اختصاصی «تابناک با تو» - ناهنجاری شریانی وریدی (Arteriovenous Malformation) به در هم پیچیدگی‌های رگ‌های شریانی و وریدی گفته می‌شود. سرخرگ (شریان) خون را از قلب به اندام‌های مختلف بدن می‌رساند. سپس شریان‌ها باریک و باریک‌تر شده و تبدیل به مویرگ می‌شوند تا مواد غذایی و اکسیژن بین سلول‌ها جابه‌جا شود. نهایتا خون توسط سیاهرگ (ورید) به قلب بازمی‌گردد.
در بیماری AVM، شریان‌ها مستقیم به ورید متصل شده‌اند و هیچ بستر مویرگی وجود ندارد. این موضع سبب ایجاد فشار بالا در ناحیه عروقی می‌شود، زیرا سیاهرگ‌ها نمی‌توانند فشار بالای شریان‌ها را تحمل کنند. فشار بیش از اندازه بر روی سیاهرگ‌ها باعث ضعیف شدن، تورم یا پارگی دیواره عروق می‌شود که به اصطلاح آنوریسم می‌گویند. آنوریسم می‌تواند باعث آسیب به بافت‌های اطراف شود، زیرا موجب قطع خون‌رسانی به آن‌ها می‌شود. همچنین خونریزی در عروق AVM می‌تواند سبب بروز سکته مغزی یا قلبی شود.
دلایل بروز این بیماری مشخص نیست، اما برخی از پزشکان معتقدند این مشکل در رحم و اندکی پس از تولد رخ می‌دهد. بیشتر مردم از وجود بدشکلی شریانی وریدی بی خبرند تا زمانی که علائمی از خود نشان دهد و این علائم حداکثر تا سن ۵۰ سالگی نمایان می‌شود. گاهی زنان باردار به دلیل فشار در هنگام زایمان متوجه وجود AVM می‌شوند.
ناهنجاری شریانی وریدی در هر جای بدن ممکن است تشکیل شود، ولی بیشتر در مغز و نخاع رایج است. این بیماری رشد نمی‌کند یا مانند سرطان جابه‌جا نمی‌شود و در همان محلی که تشکیل شده، باقی می‌ماند.
علائم فیزیکی بدشکلی شریانی وریدی چیست؟
از رایج‌ترین علائم AVM می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
درد
تشنج
گیجی
سردرد
خونریزی
درد پشت
وز وز گوش
مشکلات تکلم
مشکلات حرکتی
اختلال در بینایی
ضعیف شدن عضلات
از دست دادن حس بویایی
بی حسی قسمت‌هایی از بدن
افتادگی شدید و ناگهانی پلک
از دست دادن هوشیاری کامل
فلج شدن برخی از عضلات صورت
سردی انگشتان دست یا پا یا تغییر رنگ آن‌ها به آبی
ناهنجاری شریانی وریدی مغزی چه مشکلاتی را به وجود می‌آورد؟
مشکلاتی که AVM مغزی ایجاد می‌کند به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شود:
خونریزی مغزی: AVM فشار بسیار زیادی بر دیواره سرخرگ و سیاهرگ وارد می‌کند. این موضوع باعث پارگی رگ می‌شود. جاری شدن خون در مغز، هموریژ (Hemorrhage) نام دارد. سالیانه ۲ درصد از خون‌ریزی‌های مغزی به دلیل AVM رخ می‌دهد. در برخی موارد هموریژ خفیف، بدون علامت است، اما در بیشتر موارد خونریزی مغزی دارای علامت و خطرناک است.
کاهش اکسیژن در بافت مغزی: هنگام بروز AVM، خون در آن ناحیه از بستر مویرگی عبور نمی‌کند و مستقیم از شریان در ورید جاری می‌شود. عبور سریع از شریان به ورید به سلول‌ها اجازه تبادل اکسیژن و مواد غذایی را نمی‌دهد. کمبود اکسیژن سبب ضعیف‌شدن بافت مغز و در نهایت از بین رفتن آن می‌شود. در این مواقع علائم آن شبیه به علائم سکته مغزی است؛ یعنی مشکلاتی در تکلم، بینایی، حرکت و فلج شدن برخی از قسمت‌های بدن به وجود می‌آید.
