اصفهان شهر موزهای است که محور تاریخی فرهنگی و بافت قدیم آن به ویژه میدان نقش جهان، در زمره مواریث جهانی به ثبت رسیده است. عمارت تاریخی رکیب خانه درمرکز شهـر و در جـوار بناهایی چـون تالار اشرف، تالار تیموری، کاخ چهلستون، عالی قاپو و توحید خانه قرار دارد. یکی از آثار ارزشمند و بسیار زیبای شهر اصفهان که پیشینه تاریخی آن به عصر صفوی باز میگردد و از جذابیتهای معماری و هنری دلپذیری برخوردار است، «عمارت رکیب خانه» یا «موزه هنرهای تزیینی» کنونی است.
این ساختمان دل انگیز در خیابان استانداری شهر تاریخی اصفهان واقع است. برگردان وجه تسمیهٔ رکیب به معنای رکاب و یراق آلات اسب است و چون در دوره صفوی این مکان جایگاه نگاهداری وسایل و اشیاء اصطبل سلطنتی بوده است، به «رکیب خانه» مشهور شده است. این ساختمان زیبا دارای حیاط دلنشینی است که فضای سبز دلنشینی با درختانی زیبا در میانه آن قرار گرفته و در پیرامون این حیاط مستطیل گونه تالارها و اتاقهای فراوانی جای دارد. همچنین این ساختمان دارای طبقات فوقانی نیز هست و در سمت راست گوشه شرقی آن نیز برج زیبایی به چشم میخورد که علاوه بر استفاده از آن به عنوان یک کلاه فرنگی، کاربردهای گوناگون دیگری نیز داشته است.
شاه نشین این مجموعه که اکنون دفتر این موزه به شمار میرود از معماری و گچبریها و به ویژه آینه کاریهای بسیار دل پذیری برخوردار است و طبقات بالایی آن هم اکنون به عنوان بخش اداری این موزه مورد بهره برداری قرار میگیرد. در این موزه بیش از ۳۰۰۰ شئ تاریخی مربوط به دورانهای گوناگون به ویژه صفویه و قاجاریه به چشم میخورد که در غرفههای زیبای آن با چیدمان دل پذیری در معرض دید عموم گردشگران واقع گردیده است.
با اضمحلال حکومت صفویه عمارت «رکیب خانه» متروک گردید و بعدها در عصر قاجار به دستور حاج محمد حسین خان صدر اصفهانی صدر اعظم نیک اندیش فتحعلیشاه احیا شد. در دوره حکومت «مسعود میرزا ظل السلطان» بعد از انجام تعمیرات و الحاقاتی که با آن دوره سازگار بود به عنوان محل زندگی این حاکم تعیین گردید.
در دوران پهلوی اداره آمار و ثبت احوال اصفهان در این محل مستقر شد و تغییراتی در ساختمان و مخصوصاً در جبهه غربی آن صورت گرفت.
در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی «رکیب خانه» مورد مرمت اساسی قرار گرفت و بعد از بازسازی مقرر شد اشیاء موجود در موزههای هنرهای تزئینی تهران و بقیه اشیاء قدیمی به اصفهان منتقل و در این ساختمان به معرض تماشای عموم گذاشته شود. در اجرای این هدف در تابستان ۱۳۷۵ گنجینههای تزئینی رسماً افتتاح و مورد بهرهبرداری قرار گرفت.
در حال حاضر این گنجینه با فضائی به مساحت ۲۶۰۰ متر مربع و حدود ۱۲۰۰ متر فضای نمایشگاهی با در برگرفتن هفت بخش دائمی صدها اثر نفیس هنری را برای بازدید عموم عرضه کرده است. ۷ بخش این موزه عبارت است از؛
۱- بخش خط و کتابت ۲- آثار لاکی و روغنی ۳- دستبافتهها و رودوزیهای سنتی ۴- نگارگری ۵- آثار فلزی ۶-آبگینه، سفال و چینی ۷- آثار چوبی.
بخش خط و کتابت مجموعهای از قطعات خوشنویسی اوراق و مجلدات قرآن کریم، احادیث، کتب ادعیه و اشعار میباشد که بوسیله هنرمندان و خوشنویسان نامدار و بلند آوازه همچون محمد صادق خوانساری و میرعلی هروی و محمد هاشم لؤلؤ اصفهانی کتابت شده است.
بخش آثار لاکی مجموعه زیبایی از انواع اشیای لاکی مذهّب، قلمدانها، جای طومار، قابهای آیینه، تراز و جلد آلبوم و... است که از اساتید بزرگی همچون آقا صادق میرزا بابای شیرازی، سمیرمی، فتح الله شیرازی و آقا نجفعلی اصفهانی به یادگار ماندهاند و با نقوش مختلف گل و مرغ، تکچهره، صورت سازی، ترنج و سر ترنج شکارگاه زینت یافتهاند.
در سومین بخش منسوجات متنوع و کم نظیری از نمونههای آثار دوره صفوی تا قاجار به نمایش گذاشته شدهاند. قلمکاریهای ساخت اصفهان و قالیچههای معروف «بشریت» و «شکار چرخ» که طراح آنها مرحوم عیسی بهادری است از دیگر آثاری است که در این موزه به نمایش گذاشته شدهاند در بخش نگارگری آثار نگارگری ایرانی در سبک و شیوههای مختلف به نمایش در آمدهاند که از آن جمله میتوان مینیاتورهای هرات، اصفهان، تبریز و تک چهرههای قاجاری را برشمرد. تابلو ارزشمند و نفیس «چوگان» اثر استاد حاج میرزا آقا امامی اصفهانی که به شیوه سوخت و معرق و مینیاتور روی چرم خلق شده از آثار جالب این بخش میباشد.
در بخش آثار فلزی زیورآلات طلا و نقره، کمربند، قلاب کمر، قاب دعا، انواع قوطی، قفل، قلمدان، سرقلیان، قاب آئینه، باروتدان، انفیهدان، عود سوز، جامهای چهل کلید، قیچی، چاقو و... به نمایش درآمدهاند. از جمله این آثار میتوان به سینی ملیله نقره و طلاکار استاد عباس زنجانی اشاره کرد که در قرن ۱۳ هجری قمری ساخته شده است. در بخش آبگینه، چینی و سفال آثار زیبایی از بلورهای مرصع و کریستالهای تراشدار و شمایل شاهان قاجاری و قاب و قدحهای اهدائی به رجال و حکام قاجاری که در اصفهان ساخته شدهاند به نمایش در آمدهاند.
در آخرین بخش موزه که شامل آثار چوبی است بینندگان شاهد آثار نفیسی از صنایع چوبی سنتی مانند خاتم سازی، منبت کاری، مشبک و معرق خواهند بود که انواع قاب آئینه، رحل و جعبه قرآن، قلمدان، جعبه آرایش، قاشق و ملاقههای مختلف از آن جمله هستند. نمایشگاههای مختلفی نیز به مناسبتهای گوناگون در موزه بر پا میگردد که اکثز آنها در ارتباط با هنرهای اسلامی همچون خوشنویسی و نقاشیهای قهوه خانهای و ... هستند.
سیاوش اشتیاقی، راهنما موزه هنرهای تزیینی ایران