تابناک باتو ــ سگ‌ها و گربه‌ها از جمله حیواناتی هستند که برای تامین نیاز‌های زندگی روزمرۀ خود (آب، غذا، سرپناه، مراقبت‌های بهداشتی و غیره) به انسان وابسته‌اند. در بسیاری از کشورهای پیشرفته نیز هزاران حیوان بی‌سرپناه می‌توان یافت که همچنان از داشتن صاحبی مهربان یا مکانی گرم و راحت برای جمع شدن در شب محرومند و در رنج زندگی می‌کنند.
بر اساس گزارش موسسه خیریه بریتانیایی PETA بیش از ۱۰۰ هزار سگ و تعداد بیشماری گربه در سراسر این کشور وجود دارد که در خیابان‌ها به حال خود رها شده‌اند و اغلب نیز در اثر تصادف با خودروها، حملۀ حیوانات دیگر، سرما، گرسنگی یا بیماری می‌میرند.
در میان این حیوانات، گروه نگون‌بخت‌تری نیز وجود دارد، یعنی آن‌هایی که به دست برخی انسان‌ها مسموم می‌شوند، شکنجه و مثله می‌شوند، به آتش کشیده می‌شوند، به آنها شلیک می‌شود یا به روش‌های بی‌رحمانه دیگری جان خود را از دست می‌دهند.
با این وجود کشور‌هایی نیز هستند که سال‌هاست با عزم دولت و همکاری مردم و گروه‌های مدافع حقوق حیوانات، این مشکل را حل کرده‌اند و ابتکاراتی را به اجرا گذاشته‌اند تا از شمار این حیوانات بی‌پناه بکاهند. در ادامه به برخی از این ابتکارات اشاره می‌شود؛
چرا گله‌هایی از حیوانات بی‌خانمان بوجود می‌آید؟
اولین قدم برای حل مشکل سگ‌های ولگرد، یافتن منشاء پدیدار شدن آنهاست و در پاسخ به این پرسش باید گفت که این معضل نیز ساختۀ دست انسان است:
پرورش دهندگان حیوانات، مراکز توله‌کشی و تجارت حیوانات خانگی سهم عمده‌ای در شکل گیری این بحران دارند؛ زیرا در این مراکز تعداد توله سگ‌ها و بچه گربه‌هایی که به دنیا می‌آیند معمولا بسیار بیشتر از شمار متقاضیان خرید آنهاست و به همین دلیل این مراکز بخشی از حیواناتشان را پس از مدتی رها می‌کنند. به این ترتیب این حیوانات رها شده، جمعیت سگ‌های ولگرد و بی‌خانمان را بوجود می‌آورند.
توله‌کشی آسیب‌های دیگری نیز به جامعه حیوانات وارد می‌کند: اول اینکه با خرید هر توله از مراکز توله‌کشی، شانس پذیرفتن حیوانی از پناهگاه‌های حیوانات توسط خانواده‌ها از بین می‌رود؛ و دوم اینکه، معمولا توله سگ‌ها و توله گربه‌هایی که از پرورش دهندگان و مراکز توله‌کشی خریداری می‌شوند، تنها چند هفته پس از تولدشان از مادرانشان جدا شده و به فروش می‌رسند. این باعث می‌شود که توله‌ها از لحاظ جسمی و روانی ضعیف باشند، بشدت آسیب‌پذیر و زود بیمار شوند و احتمال غیراجتماعی شدنشان نیز بیشتر شود و همین موضوع احتمال رها شدن دوبارۀ آنها را افزایش می‌دهد.