نازک یا ضعیف‌شدن عروق خونی: AVM بر روی دیواره‌های نازک و ضعیف عروق فشار شدیدی وارد می‌کند. برآمدگی در دیواره رگ (آنوریسم) می‌تواند نقطه عاملی برای پارگی ناگهانی رگ باشد.
آسیب مغزی: در سنین رشد، عروق درناحیه AVM افزایش پیدا می‌کند، زیرا اکسیژن‌رسانی صحیح در بافت‌های اطراف AVM انجام نمی‌شود. همین موضوع سبب می‌شود تا این ناهنجاری بزرگ‌تر شود و حجم بیشتری اشغال کند. در این مواقع مایع درون مغزی نمی‌تواند به راحتی جابه‌جا شود و مغز را به سمت جمجمه فشرده می‌کند که این بیماری، هیدروسفالی نام دارد.
ناهنجاری شریانی وریدی چگونه شناسایی می‌شود؟
AVM را می‌توان به کمک ۴ نوع تصویربرداری مشاهده کرد:
تصویربرداری اولتراسوند
تشخیص قطعی ناهنجاری عروقی پس از عکس‌برداری و مشاهده کامل جریان خون انجام می‌شود. در صورت امکان، تشخیص اولیه به کمک تصویربرداری پزشکی انجام می‌شود. به کمک تصویربرداری اولتراسوند رگ‌های خونی و بافت زیر آن به خوبی دیده می‌شود. همچنین به کمک این نوع از تصویربرداری می‌توان سرعت حرکت خون درون رگ‌ها را اندازه گرفت که این مورد برای تشخیص AVM بسیار کارآمد است. تصویربرداری اولتراسوند برای کودکان بسیار راحت‌تر است، زیرا نیازی به بیهوشی آن‌ها نیست و موجب ترس آن‌ها نمی‌شود.
تصویربرداری ام ار آی
تصویربرداری MRI جزئیات بیشتری از AVM را در اختیار پزشکان قرار می‌دهد. به کمک ام ار آی محل دقیق و سایز AVM مشخص می‌شود. همچنین این نوع تصویربرداری اطلاعات مهمی از جمله اعصاب نزدیک AVM را ایجاد می‌کند. تزریق وریدی (IV) ماده حاجب (رنگ کنتراست‌زا) برای نمایش بهتر رگ‌ها در حین یا قبل از شروع تصویربرداری انجام می‌شود.
تصویربرداری سی تی اسکن
سی تی اسکن برای مشاهده تاثیر AVM بر بافت استخوانی و همچنین تشریح خون در مغز انجام می‌گیرد. گاهی از تزریق وریدی رنگ کنتراست‌زا برای مشاهده بهتر عروق، استفاده می‌شود.
آنژیوگرام
آنژیوگرام تصویربرداری تهاجمی است که به منظور دست‌یابی به تصویر رگ با جزئیات دقیق انجام می‌گیرد. در هنگام تصویربرداری آنژیوگرام، داروی بیهوشی یا آرامبخش تزریق می‌شود. در این تصویربرداری یک برش ریز در ران پا ایجاد می‌شود. لوله‌ای باریک به نام کاتتر از محل برش وارد شریان می‌شود و به محل AVM مغزی وارد می‌شود. در این روش تصویربرداری، از اشعه ایکس به همراه تزریق وریدی ماده کنتراست‌زا استفاده می‌شود.
راه‌های درمان ناهنجاری شریانی وریدی چیست؟
AVM به صورت کامل درمان نمی‌شود و پزشک بر اساس شرایط تصمیم می‌گیرد که چه طرح درمانی را پیش بگیرد. گاهی پزشک به منظور کنترل علائم AVM و پایداری شرایط بیمار، داروهای مختلفی از جمله دارو ضد تشنج تجویز می‌کند. درمان این بیماری به سه طریق جراحی، آمبولیزاسیون اندووسکولار، رادیوسرجری (Radio Surgery) یا ترکیبی از آن‌ها انجام می‌شود.
