«تابناک با تو» - سبک رومانسک که به قرن ۱۰ میلادی برمی گردد، بیانگر معماری اروپا میباشد و روی کار آمدن سبک گوتیک تا قرن ۱۲ ادامه داشت. شیوههای معماری رومی ها، پایهی اصلی این سبک بود و با خصوصیاتی میتوان آن را شناخت که نظیر دیوارهای ضخیم، طاقهای گرد و برجهای بزرگ میباشد.
سبک رومانسک
سبک معماری رومانسک از سبکهایی به شمار می رود که از دوران تاریکی همچون ققنوسی جوان بوجود آمد. اعتقاد و باور بعضی از افراد اینست که هدف از ایجاد رومانسک، تنها دورهای بود که به سبک گوتیک منتقل شود، ولی این باور، اشتباه بود؛ بدین دلیل که این سبک معماری، آثار درخشانی از خود برجای گذاشته است. در سراسر قاره اروپا نمونههایی از معماری رومانسک وجود دارد که آنرا از زمان معماری روم شاهنشاهی، تبدیل به نخستین سبک معماری اروپایی کرده است. درراثر ترکیب سنتهای رومی، کارولینگی و اوتونی، بیزانس و ژرمنی محلی، سبک رومانسک بوجود آمد و به عنوان نخستین سبک واقعا “اروپایی” معماری شناخته شد.
سبک رومانسک در قرن ۱۰ تا ۱۱ باعث گسترش رهبانیت شد؛ بدین دلیل که بسیاری از راهبان و کشیشان و همچنین زائران به منظور دیدن آثار مقدسین و اسکان کردن، به کلیساهای بزرگی نیاز داشتند. قوسهای نیم دایرهای در کلیساهای سبک معماری رومانسک برای پنجره ها، درها و شبستانها طراحی شده است.
از بهترین سبک رمانسک انگلیسی یا همان سبک نورمانمیتوان به کلیسای جامع دورام در انگلیس، بخشهایی از کلیسای گلاستر از جمله سردابه و نیایشگاههای آن و همچنین بخشهایی از کلیسای ساوت وِل همچون شبستان، برج مرکزی و ۲ برج غربی آن اشاره کرد.
تاریخچه سبک رومانسک
در اوایل قرن ۱۹ میلادی، یک باستان شناس در بین قرن ۵ تا ۱۳ برای توصیف معماری اروپای غربی از نام رمانسک بهره گرفت؛ ولی قدمت حقیقی بسیاری از ساختمانها در این دوره مشخص نبود. در اواخر قرن ۱۰ تا ۱۲ میلادی از این کلمه استفاده شد که اشاره به برخی از ویژگیهای گوتیک دارد، ولی هم چنان به طاقهای گرد رومی وفادار مانده است. البته انگلیسیها به سبک رمانسک، معماری نورمان میگویند؛ چون در سال ۱۰۶۶ میلادی، ویلیامِ فاتح از نورماندی در شمال فرانسه به انگلیس حمله کرد و پیروز شد. او در قرن ۱۱ و ۱۲ میلادی، ایدههایی برای طرح اصلی ساختمانها داد.
- پیدایش رومانسک در فرانسه:
کاردینالها در مراسمهای مذهبی، خواهان نمازخانههای جداگانهای بودند تا این مراسمها توسعه و گسترش پیدا کند؛ به همین خاطر محراب بزرگتر و طویلتر شد و نماز خانههایی در اطراف محراب اضافه شد. دیوارهای راهروهای جانبی تالار مرکزی کلیسا را در سبک رومانسک فرانسه به منظور جلوگیری از رانش دیوار، مرتفع ساختند تا داخل کلیسا تاریک شود. چون این امر نمیگذاشت که روی دیوار تالار مرکزی، پنجرهای ایجاد شود.
- پیدایش رومانسک در ایتالیا:
در قسمتهای مرکزی و جنوبی ایتالیا از سقفهای خرپایی چوبی استفاده میشد که برگرفته از سنتهای صدر مسیحیت بود. مجموعهی کلیسای معروف پیزا در جنوب ایتالیا از نمونهی بارز این سبک به شمار میرفت. روحیهی بناهای صدر مسیحیت مانند سقف خرپایی و پلان باسیلیکایی در این کلیسا نمایان است. به خاطر این که شهر پیزا در کنار دریا قرار گرفته و با نقاط دیگر به خصوص شرق عناصر معماری بیزانسی و اسلامی در ارتباط است در معماری کلیسای جامع این شهر با هم درآمیخته شده است.
