اختصاصی «تابناک با تو» - وبا یکی از بیماریهای حاد و اسهالی است که در اثر عفونت روده و آلوده شدن به نوعی باکتری ایجاد می‌شود. طبق تخمین‌هایی که سالانه ۲.۹ میلیون نفر به این بیماری مبتلا شده و ۹۵ هزار نفر نیز بر اثر این بیماری جان باخته‌اند. عفونت وبا، اغلب خفیف یا بدون علامت است، اما گاهی اوقات نیز ممکن است بسیار شدید شود. افرادی که به نوع شدید بیماری وبا دچار می‌شود، معمولاً منجر به کم‌آبی و شوک خواهند شد که در صورت درمان نشدن، سرانجام دچار مرگ می‌شوند.
شناخت بیماری حاد و اسهالی وبا، مناطق مسری این بیماری، باکتری عامل وبا در محیط، باکتری عامل وبا در انسان، راه های انتقال وبا، گروه های پرخطر وبا، علایم بالینی و درمان این بیماری و نحوه جلوگیری از ابتلا بیماری وبا را در این مقاله بخوانید.
وبا یک بیماری اسهالی است که سریعاً موجب از دست دادن آب بدن می‌شود و در صورت عدم درمان به موقع باعث مرگ می‌شود. وبا به عنوان یکی از بیماریهای بسیار مستعد طغیان است که اساساً کمتر از میزان واقعی تخمین زده می‌شود.
وبا بیماریِ حاد و اسهالی است که در اثر عفونت روده در نتیجهٔ آلوده شدن به یک نوع باکتری ایجاد می‌شود. تخمین زده می‌شود که سالانه ۲,۹ میلیون نفر به این بیماری مبتلا شده و ۹۵، ۰۰۰ مرگ در سراسر جهان رخ می‌دهد.
عفونت، اغلب خفیف یا بدون علائم است، اما گاهی اوقات ممکن است شدید باشد. تقریباً یک نفر از هر ۱۰ نفر (۱۰٪) به نوع شدید بیماری که مشخصهٔ آن اسهال آبکی زیاد، استفراغ و گرفتگی ساق پا است، مبتلا می‌شوند. در این افراد، از دست دادن سریع مایعات بدن منجر به کم‌آبی و شوک می‌شود. در صورت عدم درمان، ممکن است در طی چند ساعت مرگ رخ دهد.
معرفی بیماری وبا:
وبا یکی از بیماریهای واگیر عفونی است که فقط در انسان ایجاد بیماری می‌کند. عامل بیماری زایی وبا یک باکتری به نام ویبریو کلرا است و سمي كه اين ميكروب در روده باريك انسان ترشح مي كند، باعث ايجاد بيماري در انسان مي‌شود. این بیماری چون اولین بار در منطقه‌ای به نام التور در آفریقا پیدا شد، به این نام مشهور می‌باشد. عامل بیماری مدت زیادی در آب زنده می‌ماند و در مناطقی که سطح آبهای زیر زمینی آن بالا است، بیشتر شایع است و بیشتر عامل بیماریزا از طریق مدفوع و فاضلاب قابل انتقال است.
تاریخچه وبا
بیماری وبا یکی از خصوصیات سرزمین‌های عقب‌افتاده به‌شمار می‌رود. بیماری وبا در فاصله زمانی ۱۵۰ ساله شامل هفت همه‌گیری است که همه‌گیری نخست در قسمت بنگال هند بین سال‌های ۱۸۱۷ تا ۱۸۲۴ رخ‌داد؛ این بیماری از هند به جنوب‌شرقی آسیا و سپس به چین، ژاپن، خاورمیانه و جنوب روسیه گسترش یافت، اما همه‌گیری دوم که بین سال‌های ۱۸۲۷ تا ۱۸۳۵ رخ‌داد عمدتاً آمریکا و اروپا را تحت تأثیر قرار داد. طی همه‌گیری سوم وبا به شمال آفریقا و جنوب آمریکا نیز رسید و در برزیل بسیار مشکل‌ساز شد. در همه‌گیری چهارم منطقه زیر صحرای بزرگ آفریقا نیز گرفتار شد. طی همه‌گیری پنجم و ششم به دلیل اینکه باکتری وبا کشف شد و پیشگیری از آن نیز مشخص شده بود، میزان مرگ‌ومیر کاهش یافت، اما طی آخرین همه‌گیری که در سال ۱۹۶۱ در اندونزی گزارش شد، این بیماری با ظهور گونه جدیدی خود را نشان داد و تا به امروز نیز در حال شیوع است.
وبا در ایران
نخستین وبای بزرگ در ایران دوره قاجار و سال ۱۲۳۶ قمری اتفاق افتاد؛ بیماری که به نظر می‌آید از جنوب ایران شیوع پیدا کرد. به گونه‌ای که در مناطق ساحلی خلیج فارس روزی یک هزار و ۵۰۰ تن را به کام مرگ می‌کشاند و به دلیل اینکه اجساد این مردگان را در دریا می‌ریختند، بیماری شدت پیدا کرد و در بحرین چهار هزار تن یعنی دوسوم جمعیت آنجا را از میان برد.
