اختصاصی «تابناک با تو» - تاسوعا، نهمین روز محرم، یکی از روز‌های مهم برای شیعیان که مرتبط با واقعه کربلا در سال ۶۱ قمری است. در نهم محرم سال ۶۱ هجری قمری، شمر با نامه‌ای از طرف عبیدالله بن زیاد، وارد کربلا شد که در آن از عمر بن سعد خواسته شده بود یا در برخورد با امام حسین (ع) جدیت به خرج دهد یا فرماندهی لشکر را به شمر واگذار کند. عمر سعد از واگذاری فرماندهی به شمر خودداری کرد و آماده جنگ با امام حسین (ع) شد. با هجوم لشکریان در عصر این روز، امام حسین (ع) با فرستادن برادرش عباس بن علی، از آن‌ها مهلت طلبید تا شب را با نماز و تلاوت قرآن به صبح برسانند.
همچنین در این روز شمر امان‌نامه‌ای برای حضرت عباس و دیگر فرزندان ام البنین فرستاد، اما حضرت عباس نپذیرفت. شیعیان، تاسوعا را روز عباس (ع) به شمار می‌آورند و آن را مانند روز عاشورا گرامی داشته، به ذکر فضائل و سوگواری در آن می‌پردازند. این روز در ایران در کنار روز عاشورا تعطیل رسمی است.
معنی لغتی
تاسوعا در لغت به معنای نهم است و در تقویم اسلامی به روز نهم محرم اشاره دارد. آنچه مشهور است تاسوعا از ریشه تِسع به معنای نه و نهم، فقط بر نهمین روز محرم اطلاق شده‌است. اما نظری وجود دارد که عاشورا و تاسوعا را در سلسله اعداد معنی نمی‌دانند. تاسوعا را از اِتّساع یعنی گسترده شدن، روزی که ظرفیت بالا می‌رود و در سینه‌ها فراخی ایجاد می‌شود و به جای تنگی، وسعت می‌یابد، دانسته‌اند؛ و این نامگذاری را به علی بن حسین (امام چهارم شیعه) نسبت داده‌اند.
علت نامگذاری روز تاسوعا
به لحاظ آنکه حوادث مهم کربلا در روز نهم و دهم ماه محرم‌الحرام اتفاق افتاد این دو روز را برجسته‌تر نموده و به نام تاسوعا و عاشورا نامیدند. تاسوعا از لحاظ لغوی، به معنای نهم است و در تقویم اسلامی به روز نهم محرم گفته می‌شود.
برخی از افراد معنی عاشورا و تاسوعا را در سلسله اعداد نمی‌دانند.
تسع به کسر الف یعنی وسعت پیدا کرد - گشاد شد - فراخ گردید. اتساع یعنی گسترده شدن و گشاد شدن. بالا رفتن ظرفیت. اتساع شرائین؛ یعنی رگ‌ها گشاد شدند و ظرفیت شان برای عبور خون زیاد باشد. التاسوع چیزی که فراخی و گستردگی و ظرفیت اش زیاد باشد؛ و بالاخره التاسوعا یعنی جایی که بتوان ظرفیت را بالا برد و فراخی ایجاد کرد؛ و تاسوعا این معنی را پیدا می‌کند: روزی که ظرفیت بالا می‌رود و در سینه‌ها فراخی ایجاد می‌شود و به جای تنگی، وسعت می‌یابد.
مفهوم‌شناسی و اهمیت
روز نهم محرم، تاسوعا (به معنای نهم) خوانده می‌شود. شهرت این روز به دلیل وقایعی است که در روز نهم ماه محرم سال ۶۱ هجری قمری، در سرزمین کربلا روی داد. [نیازمند منبع]روز تاسوعا در نزد شیعیان از اهمیت بالایی برخوردار است. آن‌ها این روز را منتسب به عباس بن علی (ع) می‌دانند و آن را بسان روز عاشورا گرامی داشته، در آن سوگواری می‌کنند. در ایران و بعضی از کشور‌های اسلامی شیعی‌نشین، روز تاسوعا همچون روز عاشورا تعطیل رسمی بوده و در این روز نیز مراسم عزاداری مفصل با راه‌اندازی هیأت‌های عزاداری و دسته‌های سینه زنی و زنجیرزنی برگزار می‌شود.