آمبولیزاسیون عمدتا برای جلوگیری از پارگی آنوریسم انجام می‌شود، اما گاهی برای آنوریسم‌های دچار پارگی نیز استفاده می‌شود. در این روش محل آنوریسم یا پارگی رگ توسط یک کویل فلزی یا مایع چسبناک پر می‌شود. این درمان برای مسدود کردن جریان خون در محل پارگی رگ است. ابتدا داروی بیهوشی یا آرامبخش به بیمار تزریق می‌شود. سپس ناحیه‌ای از بدن که عموما کشاله ران است، اصلاح شده و برش کوچکی داده می‌شود.
یک کاتتر به آرامی از ناحیه برش داده شده وارد شریان می‌شود و رادیولوژیست اینترونشنال به کمک هدایت تصویر، آن را به محل AVM و آنوریسم منتقل می‌کند. در نهایت زمانی‌که کاتتر به محل مورد نظر رسید، فویل یا چسب برای پر کردن عروق AVM مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس از اطمینان از مسدود شدن جریان خون، کاتتر از مسیر وارد شده، خارج می‌شود و محل برش به وسیله فشار و پانسمان، بسته می‌شود. زمان آمبولیزاسیون اندووسکولار به محل AVM بستگی دارد و می‌تواند از ۲ ساعت تا چندین ساعت ادامه داشته باشد.
درمان کامل AVM با جراحی انجام می‌شود. در عمل جمجمه ابتدا داروی بیهوشی به بیمار تزریق می‌شود و سپس کاسه سر برداشته می‌شود. پزشک محل AVM را پیدا کرده و به روش‌های مختلفی از جمله لیزر آن را از بافت مغزی جدا می‌کند. انجام جراحی به محل ناهنجاری بستگی دارد. بیمار پس از جراحی باید حداقل به مدت یک هفته در بیمارستان بستری شود. این روش در کنار مزایای آن خطرات زیادی مانند خونریزی و سکته مغزی دارد.
رادیوسرجری (Radio Surgery) روش بدون تهاجمی برای درمان بدشکلی شریانی وریدی است. در این روش یک پرتو متمرکز به عروق مدنظر تابیده می‌شود. این پرتو باعث تخریب دیواره رگ‌های خونی بدشکل می‌شود. رادیوسرجری نیازی به بستری ندارد و بیمار چند ساعت بعد از انجام آن می‌تواند در خانه استراحت کند.
نحوه انجام درمان
*روش‌های با استفاده از تصویربرداری و با حداقل تهاجم مانند آمبولیزاسیون آنوریسم مغزی اغلب توسط یک متخصص آموزش دیده جراحی بسته مغز در یک مجموعه رادیولوژی مداخله‌ای انجام می شوند.
*پیش از درمان، ممکن است سی تی اسکن یا ام آر آی انجام شود.
*بر روی تخت معاینه قرار خواهید گرفت.
*ممکن است به منظور کنترل ضربان قلب، فشار خون و نبض در حین عمل به مانیتورهایی متصل شوید.
*یک پرستار یا تکنسین یک لوله درون وریدی را به رگ دست یا بازو وارد می‌کند تا آرامبخش بصورت داخل وریدی وارد بدن شود. ممکن است از آرامبخش متوسط استفاده شود. همچنین به جای آن احتمال دارد بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار گیرد.
*ناحیه‌ای از بدن که کاتتر باید وارد آن شود (معمولاً در ناحیه کشاله ران) تراشیده و استریل شده و با یک درپ جراحی پوشانده می‌شود.
*ناحیه‌ی مورد نظر توسط متخصص تحت بی‌حسی موضعی قرار می‌گیرد.
*یک برش پوستی بسیار کوچک در محل ایجاد می‌شود.