وبا از راه بوشهر به دالکی و از آنجا به شیراز رسید و از شیراز نیز به مرکز ایران، تهران و اصفهان انتقال یافت و در سراسر مملکت «از ۱۰۰ هزار تن افزون بکشت و بسیار وقت بود که مردم ایران این مرض را مشاهده نکرده بودند». وبا در ایران کشتار بسیاری به راه انداخت و به روسیه و از آنجا به کشورهای اروپایی منتقل شد.
این بیماری در کدام مناطق یافت می‌شود؟
باکتری وبا معمولاً در آب یا مواد غذایی‌ای که توسط مدفوعِ فردِ مبتلا به وبا آلوده شده‌اند، یافت می‌شود. وبا به احتمال زیاد در مکان‌هایی با تصفیهٔ آب و فاضلاب نامناسب و بهداشت ناکافی دیده می‌شود. این باکتری ممکن است در مناطق ساحلی یا رودخانه‌های آب شور نیز یافت شود. خوردن حلزون یا صدف خام نیز منبعی برای آلودگی به این باکتری محسوب شده است.
باکتری عامل وبا در محیط
باکتری وبا به طور طبیعی در آبهای ساحلی جایی که به خرچنگ‌های کوچکی به نام کاپپود متصل هستند، وجود دارند. باکتری‌های وبا به همراه میزبان‌های خود جا به جا می‌شوند و همچنان که خرچنگ‌ها به دنبال غذای خود هستند (نوعی از جلبک‌ها و پلانکتون‌ها که زمانی که دمای آب بالا می‌رود رشد می‌کنند)، پراکنده می‌گردند. رشد جلبک‌ها با اوره موجود در فاضلاب‌ها و ضایعات کشاورزی بیشتر می‌شود.
باکتری عامل وبا در انسان
زمانی که انسان باکتری وبا را می بلعد، به خودی خود بیمار نخواهد شد اما باکتری را در مدفوع خود پراکنده می‌کند. زمانی که مدفوع فرد آلوده به وبا منابع آبی و غذایی را آلوده می‌کند، بدین ترتیب زمینه برای انتشار بیشتر بیماری وبا فراهم می‌شود.
از آنجایی که میلیون‌ها باکتری وبا –مقداری که در یک لیوان آب آلوده یافت می‌شود- برای بروز بیماری وبا مورد نیاز است، وبا معمولاً از طریق تماس فرد به فرد منتقل نمی‌شود. رایج‌ترین منبع عفونت وبا آبهای راکد و انواع خاصی از خوراکی‌ها مانند غذاهای دریایی، میوه و سبزیجات خام و غلات هستند. دیگر منابع عفونت وبا عبارتند از:
آب سطحی یا آب چشمه: باکتری بیماری وبا می‌تواند برای مدت طولانی در آب باقی بماند و چشمه‌های آب آلوده مهم‌ترین عامل شیوع عمومی بیماری وبا هستند. افرادی که نواحی پرجمعیت بدون داشتن بهداشت کافی زندگی می‌کنند بیشتر در خطر ابتلاء به بیماری وبا قرار دارند.
غذاهای دریایی: خوردن غذاهای دریایی خام یا خوب پخته نشده خصوصاً صدف که از محل‌های خاصی که شیوع وبا در آنها بالا است به دست می‌آید، عامل دیگر بروز بیماری وبا هستند.
میوه‌ها و سبزیجات خام: میوه‌ها و سبزیجات خام یا پوست نکنده منبع مهمی برای بیماری وبا در نواحی که بیماری شایع است، هستند. در کشورهای در حال توسعه، کودهای طبیعی یا آبهای آبیاری حاوی فاضلاب موجب آلودگی این خوراکی‌ها می‌شوند.
غلات: در نواحی که شیوع بیماری وبا بالا است، غلاتی مانند برنج و ارزن که بعد از طبخ آلوده می‌شوند و یا برای چندین ساعت در دمای اتاق نگه داشته می‌شوند، محیطی برای رشد باکتری وبا خواهند بود.
علت وبا
بیماری توسط ویبریو کل را، یک باسیل گرم منفی ویرگول شکل ایجاد می‌شود. از بیشتر از ۲۰۰ سروگروپ فقط سروگروپ O۱ و O۱۳۹ با اپیدمی همراه بوده است.
راه‌های انتقال وبا
مصرف اب الوده و خوردن صدف خام راه‌های اصلی انتقال بیماری هستند که مورد اخری اکثراً در کشورهای توسعه یافته دیده می‌شود. در نواحی که وبا بصورت اندمیک است میزان بروز در کودکان کمتر از دو سال در بالاترین حد است اما در مناطق اپیدمیک تمام گروههای سنی در معرض ابتلای به بیماری هستند.