رخداد‌ها
ورود شمر به کربلا
بنابر منابع تاریخی، شمر بن ذی الجوشن پیش از ظهر روز نهم محرم (روز تاسوعا)، همراه با چهار هزار نفر، به سرزمین کربلا وارد شد و حامل نامه‌ای از عبیدالله بن زیاد خطاب به عمر بن سعد بود. در این نامه، ابن زیاد از ابن سعد خواسته بود یا امام حسین (ع) را مجبور به پذیرش بیعت کند و یا با او بجنگد.
| روزشمار |
واقعه تاسوعا و عاشورا |
| ۱۵ رجب |
مرگ معاویه |
| ۲۸ رجب |
خروج امام حسین (ع) از مدینه. |
| ۳ شعبان |
ورود امام(ع) به مکه. |
| ۱۰ رمضان |
رسیدن نخستین نامه‌های کوفیان به امام(ع). |
| ۱۲ رمضان |
رسیدن ۱۵۰ نامه از کوفیان به امام(ع) توسط قیس بن مُسْهِر، عبدالرحمان ارحبی و عُمارَة سَلُولی. |
| ۱۴رمضان |
وصول نامه سران و اهالی کوفه به امام(ع) توسط هانی بن هانی سبیعی و سعید بن عبدالله حنفی. |
| ۱۵ رمضان |
خروج مسلم از مکه به سوی کوفه |
| ۵ شوال |
ورود مسلم بن عقیل به کوفه. |
| ۱۱ ذی‌القعده |
نامه مسلم‌بن عقیل به امام حسین و دعوت از ایشان برای آمدن به کوفه |
| ۸ ذیحجه |
خروج امام حسین(ع) از مکه و قیام مسلم بن عقیل در کوفه. |
| ۹ ذیحجه |
شهادت مسلم بن عقیل در کوفه. |
| ۱ محرم |
یاری خواستن امام از عبیدالله بن حر جعفی و عمرو بن قیس در قصر بنی‌مقاتل |
| ۲ محرم |
ورود کاروان امام(ع) به کربلا |
| ۳ محرم |
ورود عمر بن سعد به کربلا با سپاه چهار هزار نفری |
| ۶ محرم |
یاری خواستن حبیب بن مظاهر از بنی اسد برای یاری امام حسین(ع) و ناکامی او در این مأموریت |
| ۷ محرم |
بستن آب بر روی امام حسین(ع) و یارانش و پیوستن مسلم بن عوسجه به امام حسین(ع). |
| ۹ محرم |
ورود شمر بن ذی الجوشن به کربلا و امان‌نامه شمر به فرزندان ام‌البنین |
| ۹ محرم |
اعلام جنگ لشکر عمر سعد به امام(ع) و مهلت خواستن حضرت از عمر سعد. |
| ۱۰ محرم |
واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع)، اهل بیت(ع) و یارانش. |
| ۱۱ محرم |
حرکت اسرا به سوی کوفه و دفن شهدا توسط بنی اسد (از اهل غاضریه) |
| ۱۲ محرم |
ورود کاروان اسیران کربلا به کوفه (دفن شهدا بنابر نقلی) |
| ۱۹ محرم |
حرکت کاروان اسیران از کوفه به شام. |
| ۱ صفر |
ورود اهل بیت(ع) و سر امام حسین(ع) به شام. |
| ۲۰ صفر |
اربعین حسینی و بازگشت اهل بیت امام(ع) به کربلا(بنا به نقلی) و مدینه(به نقل دیگر) |
عبیدالله همچنین در این نامه عمر سعد را تهدید کرد که اگر از فرمان او سرباز زند، باید از لشکر کناره بگیرد و مسئولیت آن را به شمر بن ذی الجوشن واگذار کند. بر اساس منابع، ابن سعد پس از خواندن نامه، با تاکید بر اینکه خود آنچه را عبیدالله بن زیاد خواسته، انجام خواهد داد، شمر بن ذی الجوشن را فرمانده پیاده‌نظام لشکر خود کرد.