آن دسته از افرادی که حیوان خانگی خود را (چه نر و چه ماده) عقیم نمی‌کنند نیز در بی‌خانمانی حیوانات نقش دارند. افرادی که فکر می‌کنند اگر به گربه یا سگشان «تنها یک بار» اجازه جفت‌گیری بدهند اتفاق بدی نمی‌افتد، از این واقعیت غافل هستند که پیامد این جفت‌گیری، ممکن است چند توله با آینده‌ای نامعلوم باشد و چنانچه این رفتار از سوی چندین مالک تکرار شود، آنگاه با صد‌ها تولۀ بی‌سرپناه و بلاتکلیف روبرو خواهیم بود. در گزارش موسسۀ خیریه بریتانیایی PETA آمده است: «یک سگ ماده و فرزندانش می‌توانند تنها در شش سال ۶۷ هزار توله سگ تولید کنند. یک گربۀ ماده و فرزندانش نیز می‌توانند در عرض هفت سال ۳۷۰ هزار بچه گربه تولید کنند!»
آن دسته از صاحبان حیوانات که بدون اندیشیدن به «یک تعهد مادام‌العمر»، حیوانی را خریداری می‌کنند یا به دیگری «هدیه» می‌دهند نیز مشکل آفرینند. برخی از این مالکان وقتی متوجه می‌شوند که مراقبت از یک حیوان به چه تلاش، پول، زمان و صبری نیاز دارد، به همراهان وفادار خود پشت کرده و آنها را در بیابان‌ها رها می‌کنند. به همین دلیل است که در میان حیوانات بی‌سرپناهی که به پناهگاه‌ها آورده می‌شوند، گاه سگ‌ها و گربه‌هایی دیده می‌شوند که اتفاقا زمانی تقاضا برای نژاد آنها بالا بوده است؛ از جمله هاسکی‌ها یا استفوردشایر بول تریر که عمدتا به تقلید از افراد مشهور خریده شده‌اند، اما پس از مدتی، به دلیل عدم رسیدگی مناسب از سوی صاحبانشان، رفتار‌هایی تهاجمی از خود نشان داده‌اند و، چون صاحبانشان قادر به کنترل این رفتار‌ها نبودند، آنها را رها کرده‌اند.
دولت‌ها برای حل مشکل سگ‌های ولگرد چه کرده‌اند؟
یکی از اساسی‌ترین راه‌هایی که در بسیاری از کشورهای پیشرفته، از استرالیا گرفته تا غرب اروپا و آمریکا اجرا شده، راه اندازی پناهگاه‌های پذیرش حیواناتِ رها شده یا ولگرد است.
در این مراکز که بطور گسترده در کشور‌هایی همچون بریتانیا، فرانسه، آلمان و بلژیک فعالند، این حیوانات پس از زنده گیری شستشو داده می‌شوند، عقیم و انگل زدایی و واکسیناسیون می‌شوند، در صورت ابتلا به بیماری درمان می‌شوند، تربیت‌های اولیه را برای زندگی با انسان‌ها دریافت می‌کنند و به این ترتیب برای زندگی با بزرگسالان و کودکان آماده می‌شوند. در این پناهگاه‌ها که از کمک‌های دولتی نیز برخوردارند، از حیوانات تا زمانی که صاحبی برایشان یافت شود، نگهداری می‌شود.
به این ترتیب نه تنها حیوانات ولگرد و رها شده از سطح جامعه جمع‌آوری و به شیوۀ درستی تحت حمایت قرار می‌گیرند، بلکه از معدوم سازی آنها برای کاهش جمعیتشان نیز جلوگیری می‌شود.
در این پناهگاه‌ها همچنین مربیانی حضور دارند که با کار روی حیوانات ولگرد، مشکل رفتار‌های خطرناک آنها یا در مقابل، منزوی و ترسو بودن آنها را نیز برطرف می‌کنند تا این حیوانات آمادۀ پذیرش از سوی خانواده‌ها شوند (بسیاری از حیواناتی که به این مراکز فرستاده می‌شوند، به دلیل مشقت‌هایی که در دوران بی‌سرپناهی کشیده‌اند، به توانبخشی‌های پزشکی و رفتاری نیاز دارند)
این مراکز معمولا تبلیغات گسترده‌ای نیز در سطح شهر‌ها برای تشویق مردم به پذیرش حیوانات رها شده و بی‌سرپرست دارند؛ به همین دلیل پخش آگهی‌های تلویزیونی یا نصب بیلبورد با موضوع کمک به حیوانات بی‌سرپناه و پذیرش آنها، در این کشورها امری رایج است.