پوشش راهروهای جانبی در این کلیسا با طاقهای قوسی متقاطع فراهم آمده و در صحن کلیسا ردیف ستونهای کورنتی به این معنیست که معماری رومی و پایبندی ایتالیاییها بر عناصر معماری کلاسیک، مسلط بوده است. تکرار قوسها در برج و ناقوس معروف این کلیسا که از محور قائم خارج شده، ظرافت جالبی دارد و در کل مجموعه، پیوند جالبی را بوجود آورده است. نفوذ معماری بیزنسی و اسلامی در ساخت کلیساها در قسمتهایی از ایتالیا مثل جزیره سیسیل که تحت سلطهی اعراب بود؛ نیز نمایان است.
- پیدایش رومانسک در انگلیس:
معماری رومانسک در انگلیس دارای ویژگیهایی بود که از آنها میتوان به دیوارهای ضخیم؛ بازوهای عرضی (فرعی)، بیش از حد بیرون زده؛ ستونهای داخلی قطور استوانه ای؛ پلان طولی بسیار کشیده؛ محراب به شکل ادامه پلان بسیار طولانی؛ قرارگیری برج و ناقوس مربعی شکل با سقف مسطح در محل تقاطع صحن اشاره کرد.
ویژگیهای سبک رومانسک
>> ویژگیهای ساختمانهای رمانسک، مشترک است و از طرحی پیروی میکنند که منظم و متقارن باشد؛ ولی شکل هر ساختمان، خاص است و ظاهر و مصالحی که در آنها بکار رفته در هر ناحیه فرق دارد. نمای کلی این سبک، سادهتر از معماری گوتیک، است و وظیفهی دیوارها اینست که وزن سنگین ساختمان را تحمل کنند و علت ضخیم ساختن دیوارهای سبک رمانسک، همین امر میباشد.
>> معماری رومانسک به عنوان یکی از سبکهای معماری توانست ارتباطش با بافت تاریخی را حفظ کند. در زمان جنگهای خونین کشورهای اروپایی، آنها به منظور در امان ماندن از گزند دشمن، تصمیم به ساخت ساختمانهایی گرفتند. از این رو ساختمانهایی ساختند که دیوارهایی عظیم، محکم و قوسهای نیم دایره داشت.
>> در کلیساها و قلعههای رمانسک، استفاده از ستون، کاربرد بسیاری داشت که از لحاظ جنس و سبک دکوری از تنوع بالایی برخوردار بود. بهم پیوستن دو پنجرهی طاق دار یا گذرگاه طاق دار به یکدیگر از ویژگیهای رایج معماری رمانسک به شمار میرفت که از طریق یک ستون بزرگ یا ستون باریک از هم جدا میشدند و آنها را داخل طاق بزرگ تری میگذاشتند؛ به این شکل که گذرگاه طاق دار بزرگی در طبقهی همکف کلیسا وجود دارد که متشکل از ستونهای ضخیم متعددی میباشد. یک ردیف دیگر از طاقهای کوچکتر را در بالای این بخش در نظر میگرفتند که معمولاً بین آنها یک ستون واقع شده است. مجددا طاقهای کوچکتر دیگری در ردیف بالاتر آنها به کار رفته و به شکلی منطقی، کوچک شدن تدریجی اندازهی ساختمان را نشان میدهد.
>> بناهای رومانسک دارای ظاهری ساده است که استفاده از تجملات در آن کاربردی ندارد. مقاومت دیوارهای این ساختمانها بحدیست که هنوز هم اکثرشان به همان شکل بر جای خود، به صورت استوار باقی مانده اند. هر چند بنظر میرسد که تعداد قلعههای رومانسک باید بیشتر از سایر بناها باشد درحالیکه تعداد کلیساهای سبک رومانسک، بیشتر است.
>> دکور ساختمانهای معماری رومانسک، ساده است و از شکلهای هندسی نظیر مربع، لوزی و طرحهای زیگزاگ به جای الگوهای خمیده یا گل دار، استفاده میکنند. بمنظور تداعی شکل رایج طاقهای نیم دایرهای سبک رمانسک از دایره استفاده میشد. معیار طاقهای شبستان کلیساها، دقیق است و از طرحهایی منطقی از لحاظ هندسی پیروی میکنند؛ به اینصورت که میتوان اندازهها و الگوی تکراری آنها را با یک نگاه فهمید که چگونه هماهنگ با ساختمانهای بزرگ و سنگین هستند. البته ساختمانهایی ساخته شده در مراحل بعدی رمانسک، ممکن است دربرگیرنده ویژگیهایی باشد که در نمونههای اولیهی آن نمایان نیست.