گروههای پرخطر وبا
افراد دارای گروه خونی O، کاهش اسیدیته معده، سوءتغذیه، وضعیت ایمنی مختل شده، فقدان ایمنی موضعی روده در افزایش ریسک ابتلاء به بیماری شدید هستند. افراد در تماس‌های خانگی با بیماران الوده در ریسک بالای ابتلاء بیماری هستند چون مدفوع بیماران الوده حاوی غلظت بالای ویبریوکلرا می‌باشند.
علائم اصلی وبا
عفونت وبا اغلب خفیف یا بدون علائم است، اما گاهی اوقات می‌تواند شدید باشد و منجر به استفراغ، اسهال و گرفتگی ساق پا شود؛ البته از هر ۱۰ نفر تنها یک نفر به بیماری شدید وبا مبتلا می‌شوند. علائم اولیه بیماری وبا عبارت است از:
* اسهال آبکی زیاد
* استفراغ
* ضربان قلب تند
* از بین رفتن خاصیت ارتجاعی پوست
* غشاهای مخاطی خشک
* فشار خون پایین
* تشنگی
* گرفتگی عضلات
* بی‌قراری یا تحریک‌پذیری
علائم بالینی وبا
اکثر موارد وبا خفیف یا نامشخص می‌باشد. از بین موارد علامت دار حدود ۲۰ درصد دچار از دست دادن اب بدن شدیدی می‌شوند که گاهاً منجر به مرگ می‌شود. بعد از دوره کمون ۱ تا ۳ روزه اسهال حاد ابکی و استفراغ ایجاد می‌شود. شروع ان می‌تواند ناگهانی و همراه اسهال شدید ابکی باشد ولی بعضی بیماران دارای مقدمه بصورت بی اشتهایی، ناراحتی شکمی و مدفوع قهوه‌ای هستند. اسهال بصورت دفع بی درد مدفوع با بوی ماهی پیش می‌رود که مشخصه بیماری می‌باشد. استفراغ با مایع روشن ابکی معمولاً در اغاز بیماری وجود دارد.
درمان این بیماری به چه شکل است؟
با جایگزینی فوری مایعات و نمکی که از طریق اسهال از دست می‌رود، می‌توان به سادگی و با موفقیت این بیماری را درمان کرد. بیماران را می‌توان با نوشاندن ترکیب ORS یا مخلوط قند و نمک که با ۱ لیتر آب مخلوط شده، تحت درمان قرار داد. این محلول در سراسر جهان برای درمان اسهال استفاده می‌شود. در موارد شدید نیاز به جایگزینی مایع داخل وریدی وجود دارد. با جایگزینی مناسب و سریع مایعات و آب، کمتر از ۱٪ از بیماران به علت وبا فوت می‌کنند.
چگونه از ابتلا به «بیماری وبا» جلوگیری کنیم؟
آنتی‌بیوتیک‌ها دورهٔ درمان را کوتاه کرده و از شدت بیماری می‌کاهند، اما اهمیت آنها به اندازهٔ دریافت و جایگزینی آب نیست. افراد ساکن در کشورهایی که در آن وبا رایج است، در صورت ابتلاء به اسهال و استفراغ شدید باید فوراً به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشند.
نحوه جلوگیری از ابتلاء بیماری وبا
در صورت رعایت نکات بهداشتی خطر ابتلاء به این بیماری برای افرادی که به مناطق آلوده سفر می‌کنند، بسیار پایین است. رعایت نکات بهداشتی زیر برای همهٔ افرادی که به مناطق آلوده سفر و یا در این مناطق زندگی می‌کنند، توصیه می‌شود:
- فقط از بطری‌های آب معدنی یا آب جوشیده‌شده استفاده کنید. در هنگام استفاده از بطری آب مطمئن شوید که درب آن پلمپ بوده و آلوده نیست.
- برای ضدعفونی کردن آب می‌توانید آن را به مدت یک دفیقه بجوشانید یا ابتدا آب را از یک فیلتر رد کنید، سپس ۲ قطره مایع سفیدکننده یا نصف یک قرصِ ید را در یک لیتر آب حل کنید تا آب ضدعفونی شود.
- دستان خود را مدام با صابون و آب تمیز بشویید.
- اگر آب و صابون در دسترس نیست از یک پاک‌کننده بر پایهٔ الکل (حداقل ۶۰٪ الکل) استفاده کنید.
- قبل از خوردن و یا تهیهٔ غذا و بعد از سرویس بهداشتی حتماً دستان خود را تمیز کنید.
- برای شستن ظروف، مسواک زدن، شستن و تهیهٔ مواد غذایی یا تهیهٔ یخ، از آبِ بطری، آب جوشانده‌شده یا آبی که به واسطهٔ مواد شیمیایی ضدعفونی شده استفاده کنید.
- غذاهایی را که بسته‌بندی شده‌اند و یا تازه پخته شده و داغ سرو می‌شوند، بخورید.
- گوشت و غذاهای دریایی خام یا خوب پخته‌نشده را مصرف نکنید. همچنین از خوردن میوه و سبزیجات خام خودداری کنید مگر اینکه پوست آنها کنده شود.
- برای جلوگیری از آلودگی آب و منابع غذایی، مدفوع را به صورت بهداشتی دفع کنید.