امان‌نامه برای فرزندان ام البنین (س)
زمانی که شمر نامه ابن زیاد را که خطاب به عمر بن سعد نوشته شده بود- از او می‌گرفت، همراه عبدالله بن ابی المحل-برادرزاده ام البنین- از عبیدالله برای خواهرزادگان خود امان‌نامه خواستند. عبیدالله پیشنهاد آن‌ها را پذیرفت. عبدالله بن ابی المحل امان‌نامه را به‌وسیله غلام خود -کزمان یا عرفان- به کربلا فرستاد او پس از ورود به کربلا متن امان‌نامه را برای فرزندان ام البنین (س) قرائت کرد؛ اما فرزندان ام البنین (س) مخالفت کردند. در روایتی دیگر آمده که شمر خود امان‌نامه را نزد عباس (ع) و برادرانش عبدالله و جعفر و عثمان فرزندان علی بن ابی طالب (ع) آورد. عباس (ع) و برادرانش در محضر اباعبدالله الحسین (ع) نشسته بودند و جواب شمر را نمی‌دادند. امام (ع) به حضرت عباس (ع) و برادرانش فرمودند: «هر چند او فاسق است، اما پاسخش را بده همانا او از دایی‌های شما است.» عباس و عبدالله و جعفر و عثمان فرزندان علی بن ابی طالب (ع) بیرون آمدند و گفتند: «چه می‌خواهی؟» شمر به آن‌ها گفت: «ای خواهرزادگان من، شما در امان هستید من برای شما از عبیدالله امان گرفته‌ام.»؛ اما عباس (ع) و برادرانش همگی گفتند: «خدا تو و امان تو را لعنت کند. ما امان داشته باشیم و پسر دختر پیامبر (ص) امان نداشته باشد.» پس از رد امان‌نامه، به سپاه عمر بن سعد فرمان داده شد تا برای جنگ آماده شوند پس همگان سوار شدند در شامگاه پنجشنبه نهم محرم آماده نبرد با حسین (ع) و یارانش شدند. علت اینکه شمر آنان را خواهرزاده خطاب کرد به‌دلیل هم قبیله بودن وی با ام البنین مادر حضرت عباس است؛ زیرا ام البنین دختر حزام بن خالد از قبیله بنی کلاب و شمر نیز فرزند ذی الجوشن از همان قبیله بود. آماده شدن برای جنگ
در عصر ۹ محرم تحرکات سپاه عمر سعد در صحرای کربلا افزایش یافت وعمر بن سعد خود را آماده جنگ با امام حسین (ع) کرد و به سپاهیانش فرمان داد تا برای جنگ آماده شوند. او در میان سپاهیان خود ندا در داد که: «یا خَیلَ اللهِ ارکَبی و بِالجَنةِ اَبْشِری؛ای لشکریان خدا! سوار شوید و به بهشت بشارت دهید.» کوفیان هم سوار شده، مهیای نبرد شدند. هیاهو و سر و صدای لشکر بلند شد. امام (ع) در جلوی خیمه خویش نشسته بود و به شمشیر خود تکیه داده بود. خواهرش زینب (س) با شنیدن سر و صدای لشکر کوفه، به برادرش نزدیک شد و گفت: «برادرم آیا صدا‌هایی را که نزدیک می‌شوند، می‌شنوید؟» امام (ع) سر را بلند کرد و فرمود: «من رسول خدا (ص) را در خواب دیدم که به من فرمود: تو [به زودی]نزد ما خواهی آمد.» امام (ع) به عباس (ع) فرمود: «ای عباس؛ جانم به فدایت؛ بر اسب خود بنشین و نزد آن‌ها برو و بپرس که چه می‌خواهند و برای چه به پیش آمده‌اند؟»
حضرت عباس (ع) با بیست سوار که زهیر بن قین و حبیب بن مظاهر هم از جمله آنان بودند نزد سپاه دشمن آمدند و پرسیدند: «چه رخ داده و چه می‌خواهید؟» گفتند: «فرمان امیر است که به شما بگوییم یا بیعت کنید و یا آماده کارزار شوید.» عباس (ع) گفت: «از جای خود حرکت نکنید تا نزد ابی عبدالله (ع) رفته و پیام شما را به عرض ایشان برسانم.» آنان پذیرفتند پس عباس (ع) به تنهایی نزد امام حسین (ع) آمد تا موضوع را به ایشان خبر دهد. امام (ع) به حضرت عباس (ع) فرمودند: «اگر می‌توانی آن‌ها را راضی کن که جنگ را تا فردا به تأخیر اندازند و امشب را به ما مهلت دهند تا با خدای خود راز و نیاز کنیم و به درگاهش نماز بگزاریم. خدا می‌داند که من نماز و تلاوت کتاب او را بسیار دوست می‌دارم.»
حضرت عباس (ع)
عباس بن علی بی ابی‌طالب مشهور به ابوالفضل پنجمین پسر امام علی (ع) و اولین فرزند ام‌البنین است. ایشان در سال ۲۶ هجری قمری به دنیا آمد و در محرم سال ۶۱ به شهادت رسید. مهم‌ترین رخداد زندگی او حضور در واقعه کربلا و شهادت در روز عاشورا است. او در واقعه کربلا فرمانده و پرچمدار سپاه امام حسین (ع) بود، به همین علت به علمدار کربلا مشهور است. به گفته برخی از کتاب‌های مقتل، در روز عاشورا در حالی که دو دستش بریده شده بود و گرز آهنین بر سرش فرود آمده بود، شهید شد.
