هدف اصلی این مجموعه، آشنایی با فن
ویراستاری است و مقدمه مذکور از آن جهت بود که نگارنده بر این باور است، یک ویراستار خوب پیش از هر چیز باید یک نویسنده خوب باشد و انواع نوشته و زبان نوشتار را خوب بشناسد؛ اما در این مجال، قصد ما تفصیل این مطلب نیست و خواننده این نوشتار را به کتاب‌های متعددی که در این زمینه نگاشته شده است، ارجاع می‌دهیم.
به گزارش
«تابناک با تو»، در این بخش برآنیم تا اهمیت
ویرایش، انواع خدمات ویرایشی و وظایف ویراستار را به اجمال بیان کنیم. بی‌تردید هر ویراستار در آغاز کار و یادگیری فنون ویرایش متن، نیازمند مقدماتی است تا او را در طول کار تجربی رهنمون باشد.
1 ـ 1 ویرایش و اهمیت آنویرایش در لغت به معنی «پرورش و مرتب کردن» است. اصل این واژه را اوستایی و از ریشه «
ویر» (=vira) به معنی هوش دانسته‌اند. در لغت‌نامه دهخدا واژه «ویراستن» با «پیراستن» معادل قرار داده شده است؛ به معنی «کم کردن از چیزی برای زینت و خوش‌آیند شدن و زیبا گشتن».
در اصطلاح، ویرایش و ویراستن به معنی پاکسازی متن، جمله، ترکیب و واژه از نادرستی‌‌های زبانی و فنی است. دکتر سمیعی در کتاب «نگارش و ویرایش» درباره ویرایش و ویراستار می‌نویسد:
«دو لفظ ویرایش و ویراستار معادل Editing و Editor انگلیسی اختیار شده است. اما در عمل، لفظ Editor، در صنعت نشر، معادل‌های متعدد دارد: ویراستار، مصحح (مصحح متن در تصحیح انتقادی)، ناظر یا دبیر مجموعه، سردبیر مجله و نشریه. یک لفظ دیگر نیز در همین مقوله داریم و آن Copy Editor است که نسخه‌پرداز یا ویراستار فنی را برای آن اصطلاح کرده‌اند».
ویراستاری در ایران،
حرفه جوانی است که بیش از چند دهه از عمر آن نمی‌گذرد. تا پیش از این، کارهای مشابهی که در این زمینه انجام می‌شد، چیزی نبود جز تطبیق نسخه خطی مؤلف با اثر طبع شده. عملی وجود داشت به نام «تحبیر» که در لغت به معنی «آراستن و نیکو نوشتن» است و «
محبّر» کسی بود که نوشته دیگری را نظم می‌داد و به تعبیر دیگر آن را پاک‌نویس می‌کرد.
اما ویراستاری رسما از سال 1348 با فرهنگستان دوم رواج یافت. در این دهه با تأسیس مراکز فرهنگی همچون مرکز ترجمه و نشر کتاب «
فرانکلین» که عمیقاً روی ارکان نشر از جمله ویراستاری برنامه‌ریزی کرده بودند، مسأله ویرایش کتاب‌ها جدی گرفته شد. در آنجا ویراستاران بزرگی تربیت و مشغول به کار شدند که تعدادی از آن افراد هنوز فعال هستند و نقش مهمی نیز در ادبیات ما داشته و دارند.
امروز، با توسعه صنعت نشر و افزایش شمار نویسندگان و به تبع آن خوانندگان و نیز پیشرفت صنعت ترجمه در ایران، این حرفه اهمیت بیشتری یافته است. به سبب احساس نیاز به یکدست شدن و تناسب
متن، نظم و نسق ساختار و حتی سبک
نگارشِ اثر به دست کسی جز نویسنده، موجب شده تا به حضور ویراستار در جامعه فرهنگی ایران توجه شود.
یکی از دلایل لزوم ویرایش، نزدیکی نویسنده به متن است. از آنجا که
نویسنده از دایره اثر خود بیرون نیست و به خطاهای
زبانی و محتوایی خویش اشراف کامل ندارد به کسی نیازمند می‌شود تا از دور، اثر او را کنترل کند، تسامحات و خطاهایش را گوشزد کند و حتی برای اصلاح آن پیشنهادهایی دهد. امروز دیگر رابطه ویراستار و نویسنده به رابطه‌ای دوسویه تبدیل شده است، به طوری که هیچ یک بی حضور دیگری محلی از اعراب ندارند.
ادامه دارد...
مریم اسدیان، دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی
