به گزارش
«تابناک باتو» خطر بزرگی بر اثر نفوذ رطوبت در صفه تخت جمشید این بنای با ارزش را تهدید می نماید که به مرور زمان و با گذشت سال های متمادی و نفوذ رطوبت در سنگ ها و پی بناهای موجود روند اضمحلال سریعتر می گردد. در زمستانها بارش باران و نفوذ آب در صفه اصلی بناها مورد بررسی قرار نگرفته است؛ بنابراین، عوامل موجود را شرح می دهیم و در آخر راه کارهایی پیشنهاد می کنیم به امید اینکه مسئولین امر این موضوع را جدی گرفته و در جهت رفع این عوامل اقداماتی نمایند.
بارش باران در منطقه تخت جمشید زیاد است و آب در سطح حیاط ها، داخل کاخ‌ها و در خیابانها و جای جای این صفه که حدود 125000 متر مربع می باشد جمع می شود و چون این بناها شیب بندی مناسبی ندارند و انشعابهای فرعی راه آب در این بناها ایجاد نشده، آب باران در مناطق پست جمع می گردد و به دلیل اینکه پی بناها در اکثر جاهای صفه از خاک و شن و سنگ های دوریز پر شده به راحتی آب در آنها. نفوذ کرده و به آب انبارهای زیرزمینی تبدیل می شوند.
این آب انبارها در تمام طول سال به خاطر اینکه راه خروجی ندارند، ماندگار هستند و از راه های مختلفی در سنگ های دیواره‌ها و بناهای موجود نفوذ می کنند. معمولاً اثرات رطوبت را در تمام صفه در فصل های مختلف حتی تابستان مشاهده می کنیم. آب گردآمده از باران که از قسمت شمال شرقی صفه از کوه رحمت به پایین سرازیر می گردد، هم به آب انبارهای زیرزمینی اضافه می شود. مقدار کمی از این آبها بخار می شود و مقداری از طریق کانالهای آبروهای زیرزمینی به تازگی به بیرون صفه هدایت می گردند؛ اما بخش اعظمی از آبها در پی بناها نفوذ کرده و در تمام طول سال اثرات مستقیمی بر سنگ های 2500 ساله تخت جمشید می گذارند. در بعضی قسمتهای تخت جمشید در دیوارهای اصلی صفه شاهد رطوبت زیادی هستیم.
آبروهای اصلی صفه در تمام طول سال رطوبت خاصی دارند و چنان بخار آب در آنها وجود دارد که نفس را تنگ می کند، به گونه ای که دیوارهای این آبروها همیشه خیس هستند. فقط قستهایی از این آبروها که در سطح بالاتری از صفه قرار می گیرند رطوبت کمتری در آنها وجود دارد. شن و سنگ ریزه هایی که در محوطه صفه تخت جمشید ریخته اند تا از گل آلود شدن آثار جلوگیری کند و عبور و مرور بازدیدکنندگان در فصل زمستان راحت تر باشد یکی از عاملهای مهم جمع شدن آب و نفوذ در پی صفه می باشد و اگر انشعاب های کوچکی از آبروها هم در سطح صفه تخت جمشید ساخته شود تا آب باران را جمع آوری نماید، اگر درپوش های مناسبی نداشته باشد به وسیله این شن ها پر می شوند و راه جریان آب را می گیرند.. .
دیوارهای خشتی مجموعه تخت جمشید هم که در کنار آثار سنگی هستند باعث نفوذ سریع تر رطوبت از پایین به این آثار می گردند و اضمحلال سنگها را سریعتر و تکمیل تر می نمایند. در بنای خزانه و قسمت جنوب شرقی کاخ حرمسرا (کاخ خشایارشا ) که هیچ گونه راه خروج آب وجود ندارد، چه در سطح و چه در پی بنا همچون آب انباری بزرگ می نمایند. چنانکه در طول سال شاهد متلاشی شدن این آثار سنگی می باشیم. هر سال تعداد زیادی از این آثار متلاشی می گردد و از زمان خاکبرداری این بناها تا کنون هیچ گونه راهکاری برای خارج نمودن به موقع این آبها صورت نگرفته است . آیا این بی توجهی نشانه چیست؟ مسأله مهم رطوبت است، رطوبتی که با خود آلاینده‌های شیمیایی مختلفی دارد رطوبتی که آمدنش سفیر اضمحلال فساد تدریجی و متلاشی شدن سنگهای بجا مانده از تمدن بزرگ ایران است. امید است تمام مسئولین و متخصصان دست در دست هم داده و راه کارهایی مناسب جهت مبارزه با این عامل اصلی نابودی بنای با ارزش تخت جمشید بیابند و اجرا کنند.
