در دوران حکيم ابن‌سينا، پوست را مظهر سلامت افراد مي‌دانستند و اغلب بيماري‌ها را براساس تظاهرات و علائم پوستي آنها تشخيص مي‌دادند. اگرچه امروزه براي تشخيص انواع بيماري‌ها روش‌هاي پيشرفته و قابل اعتمادي در دسترس است اما از اهميت معاينه‌هاي پوستي و توجه به آنها ذره‌اي کاسته نشده است. درواقع، بررسي دقيق پوست از مهم‌ترين بخش‌هاي معاينه هر بيمار است حتي اگر هيچ شکايتي از تظاهرات پوستي خود نداشته و حتي متوجه آنها نشده باشد. تظاهرات پوستي بيماري‌هاي مختلف بسيار متنوع هستند. با دکتر مجيد سروري، متخصص داخلي و عضو هيات علمي دانشگاه تهران، درباره تظاهرات پوستي بيماري‌هاي دستگاه گوارش و کبد گفت‌وگو کرده‌ايم.
کدام بيماري‌هاي گوارشي باعث يرقان مي‌شوند؟
کبد عضوي است که وظيفه هضم چربي‌‌ها را برعهده دارد و اين‌کار را با ساختن، ذخيره و خارج کردن ماده‌اي به نام «صفرا» انجام مي‌دهد. اين ماده از شکسته‌شدن و تجزيه هموگلوبين(گلبول‌هاي قرمز) به دست مي‌آيد و عامل رنگ زرد ادرار و رنگ قهوه‌اي مدفوع است و در کيسه‌اي به نام «کيسه صفرا» ذخيره مي‌شود. وقتي اين ماده بيش از حد طبيعي وارد سيستم گردش خون شود، باعث بروز علائم زردي يا يرقان مي‌شود که يکي از بارز‌ترين نشانه‌هاي بيماري‌هاي کبدي از قبيل هپاتيت‌هاي ويروسي يا دارويي يا الکلي و سيروز ( التهاب شديدکبد) است. يرقان يک بيماري نيست بلکه نشانه‌اي از يک بيماري زمينه‌اي است و به‌صورت زرد شدن سفيدي چشم و پوست خود را نشان مي‌دهد. از ديگر تظاهرات پوستي بيماري‌هاي کبدي، مي‌توان به کهير، خارش، تغييرات عروقي و تغييرات مو و ناخن اشاره کرد. خارش، شايع‌ترين تظاهر پوستي همراه با بيماري‌هاي کبدي است که در نواحي انتهايي بدن و در نواحي در تماس با لباس تنگ و همچنين در شب‌ها بيشتر است. آنژيوماي عنکبوتي که به‌صورت گشاد شدن موضعي عروق در اطراف مويرگ مرکزي نمايان مي‌شود، از علائم پوستي شايع برخي از بيماري‌هاي کبدي است. در برخي بيماري‌هاي مزمن کبدي موهاي بدن نازک مي‌شوند و در نواحي‌اي از بدن مي‌ريزند و گاهي تغييرهايي در رنگ ناخن‌ها ايجاد مي‌شود.
آيا مشکل‌هاي کيسه صفرا هم مي‌توانند باعث زردي شوند؟
کيسه صفرا محل ذخيره ماده‌اي به نام صفراست که در پاسخ به غذايي که مي‌خوريم، مخصوصا غذاهاي پر چرب، مقداري صفرا را از طريق مجاري صفراوي به داخل روده کوچک مي‌ريزد و نقش بسيار مهمي در هضم و جذب چربي‌هاي غذايي دارد. اگر به هر علتي، مثلا انسداد در مجاري صفراوي، مشکلي در آزاد‌شدن صفرا ايجاد شود، مي‌تواند به‌صورت يرقان تظاهر کند. از شايع‌ترين عواملي که باعث بروز اين مشکل‌ها مي‌شوند، سنگ‌هاي کيسه صفرا هستند. در برخي موارد سنگ صفرا، باعث دردي شديد در فرد مي‌شود، اما جالب است بدانيد که درصد بالايي از مبتلايان به سنگ صفراوي هيچ‌گونه علامتي ندارند. در برخي موارد، سنگ صفراوي براي بيش از 10 سال با فرد مي‌ماند و هيچ علامتي ايجاد نمي‌کند. التهاب کيسه صفرا نيز مي‌تواند در اثر وجود سنگ‌هاي صفراوي، مصرف الکل، عفونت‌ها و حتي تومور‌هايي که باعث ترشح بيش از حد صفرا مي‌شوند، ايجاد شود، اما باز هم شايع‌ترين علت ايجاد آن سنگ‌هاي صفراوي هستند. التهاب کيسه صفرا مي‌تواند دوره چند هفته‌اي داشته باشد. در درصدي از موارد ممکن است باکتري‌هاي عفوني به کيسه صفراي ملتهب حمله کنند و عفوني شود. گاهي نيز پيش مي‌آيد که کيسه صفرا پاره شود که در اين صورت فورا با عمل جراحي خارج مي‌شود.