کارکنان این پناهگاه‌ها با نهاد‌های زیست محیطی نیز در همکاری نزدیک هستند تا با اجرای برنامه‌های عقیم سازی، از افزایش بی‌رویه جمعیت حیوانات در یک منطقه جلوگیری کنند.
در این پناهگاه‌ها در صورت لزوم «یوتانایز» نیز انجام می‌شود؛ یعنی مرگی که هیچ درد و استرسی به حیوان وارد نمی‌کند. البته به ندرت با هدف کنترل جمعیت آنها بلکه عمدتا برای پایان دادن به درد آن دسته از حیواناتی که به دلیل بیماری شدید دیگر قابل درمان نیستند، یا حیواناتی که مشکلات رفتاری شدیدی دارند و واکنش خوبی به برنامه‌های توانبخشی نشان نمی‌دهد و امکان بازپروری آنها برای تحویلشان به یک خانوادۀ متقاضی وجود ندارد.
راه اندازی این پناهگاه‌ها باعث شده است که در دهه‌های اخیر در بسیاری از این کشورها، نرخ «یوتانایز» برای معدوم سازی عمومی سگ‌های ولگرد به میزان قابل توجهی کاهش یابد.
صد‌ها موسسه خیریه ملی یا بین‌المللی فعال در این کشورها، با برگزاری برنامه‌های آموزشی نیز سعی می‌کنند این درک عمومی را در جامعه بوجود بیاورند که حیوانات نیز مانند انسان‌ها رنج و درد و غذاب را احساس می‌کنند. آنها داشتن رفتار درست با حیوانات را آموزش می‌دهند، بر نهاد‌های قانونی برای وضع قوانینی در حمایت از حیوانات و مجازات افرادی که از حیوانات سوء استفاده می‌کنند فشار می‌آورند و حتی کمپین‌های اعتراضی در حمایت از حیوانات و برای تصویب قوانین جدید برگزار می‌کنند.
در مجموع در بسیاری از کشورهای اروپایی، شهرداری‌ها در این موضوع بسیار فعالند. به این معنی که در صورت دیدن سگ‌های ولگرد یا احتمالا خطرناک، می‌توان با شهرداری منطقه تماس گرفت تا برای جمع آوری و تحویل آنها به پناهگاه‌ها اقدام شود.
در برخی از کشورها (مثلا در هند) گاه همین سگ‌ها را به عنوان سگ‌های نگهبان آموزش می‌دهند و دوباره به محلات برمی‌گردانند و به این ترتیب یک اقدام امنیتی اضافی برای محلات درست می‌کنند.
وضع قانون برای حمایت از حیوانات
دولت‌ها و گروه‌های مدافع حقوق بشر از اهرم قانون نیز به‌خوبی برای مقابله با این معضل استفاده کرده‌اند.
بطور مثال، از آوریل ۲۰۲۰ میلادی قانونی در بریتانیا به اجرا درآمده که فروش تجاریِ توله سگ‌ها و بچه گربه‌های زیر ۶ ماه را ممنوع می‌کند. بر اساس این قانون چنانچه پرورش دهنده‌ای این قانون را رعایت نکند، علاوه بر جریمه سنگین، فعالیت آن مرکز نیز بطور کامل تعطیل می‌شود. علاوه بر این، پرورش دهندگان چه با مجوز و چه بدون مجوز، چنانچه نتوانند توله سگ‌ها و بچه گربه‌ها را در حال تعامل با مادر خود نشان دهند، با جریمه یا مجازات زندان روبرو خواهند بود.