او با عنوانِ «باب الحوائج» هم مشهور است. آستان رفیعش قبله گاه حاجات است و توسل به آن حضرت، برآورنده نیاز محتاجان و دردمندان است.
سخن امام حسین (ع) در عصر تاسوعا درباره یارانش:
... فَإنّی لاأعلَمُ أصحاباً أوفی و لاخَیراً مِن أصحابی، و لاأهلَ بَیتٍ أبَرَّ وَ لاأوصَلَ مِن أهلِ بَیتی (ترجمه: من یارانی بهتر و باوفاتر از اصحاب خودم سراغ ندارم و خویشاوندانی نیکوکارتر و به حقیقت نزدیک‌تر از خویشاوندان خود نمی‌شناسم.)
در طول مدتی که عباس (ع) با امام (ع) مشغول گفتگو بود همراهان او ـ حبیب بن مظاهر و زهیر بن قین ـ هم از این فرصت استفاده کرده به گفتگو با سپاه عمر سعد پرداختند و آنان را از جنگ با امام حسین (ع) بر حذر می‌داشتند و در ضمن آنان را از پیشروی باز می‌داشتند. ابوالفضل العباس (ع) نزد سپاهیان دشمن بازگشت و درخواست امام (ع) را به اطلاع آنان رساند و از آنان آن شب را مهلت خواست. ابن سعد با مهلت یک شبه به امام حسین (ع) و یارانش موافقت کرد. در این روز خیمه‌های امام حسین (ع) و اهل بیت و یارانش محاصره شد. وامام صادق (ع) نیز در روایتی این محاصره را تایید کرده است.
اتمام حجت امام حسین به یارانش
۱۳۸۲ سال پیش در چنین روزی، نهم محرم سال ۶۱ هجری قمری حضرت ابوالفضل العباس (ع) به امان نامه شمربن ذی الجوشن جواب ردّ داد. شمر بن ذی الجوشن در عصر روز نهم محرم، چون دید که عمربن سعد مهیّای نبرد با امام حسین (ع) است، به نزدیک خیمه‌های حسینی آمد و بانگ زد که: فرزندان خواهرم کجایند؟ منظورش حضرت عباس و سه برادرش به نامه‌ای عبداللَّه، جعفر و عثمان بود که از فرزندان فاطمه ام البنین (س) بودند.
فاطمه ام البنین از قبیله بنی کلات و شِمر هم از همین قبیله بود. امام حسین (ع) که صدای شمر را شنید به برادرانش دستور داد که جواب شمر را بدهید، اگرچه او فاسق است ولیکن با شما قرابت و خویشی دارد. حضرت عباس (ع) به همراه سه برادرش به نزد شمر رفتند. شمر برای آنان، امان نامه ای آورده بود، مشروط بر این که از یاری حسین (ع) دست بردارند و سپاهش را ترک گویند.
حضرت عباس (ع) فرمود: بریده باد دستهای تو و لعنت باد بر امانی که برای ما آورده ای.ای دشمن خدا! ما را امر می کنی که دست از برادر و مولای خویش برداریم و سر در طاعت ملعونان برآوریم. آیا ما را امان می دهی، ولی برای پسر رسول خدا (ص) امانی نیست؟ شمر از شنیدن این پاسخ دندان شکن، خشمناک شد و به لشکرگاه خویش برگشت. در این شب، امام حسین (ع) برادر خود حضرت اباالفضل را به اردوگاه دشمن فرستاد که آن شب را مهلت بخواهد، برای این که امام و یارانش به نماز و راز و نیاز با خداوند بپردازند.
در آن شب، امام حسین (ع) در میان یاران خویش برخاست و خدا را ستایش کرد. آنگاه در نهایت تواضع، بزرگی و آزادگی از یاران خود خواست تا در صورت تمایل، در فرصت اندک باقی مانده، از تاریکی شب استفاده کنند و از میدان نبرد خارج شوند، چرا که فردا در مصاف با سپاه یزید هیچ یک از آنان زنده نخواهند ماند. اما یاران امام حسین (ع) عزم جزم کرده بودند که تا پای جان از دین خدا و نواده رسول او حمایت کنند. شب عاشورا، صحرای کربلا، عبادتگاه شیرمردانی دریادل و با ایمان بود که اگرچه اندک بودند، ولی، چون کوه استوار ماندند و لحظه‌ای از یاری امامشان غافل نشدند.
