یکی از خصوصیات مهم زبان که آن را از سایر سیستم های ارتباطی متمایز می سازد، "خلّاقیت" آن است. شما با ترکیب تابلوهای راهنمایی رانندگی نمی توانید معنایی فراتر از "جمع جبری" معنای تک تک آن ها بسازید، اما از 28 حرف بی معنای الفبای انگلیسی می توانید حدود 150 هزار کلمه معنا دار بسازید که معانی آن ها هیچ ربطی به حروف به کار رفته در آن کلمات ندارند و از این 150 هزار کلمه حدود حدود 10 به توان 20 جمله (یکصد میلیارد میلیارد) پیچیده تولید می گردند که مفاهیمی ورای واژه های سازنده شان در ذهن مخاطب ایجاد می کنند.
بسیاری از نظریه پردازان عرصه ی روانشناسی زبان (Psycholinguistics) همچون «جین اچسون» اعتقاد دارند که "زبان مقدّم بر تفکّر است" یعنی ساختار زبانی که به کار می بریم، نحوه ی تفکّر ما را شکل می دهد.
هرچه دامنه ی لغات ما وسیع تر باشد، جملات متنوّع تری تولید می کنیم و هرچه جملات متنوّع تری را به کار بریم پیچیده تر فکر می کنیم. هرچه تفکّر یک فرد پیچیده تر باشد، پیش بینی و مدیریت رفتار او سخت تر می شود.
«نهادهای قدرت» برای پیش بینی و مدیریت رفتار انسان های دیگر، سعی در مدیریت زبان آن ها دارند. در واقع برده داری نوین رویکردی است که به جای به زنجیر کشیدن دست وپای بردگان، افکار آن ها را به زنجیر می کشد.
«آنتونیو گرامشی»، نظریه پرداز و سیاستمدار مارکسیست ایتالیایی، (1937-1891) در این زمینه از اصطلاح «هژمونی فرهنگی» استفاده کرد، یعنی یک نظام فرهنگی که طبقه ی حاکم (Ruling class) به کار می برد تا سایر مردم را به بردگی بکشاند.
یکی از روش های رسانه ای این هژمونی فرهنگی استفاده از یک «زبان مبنا» در رسانه هاست، زبانی که واژه ها، عبارت ها و جملات ممکن را تا حد امکان کاهش می دهد و به تدریج "گفتمان جدیدی" خلق می کند که "امکان دگراندیشی" در آن کاهش می یابد.
«جورج اورول» رمان نویس سیاسی بریتانیایی در رمان بی نظیرش، 1984، به زیبایی این "هژمونی فرهنگی" را در یک نظام توتالیتر (تمامیّت خواه) تصویر می کند.
هر وقت مشغول گوش دادن به یک شبکه ی رادیویی یا تماشای یک برنامه ی تلویزیونی هستیم این خطر وجود دارد که قربانی "عمو زنجیر بافی" باشیم که مشغول بافتن زنجیری بر دست و پای ذهن ما و محدود کردن دامنه ی انتخاب های ماست.
پادزهر این «برده داری نرم» چیست؟ ادبیّات!
«ادبیّات»، به معنای عامّ آن، در جهت گسترش توانایی زبانی (Linguistic Competence) پیش می رود. ذهنی که از اقیانوس ژرف شعر و داستان، واژه و جمله برمی دارد در مقابل زهر برده داری نرم "واکسینه" می شود. به همین دلیل شاعران، داستان نویسان و مترجمان آزاد، طبیبان جامعه وحافظ "حق انتخاب بشری" هستند و به تعبیر سهراب:
شاعران وارث آب و خرد و روشنی اند
دکتر محمدرضا سرگلزایی-روانپزشک