در بریتانیا همچنین موسسات خیریه حیوانات، خدمات عقیم سازی کم هزینه‌ای را ارائه می‌دهند و صاحبان سگ‌ها و گربه‌های خانگی می‌توانند از این خدمات و حتی یارانه‌ای که برای آن در نظر گرفته شده، بهره ببرند.
بریتانیا در حال حاضر بالاترین نرخ عقیم سازی حیوانات خانگی در جهان را دارد و بیش از ۸۰ درصد از این حیوانات (چه نر و چه ماده) توسط دامپزشکان عقیم شده‌اند.
در برخی کشورهای اروپایی از جمله آلمان همچنین شماری از ایالت‌های آمریکا نیز عقیم سازی حیوانات خانگی اجباری است تا از تعداد حیوانات سرگردانی که روانۀ پناهگاه‌ها می‌شوند، کاسته شود.
در آلمان علاوه بر عقیم کردن حیوانات خانگی، داشتن میکروچیپ و بیمه برای سگ‌ها نیز الزامی است. در این کشور همچنین برای افرادی که از پناهگاه‌ها سگ بپذیرند، تخفیف مالیاتی در نظر گرفته می‌شود.
کارشناسان «ساده‌ترین، مهم‌ترین و موثرترین راه» برای کاستن از رنج سگ‌ها و گربه‌ها و در امان بودن از حملۀ حیوانات ولگرد را، جلوگیری از زاد و ولد حیوانات آنهم از مسیر عقیم کردن حیوانات می‌دانند.
آلمان و هلند؛ کشور‌هایی بدون سگ‌های ولگرد
در آلمان، کشوری که گفته می‌شود هیچ سگ ولگردی در آن وجود ندارد، قانون ویژه‌ای وجود دارد که علاقمندان به پرورش سگ‌های بزرگ و برخی نژاد‌های خاص را ملزم می‌کند قبل از آغاز این کار، آزمایش‌هایی را انجام دهند و تنها پس از بررسی نتایج این آزمایش‌ها و اخذ مجوز می‌توانند پرورش سگ را شروع کنند.
در این کشور همچنین در فروشگاه‌های حیوانات خانگی، تنها وسایل نگهداری حیوانات فروخته می‌شود و نه خود حیوانات. زیرا آلمانی‌ها معتقدند سگ‌ها نیز مانند کودکان با ارزشند و نمی‌توان آنها را خرید و فروش کرد.
به همین دلیل در این کشور قبل از خرید سگ، باید وضعیت اقتصادی و روانی و انگیزۀ متقاضی از سوی آژانس حمایت از حیوانات بررسی شود و در نهایت نیز فرد متقاضی می‌تواند یا از پناهگاه‌ها و یا با قیمتی گزاف از مزرعه‌های حرفه‌ای پرورش حیوانات، سگ مورد علاقه خود را به خانه بیاورد.
مقررات کنترل بر این مزرعه‌ها نیز بسیار سخت‌گیرانه است؛ بگونه‌ای که پرورش دهندگان فقط می‌توانند سالی یک بار و در مجموع نیز فقط سه بار در طول زندگی یک حیوان، از او توله‌کشی کنند. به همین دلیل است که مردم عمدتا مجبورند برای داشتن یک حیوان خانگی، به پناهگاه‌های حیوانات بی‌سرپناه مراجعه کنند.
در این کشور افرادی که سگ‌ها را رها یا از آنها سوء استفاده کنند نیز مجازات خواهند شد. هویت صاحبان سگ‌های رها شده از روی تراشۀ آنها قابل شناسایی است و افراد خاطی با جریمه سنگینی گاه تا ۲۵ هزار یورو روبرو خواهند شد؛ در صورت سگ آزاری نیز فرد خاطی به دو سال زندان محکوم می‌شود. به همین دلیل رها شدن سگ‌ها و به دنبال آن وقوع پدیده سگ‌های ولگرد به ندرت در این کشور روی می‌دهد.