*از طریق هدایت تصویری، کاتتر وارد پوست شده و به محل آنوریسم یا AVM حرکت می‌کند. پس از قرار گرفتن کاتتر در محل، کویل‌های جداشدنی در محل آنوریسم قرار می‌گیرند. عوامل مایع جهت پر کردن AVM استفاده می‌شوند.
*در انتهای عمل، کاتتر برداشته شده و برای توقف خونریزی از فشار استفاده می‌شود. بازشدگی پوست با پانسمان پوشیده می‌شود. نیازی به بخیه نمی‌باشد.
*لوله درون وریدی برداشته می‌شود.
*در صورتی که پارگی آنوریسم منجر به سکته مغزی شده باشد، نیاز به بستری در بیمارستان تا زمان بهبودی است.
*در صورتی که برای یک آنوریسم پاره نشده تحت درمان قرار گرفته باشید، ممکن است یک شب در بیمارستان بمانید و روز بعد از عمل به خانه مراجعت کنید.
*این عمل معمولاً در یک تا دو ساعت به اتمام می‌رسد، هر چند ممکن است تا چندین ساعت نیز بطول بیانجامد.
در طول عمل چه چیزی احساس می‌شود؟
یک درد جزئی در هنگام وارد شدن سوزن به رگ برای لوله درون وریدی و هنگام تزریق بی‌حسی موضعی احساس خواهد شد. این احساس بیشتر در محل برش پوست است که تحت بی‌حسی موضعی قرار گرفته است. ممکن است با وارد شدن کاتتر به رگ یا شریان احساس فشار کنید. اگر تحت بیهوشی عمومی قرار گرفته باشید، در کل عمل بیهوش خواهید بود و توسط متخصص بیهوشی نظارت می‌شوید. در صورتی که از آرامبخش استفاده شده باشد، آرام‌بخشی داخل وریدی باعث آرام و خواب‌آلوده شدن شما می‌گردد. بسته به شدت آرامبخش ممکن است بیدار یا خواب باشید.
اگر آنوریسم پاره نشده باشد، می توانید ۲۴ ساعت بعد فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرید. اگر آنوریسم پاره شده باشد، ممکن است پس از عمل دچار حالت تهوع خفیف و تب پایین باشید. سردرد ممکن است از ۷ روز تا ۶ ماه وجود داشته باشد. احتمالاً آسپرین یا داروهای رقیق‌کننده‌ی خون تجویز می‌شوند.
زمان بهبودی
زمان بهبودی بسته به میزان آسیب مغزی ناشی از خونریزی در اثر پارگی آنوریسم برای هر بیمار متفاوت است. بیشتر افراد می‌توانند ظرف ۱۰ روز تا ۶ ماه پس از عمل آمبولیزاسیون از خود مراقبت کنند. بسیاری از بیماران پس از یک ماه به کار خود باز می‌گردند و پس از شش ماه نیز می‌توانند رانندگی کنند.
محدودیت‌ها
برگشت بیماری بستگی به موفقیت یا عدم موفقیت کویل‌ها در کنترل گردن آنوریسم دارد. در صورتی که کویل بطور کامل از جریان خون به آنوریسم جلوگیری کند، در این صورت بیمار نگرانی بابت برگشت بیماری نخواهد داشت. ماندگاری آمبولیزاسیون با کویل بسته به اندازه و شکل آنوریسم متغیر است. بررسی‌های بلند مدت نشان دهنده‌ی موفقیت دائمی در بیشتر از ۸۰ درصد آنوریسم‌های درمان شده با آمبولیزاسیون می‌باشند. تکنولوژی‌های پزشکی اضافه مانند آنژیوپلاستی باعث بهبود موفقیت درمان آنوریسم مغزی با آمبولیزاسیون شده‌اند. متاسفانه آنوریس‌های بزرگ با گردن پهن همچنان یک چالش هستند. رشد غیر طبیعی رگ‌های مغز (AVM) را می‌توان به خوبی با این تکنیک‌های آمبولیزاسیون درمان کرد، هر چند نیاز به معاینات مداوم می‌باشد.