آيا بيماري‌هاي مري و معده هم تظاهرات پوستي دارند؟
بله، بيماري‌هاي مري و معده هم مي‌توانند تظاهرات پوستي داشته باشند؛ مثلا خونريزي معده در صورتي که باعث فقرآهن شود، مي‌تواند باعث رنگ‌پريدگي در پوست و تغييراتي در صفحه ناخن از قبيل قاشقي‌شکل شدن ناخن و التهاب گوشه لب‌ها شود. از طرفي، در برخي بيماري‌هاي خودايمني مانند اسکلرودرمي، تظاهرات پوستي همراه تظاهرات گوارشي به‌خصوص در ناحيه مري ظاهر مي‌شوند.
آيا بيماري‌هاي روده هم مي‌توانند تظاهرات پوستي داشته باشند؟
بله، بيماري سلياک يک اختلال خودايمني روده باريک با زمينه ژنتيکي (ارثي) است. در اين بيماري گوارشي پرزهاي روده باريک آسيب مي‌بيند و در جذب مواد اختلال پيدا مي‌کند. در صورتي که بيماران مبتلا به سلياک پروتئيني از گروه گلوتن که در برخي از غلات مانندگندم، جو، چاودار و جوي دوسر وجود دارد، مصرف کنند، دچار علائم عدم‌تحمل مي‌شوند زيرا ورود گلوتن به سلول‌هاي پرزهاي روده باعث واکنش التهابي مي‌شود و چون بخش عمده‌اي از جذب موادغذايي در روده در پرزهاي روده انجام مي‌گيرد، تخريب پرزها باعث سوء‌جذب مي‌شود. اين بيماري معمولا در دوران شيرخوارگي يا اوايل کودکي (2 هفتگي تا 1 سالگي) آغاز مي‌شود. در بزرگسالان، علائم ممکن است به‌تدريج و در عرض چند ماه يا حتي چند سال پديدار شوند. همان‌طور که گفته شد، شايع‌ترين علائم گوارشي شامل اسهال، نفخ، کاهش وزن و استئاتوره (اسهال چرب) است. کمبود ويتامينK که از عوارض سوء‌جذب است، باعث ايجاد اکيموز وپتشي مي‌شود (لکه‌هاي خونريزي زيرپوستي که با فشار موضعي از بين نمي‌روند، براساس اندازه به نام‌هاي پتشي، پورپورا و اکيموز نامگذاري مي‌شوند). از ديگر تظاهرات پوستي سلياک، درماتيت هرپتيفورم است که درصورت وجود اين ضايعه پوستي بايد به سلياک شک کرد. بيماري‌هاي التهابي روده نيز مي‌توانند تظاهرات پوستي داشته باشند. برخي از اين بيماري‌ها ممکن است هر قسمتي از لوله گوارش را درگير کنند و برخي ديگر فقط در روده بزرگ ديده مي‌شوند. درصد زيادي از افراد مبتلا به بيماري‌هاي التهابي روده دچار اختلال‌هاي پوستي مي‌شوند. شايع‌ترين مشکل‌هاي پوستي اين بيماران عبارتند از:
• اريتما نودوزوم: برآمدگي قرمز پوستي دردناک که طي شعله‌ور شدن بيماري التهابي روده رخ مي‌دهد و در خانم‌ها شايع‌تر است.
•پيودرما گانگرنوزوم: زخم‌هاي چرکي پوستي که بيشتر روي ساق و قوزک پا بروز مي‌کنند.
• فيستول‌هاي پوستي: مجراهاي غيرطبيعي که از روده‌ها به سمت پوست تشکيل مي‌شوند و بعضا خروج مدفوع از پوست مشاهده مي‌شود.
•آفت‌هاي دهاني: زخم‌هاي آفتي کوچک که اغلب در لثه‌ها و مخاط پشت لب پايين و اطراف زبان مشاهده مي‌شود.
نشانگان ژيلبرت
بعضي از زردي‌ها مربوط به عارضه‌اي به نام «نشانگان ژيلبرت» است. در اين عارضه فرد هنگامي که دچار سرماخوردگي، گرسنگي يا اضطراب و عصبانيت است، بيلي‌روبين خونش افزايش مي‌يابد و چشم‌ها و پوست بدن زرد مي‌شود. اين عارضه مادرزادي است و هيچ‌گونه خطري ندارد و در صورت برطرف شدن علت‌هاي گفته‌شده (مثلا رفع گرسنگي) رنگ پوست و چشم به حالت طبيعي بازمي‌گردد. در صورتي که مشکوک به اين علائم هستيد، انجام آزمايش براي تشخيص هرگونه زردي و هپاتيت الزامي است.
سلامت