روز تاسوعا در ایران
تاسوعا روز نهم ماه محرم است. تاسوعا از ریشه تسع به معنای نه و نهم، فقط بر نهمین روز محرم اطلاق شده‌است. آخرین روزی است که حسین بن علی سومین امام شیعیان و یارانش شبانگاه آن را درک کرده‌اند و این روز به شب عاشورا پیوند خورده‌است. این روز نزد شیعیان از اهمیت بالایی برخوردار است. شیعیان این روز را منتسب به عباس بن علی نیز می‌دانند، و این روز را بسان روز عاشورا گرامی داشته و در آن به سوگواری می‌پردازند.
تاسوعای محرّم سال ۶۱ قمری، تحرکات سپاه عمر سعد در صحرای کربلا افزایش یافت و تصمیم جنگ داشتند. حسین به وسیلهٔ برادرش عباس یک شب مهلت برای راز و نیاز گرفت. در این روز خیمه‌های یاران حسین محاصره گردید. شمر برای عباس و برادرانش امان نامه آورد که وی بر او نهیب زد که: «ما را امان می‌دهید در حالی‌که پسر رسول خدا را امان نباشد؟». حسین بن علی در این روز برای اصحاب خود خطابه ایراد کرد.
تاسوعا در آیین‌های سوگواری
تاسوعا نزد شیعیان، از اهمیت زیادی در آیین‌های سوگواری حسینی برخوردار است. هر سه اتفاق تاریخی رخ داده در تاسوعای حسینی، در روضه‌خوانی‌ها روایت می‌شوند و درباره‌شان شعر و نوحه بسیار گفته شده است. ظاهرا به دلیل اتفاق دوم (ردّ امان نامه) و سوم (مذاکره با دشمن)، روز تاسوعا در فرهنگ شیعیان روز گرامیداشت عباس بن علی محسوب می‌شود و محور اصلی نوحه‌خوانی‌ها و عزاداری‌ها، ذکر فضائل وی و نحوه شهادتش است. [۱۹]عزاداری‌های حسینی که معمولاً از نخستین شب دهه محرم آغاز می‌شوند، در تاسوعا و عاشورا به اوج خود می‌رسند. علاوه بر آیین‌های عمومی عاشورا، برخی آیین‌های عزاداری که به نوعی مربوط به حضرت عباس یا به نام وی هستند، اختصاصاً در تاسوعا برگزار می‌شوند. شمع‌گردانی در اردبیل، چهل منبر در لرستان، توغ گردانی در آذرشهر، جریده گردانی در کاشان و زار خاک در روستای قورتان (از توابع زواره اصفهان) از جمله آیین‌هایی هستند که اختصاصاً در شب و روز تاسوعا اجرا می‌شوند، یا صورت اجرایشان در این زمان، با زمان‌های دیگر متفاوت است.
تاریخ روز تاسوعا ۱۴۰۱
*تاریخ روز تاسوعا در تقویم شمسی: یکشنبه ۱۶ مرداد ۱۴۰۱
*تاریخ روز تاسوعا در تقویم قمری: ۹ محرم ۱۴۴۴
*تاریخ روز تاسوعا در تقویم میلادی: ۷ آگوست ۲۰۲۲
چرا تاریخ روز تاسوعا هر سال تغییر می‌کند؟
روز تاسوعا در ایران، ۹ محرم است؛ و به علت قمری بودن این تاریخ در ایران روز تاسوعا تاریخ هجری شمسی ثابتی ندارد و هر ساله این روز در تقویم شمسی ما در حال گردش است.
این اتفاق به این خاطر می‌افتد که تعداد روز‌های ماه قمری ۳۵۴ روز است و تعداد روز‌های شمسی ۳۶۵ روز که در سال کبیسه به ۳۶۶ روز نیز تغییر پیدا می‌کند. از این رو روز‌های ماه قمری با روز‌های ماه شمسی و میلادی کاملا متفاوت است و در هر سال ۱۱ روز و یا بیشتر تغییر پیدا می‌کند و به موجب همین تغییرات ۲۰ صفر یعنی روز تاسوعا حسینی در هر سال شمسی و میلادی یک روز متفاوت را نشان می‌دهد.
اعمال روز تاسوعا
روز تاسوعا در مجالس روضه سقای دشت کربلا خوانده می‌شود و ذاکرین در مورد حضرت ابوالفضل عباس (ع) سخن می‌گویند. در شهر‌های ایران دسته‌های عزادار درکوچه‌ها و خیابان‌ها حرکت می‌کنند و نیز توزیع نذر، علم گردانی، شبیه خوانی و … در بین مردمان شهر‌های مختلف به‌طور خاص برگزار می‌شود.
در انتها تعدادی از تصاویر سوگواری در روز تاسوعا را برای شما عزیزان اورده ایم:
تصاویر سوگواری روز تاسوعا