راه حل هایی جهت حفاظت از بناها در مقابل رطوبت در تخت جشمید اجرا شده است. مانند سایبان فلزی بر روی پلکان شرقی کاخ آپادانا و پلکان شمالی کاخ شورا، ایجاد کانال هواکش پشت پلکان شرقی کاخ آپادانا، ایجاد سایبان فلزی بر روی نقش برجسته بار عام در بنای خزانه و ایجاد کانال هوا در پشت این اثر، لایروبی آبروهای اصلی صفه تخت جمشید در سالهای 1381 و 1384 که البته هنوز راه اصلی خروجی این آبروها باز نگردیده است. خارج کردن آبهای جمع شده در بنای خزانه به وسیله پمپ آب سیار در فصل بارندگی، استفاده از رزین های مختلف جهت عایق نمودن سطح نقوش و آثار تخت جمشید که معمولاً نتایج مناسبی نداشته است، با این عمل راه تنفس سنگ و خروج رطوبت موجود در آن که از پایین به داخل سنگ نفوذ می کند بسته شده و باعث تسریع. در فساد تدریجی سنگ می گردد. در پی بررسی های مکرر بر روی صفه تخت جمشید راه کارهایی که به نظر جهت جلوگیری و کم کردن اثرات رطوبت در آثار تاریخی مذکور می توان بکار گرفت بدین صورت است؛
ایجاد انشعاب های کوچک آبروهای سطحی در محوطه‌هایی که پست تر می باشند، به صورتی که آب جمع آوری شده را به کانالهای اصلی آبروهای زیرزمینی هدایت کنند. شیب‌بندی محوطه‌های بناها به صورتی که آب به داخل انشعابهای فرعی آبروها جمع شود، باز کردن و لایروبی راه اصلی خروجی آبروهای زیرزمینی تخت جمشید به خارج از صفه ، ایجاد راه آب مناسب جهت خروج آب های جمع شده در بنای خزانه و کاخ دروازه ملل و قسمت جنوبی شرقی بنای حرمسرا و دیگر قسمتهای آبگیر صفه که تا به حال هیچ گونه اقدامی برای خروج آبهای این قسمت ها نشده است.
جداسازی و ایجاد درزهایی بین دیوارهای خشتی و سنگی بناها به طریقی که هیچ گونه ارتباطی با یکدیگر نداشته باشند، با استفاده از عایقهای مناسب در محل های اتصال آنها به یکدیگر در جهت افقی با استفاده از عایق های آزمایش شده و به کار گرفته شده در بناهای تاریخی بین محل اتصال افقی جرزها و تمام سنگ هایی که دارای نقش برجسته می باشند و بلوک سنگهایی که در هوای آزاد. قرار دارند با سنگ های پی این آثار، البته این روش بسیار دشوار ولی ثمر بخش است. با از بین بردن و یا کم کردن رطوبت در آثار تاریخی تخت جمشید و دیگر آثار تاریخی اقدام بزرگی در جهت رفع اضمحلال این آثار برداشته ایم. به گونه ای که به جرأت می توان گفت اگر این امر صورت پذیرد، ریشه نابودی این آثار را خشکانده ایم، چون تمام عوامل خاص و عموم فسادهای تدریجی در سنگ های تاریخی تخت جمشید از رطوبت نشأت می گیرند.
هادی پورآخوند
