ هستند و طی 50 روز انجام می شوند. کاربر باید این مراحل را انجام دهد. معمولا کاربر با فرستادن یک عکس هنگام انجام هر مرحله برای مدیر به مرحله بعد راه پیدا می کند و فردای آن روز چالش جدید را دریافت می کند. این مراحل از نقاشی کردن یک نهنگ روی دست به وسیله تیغ شروع می شوند. کاربر باید پس از انجام این کار از دست خود عکس گرفته و برای مدیر بفرستد.
برای شروعی چنین دردناک، انتظار پایان سختی هم می رود اما چالش ها پا را فراتر از این هم گذاشته و بد و بدتر می شود. کشیدن حروف و علائمی خاص، راه رفتن د رم کان های بسیار تاریک در شب، بیدار شدن در ساعت 4:20 دقیقه بامداد و رفتن به بالای ساختمان های بلند یا دیدن کلیپ های بسیار ترسناک و گوش دادن به موسیقی هایی که مدیر برای آن ها می فرستد، آویزان شدن از ارتفاع، بالا رفتن و پریدن از روی جرثقیل و نشستن و راه رفتن بر لبه پل های مرتفع، خودزنی و بیمار کردن خود؛ این ها تنها تعدادی از 50 مرحله دردناک و وحشت انگیز این بازی هستند.
در جریان مراحل مدام به کاربر یادآوری می شود که تحت نظر است و حتی با نهنگ های دیگر یا مدیران حامی دیدار می کند. اگر کاربر موفق به انجام مراحل نشود، مجازاتی مانند بریدن بدن خودش انتظارش را می کشد و در همان مرحله می ماند تا آن را به انجام برساند. فعالیت این بازی در سال 2013 و همراه با F57 آغاز شد. F57 یکی از نام های «گروه مرگ» در شبکه اجتماعی روسی زبان VKontakte است. به نظر می رسد نخستین مرگ در اثر بازی نهنگ آبی در سال 2015 اتفاق افتاد.
روان شناسی درد و جنون
درد پدیده ای است که انسان به آن عادت نمی کند. زندگی در شرایط خاص آب و هوایی مثل زندگی در ارتفاعات بلند کوه ها ریه انسان را با اکسیژن کم ارتفاعات سازگار می کند یا زندگی در مناطق سردسیر ما را به سرما مقاوم تر از دیگر انسان ها می کند اما درد چیزی است که به هیچ وجه عادت نمی شود و بدون با آن سازگاری پیدا نمی کند. سیگنال های عصبی ناشی از انتقال درد، خبر آسیب به قسمتی از بدن را به مغز می رساند و درواقع علامت خطر است. پس عادی نشدن آن امری طبیعی است.
اما چطور می شود که کسی از روی عمد و با هشیاری کامل در بدن خود صدمات جدی و درد شدید ایجاد می کند؟ قبل تر خودزنی و خودآزاری را در بیماران روانی خاص و مصرف کنندگان مواد مخدر و روانگردان دیده ایم. اما یک انسان سالم چطور دست به چنین کاری می زند؟ نهنگ آبی با کاربرانش چه کار می کند که آن ها به خودزنی های شدید و در نهایت خودکشی می رسند؟
به نظر می آید که پاسخ این سوالات می تواند تنها یک کلمه باشد، جنون. همان طور که پیش تر گفتیم، نهنگ آبی را یک دانشجوی روان شناسی با هدفی عجیب و هولناک خلق کرده است. طی این بازی با استفاده از روش های پیچیده و پیشرفته روان شناختی، ذهن کاربر کنترل شده و شست و شو داده می شود تا در نهایت سازنده بازی به هدفش برسد. مراحل مختلف این چالش با کمک هم، بازی کننده را به جنون می کشانند؛ جنون همان چیزی است که برای آسیب های شدید به خودش و آسیب نهایی و کشتن خود نیاز دارد.
بیدار شدن در ساعت 4؟20 دقیقه بامداد و نقاشی کردن یک نهنگ با تیغ روی بدن خود امری است که حتی تصورش می تواند لرزه بر اندام هر کسی بیندازد! دیدن ویدئوهای روانپریشانه، گوش دادن به موسیقی های خاص، آسیب رساندن های پیاپی به خود، رفتن مکرر به ارتفاع و تجربه حسی نزدیک به سقوط که ترس را رفته رفته از بین می برد. تمام پله های این نردبان مرگ گامی است برای رسیدن به جنون محض و جنون تنها چیزی است که می تواند رفتار کاربران نهنگ آبی و خودکشی پرتعداد ناشی از انجام این چالش را توجیه کند.
نهنگ قاتل
اما تمام این جنجال ها و نگرانی های پیرامون این چالش اینترنتی دلیلی جز خودکشی های متعدد نوجوان ها ندارد. حدودا دو سال از اولین خودکشی مرتبط با نهنگ آبی می گذرد. آمار خودکشی در کشورها رو به افزایش است و کشورهای بیشتری درگیر این بازی مرگبار می شوند.
به گفته روزنامه نوایا گزتا، از نوامبر سال 2015 تا آوریل سال 2016 میلادی 130 مورد اقدام به خودکشی مرتبط با نهنگ آبی در روسیه رخ داده است. سال گذشته پس از این حوادث فیلیپ بودیکین به اتهام ترغیب حداقل 16 دختر نوجوان به خودکشی دستگیر شد. او به سه سال و چهار ماه حبس محکوم شده که به دلیل مشارکت در قتل دو دختر نوجوان صرب محکوم شناخته شد.
بودیکین چند روز پیش از بازداشت، در دفاع از خود گفته بود: «می خواستم جامعه را از آشغال های بیولوژیک پاک کنم. خودشان تصمیم گرفتند و هیچ کس آن ها را مجبور نکرده بود.» اما نهنگ آبی همچنان قربانی می گیرد. یکی از تازه ترین خودکشی های مرتبط با نهنگ آبی مربوط به نوجوانی هفده ساله در هند بوده است. بنا به اعلام پلیس هند، این نوجوان در ایالت مادیاپرادش با پریدن جلوی یک قطار در حال حرکت جان باخت. به گفته دوستان این نوجوان، وی در چند روز گذشته جذب بازی نهنگ آبی شده بود.
نهنگ آبی کم کم به اروپای غربی هم رسیده و در مارس 2017 پس از خبر خودکشی نوجوانانی از روسیه، گرجستان و صربستان، پلیس فرانسه خبر از مشاهده نشانه هایی از این چالش در فرانسه داد. حداقل یک کشته و چندین زخمی آماری از نفوذ نهنگ آبی به فرانسه است. این بازی در انگلستان توسط کودکان هفت ساله نیز انجام شده است!
آخرین واکنش ایرانی
از روزی که خبرهای مربوط به نهنگ آبی در رسانه ها پیچید، بعضی ها از وقوع حوادثی در ایران خبر دادند. حالا اما گفته می شود همه این ها فقط شایعه بوده و تاکنون کسی در ایران قربانی این چالش نشده است. حسن کریمی قدوسی، مدیرعامل بنیاد ملی بازی های رایانه ای گفته: «باید تاکید کنم که نهنگ آبی مانند چالش سطل آب یخ، یک چالش است و نه یک بازی رایانه ای. بنیاد ملی بازی های رایانه ای از سه ماه پیش از این موضوع مطلع بوده اما آن را رسانه ای نکرده، چرا که می دانست تاثیر منفی می گذارد. همان تاثیری که امروز در سطح جامعه شاهد آن هستیم. از آن جا که نهنگ آبی نیاز به یک ادمین برای تایید و اعلام مراحل دارد، با دستگیری سازندگان آن عملا دیگر این چالش وجود ندارد.»
محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم توضیح داده: «انتقال مفاهیم در قالب زبان بازی، تاثیرگذاری بیشتری دارد. در میان بازی های مفید گاهی اندیشه های شیطانی نیز تبدیل به یک بازی می شوند و نهنگ آبی یکی از این بازی هاست. در این میان و برای صیانت از جوانان مهم ترین وظیفه را در کنار حاکمیت، خانواده ها برعهده دارند. رسانه های رسمی و اجتماعی برای اطلاع رسانی خوب عمل کردند.
بایستی مراقبت کنیم که کار رسانه ای دغدغه ایجاد کند و نه ترس. ترس، ناشی از بی اطلاعی است و وظیفه رسانه دقیقا اطلاع رسانی است. این بازی از بسیاری از فروشگاه های نرم افزار حذف شده و به طریق معمول از ایران هم قابل دسترس نیست. امروز با مدیران VK برای عدم اشاعه خشونت از طریق این شبکه اجتماعی مذاکره می کنیم. هرچند این شبکه اجتماعی در ایران مسدود است.»
بازی های بسیاری به صورت مستقیم یا غیرمستقیم باعث مرگ افراد شده اند
بازی با زندگی
بازی های کامپیوتری بارها باعث مرگ افراد شده اند؛ این حقیقتی است که نمی توان از آن چشم پوشید اما بسیاری از این مرگ ها در نتیجه اشتباهات خود فرد بوده و ربطی به بازی و محتوای آن نداشته اند. البته بازی های قاتل دیگری جز نهنگ آبی هم بوده اند که دستشان به خون افراد زیادی آلوده است.
سندروم شهر بنفش یکی از قاتل های مخوف دنیای بازی هاست. در سال 1996 باز Pokemon Red and Green عرضه شد و کمی پس از آن موجی از خودکشی کودکان بین هفت تا 12 سال را فراگرفت. این کودکان خود را حلق آویز کرده یا از ارتفاع می پریدند. در این بازی مرحله ای به نام شهر بنفش وجود داشت که کودکان پس از رسیدن به این مرحله خودکشی می کردند!
شهر بنفش به خودکشی بیش از 200 کودک منجر شد و در آخر تحقیقات نشان دادند که علت این اتفاقات فرکانس هایی در موسیقی متن این مرحله بوده که تنها گوش کودکان کم سن و سال قادر به شنیدن آن بوده است. این فرکانس ها روی بافت مغزی کودکان اثر گذاشته و باعث خودکشی آن ها شده است.
آن دسته کودکانی که از خودکشی جان سالم به در بردند، پس از آن دچار سردردهای شدید و مشکلات ناشی از آسیب مغزی شدند، پس از این اتفاقات موسیقی بازی توسط سازنده تغییر کرد و روند خودکشی ها نیز قطع شد.
پوکمون ها سابقه طولانی در کشتن گیمرها دارند. سال ها پس از سندروم شهر بنفش، بازی بسیار موفق Pokemon go عرضه شد که آن هم باعث مرگ افرادی شد. در این بازی کاربران شهر را به دنبال پوکمون های قوی زیر و رو می کردند و توجه بیش از حد و غرق شدن در گوشی های موبایل باعث تصادف و مرگ افراد بسیاری شد.
کار تا جایی پیش رفت که در بعضی بزرگراه ها تابلوهایی با این مضمون نصب شد: لطفا الان حواستان را به رانندگی جمع کرده و بعدا پوکمون شکار کنید! اتفاقات ناگوار بسیاری نیز درنتیجه ساعت ها بازی بی وقفه از سوی گیمرها بدون استراحت یا حتی مصرف آب و غذا رخ داده. بازی های زیادی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم باعث مرگ افراد شده اند، نهنگ آبی اولین آن ها نیست و احتمالا آخرین شان هم نخواهدبود.
باید بررسی شود که چرا یک روانشناس چنین بازی مرگباری بوجود اورد؟ اغلب روانشناسها و انسان شناسها تنها درک سطحی از ماهیت انسان دارند و در توهم دانایی بسر می برند