دورههای سبک معماری رمانسک
به طور کلی معماری رمانسک، متشکل از ۲ دورهی رمانسک اولیه و سبک رمانسک میباشد. به ساختمانهای ایتالیا، اسپانیا و بخشهایی از فرانسه، رمانسک اولیه یا همان آغازین میگویند که دربرگیرندهی ویژگیهای سبک رومانسک است و به آن رمانسک لمباردی میگویند. پیش از تأثیر صومعه کلونی بر روی معماری و در اواخر قرن ۱۰ میلادی، این ساختمانها ساخته شدند و در نتیجه سبکی ساده و غیر حرفهای دارند. ویژگیهای رمانسک لمباردی شامل عدم استفاده از مجسمه، دیوارهای ضخیم و بکار گرفتن طاقهای تزئینی با الگوهای ریتمیک میباشد.
معنای عبارت «هنر پیش- رمانسک»، وسیعتر است و کاربرد آن برای اشاره به هنر اوایل قرون وسطی و مسیحیت است. در نتیجه کلمهی رمانسک اولیه توسط یک معمار اسپانیایی به نام ژوزپ پوچای کادافالچ اختراع شد تا اشتباهی در مفهوم آن صورت نگیرد. میزان مهارت در ساخت بناها، تنها تفاوت رمانسک اولیه با سبکهای رمانسک پس از آن بود. از مواردی که در رمانسک اولیه استفاده میشد؛ میتوان به پنجرههای کوچک تر، دیوارهای آجری و طاقهای ساده اشاره کرد؛ در حالیکه استفاده از طاق ضربی و سنگهای صیقل داده شده در سبک رمانسک، رواج داشت. صومعهی سانتا ماریا د ریپُی یا همان ریپول در اسپانیا ویژگیهای رمانسک اولیه را با ۲ برج جلویی و تزئینات لمباردیش، به نمایش گذاشته است.
پس از تاجگذاری شارلمانی بعنوان امپراطور مقدس روم در سال ۸۰۰ میلادی، یعنی چند قرن پس از سقوط امپراطوری روم، اروپا برای خارج شدن از عصر تاریکی، نخستین قدمهای خود را برداشت. در سرتاسر این قاره بقایای تمدن رومی نمایان بود و افسانههای امپراطوریش از نسلی به نسل دیگر منتقل میشد؛ بنابراین شارلمانی، قصد ساخت کلیساهای رومی به سبک کلیساهای مسیحی دوران کنستانتین به منظور یکپارچه سازی امپراطوری و اعتباربخشی به سلطنت خود را داشت. حدود ۲۰۰ سال است که در این دوره هیچ پروژهی بزرگی طراحی نشده است و معماران شارلمانی با الگو گرفتن از سیستم طاقها و ستونهای ساختمانهای مسیحی رومی برای ساخت کلیساها و عبادتگاههای اروپا استفاده کردند.
قدمت کلیساهای رمانسکی به دوران آغازین قرون وسطی (تقریبا بین سال ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ میلادی) برمیگردد. از خصوصیات این کلیساها میتوان به عظیم الجثه، محکم و استوار بودنشان اشاره کرد و برخی از آنها در بسیاری از شهرها به عنوان بزرگترین سازه شناخته میشوند. اغلب ساختمانهای سبک رمانسک آغازین را با سقفی از چوب میساختند و میزان فشار بر روی دیوارهای کناری و بیرون ساختمان باتوجه به روش معماری آنها زیاد بود. به همین علت طاق تاژ و متقاطع با گذشت زمان، جایگزین طاقهای آهنگ (طاق گهواره) شد و استقبال بسیاری از آن در سبک گوتیک شد.
احیای معماری رمانسک
در قرن ۱۹ میلادی، سبک گوتیک، رونق یافت و برخی از ساختمانها را در این دوره به سبک نئو- رمانسک (احیای رمانسک) میساختند. این بناها در سال ۱۸۳۰ میلادی ساخته شد و تا قرن ۲۰ استفاده از سبک رومانسک کاربرد داشت. سبک ساختمانهای عظیم و زمخت رمانسک در این دوره مورد توجه قرار گرفت و در قالب ساختمانهای آجری، این سبک را احیا کردند. البته در طراحی آنها تغییراتی اعمال شد تا کاربردیتر باشد. در سال ۱۸۷۹ موزه تاریخ طبیعی در لندن، تاسیس شده و برای ساخت این موزه از سبک ویکتوریایی، احیای گوتیک، رمانسک و احیای رمانسک کمک گرفته شد.
انواع سبکهای معماری رمانسک
در هر یک از کشورهای اروپایی، معماری رومانسک، ویژگیهای خاصی داشت و به همین خاطر در این معماری، سبکهایی بوجود آمد که در ادامه عبارتند از:
* سبک لومباردی:
در سدههای میانه به قسمتهای شمالی آلمان، لومباردی میگفتند. معماری رومانسک لومباردی دارای ویژگیهایی نظیر ردیف قوسهای زیر قرنیز لبه بام، بالکانه پله پله قوسدار زیر شیروانی و گچبریهای مشخص کننده طبقات برجها و همچنین تاقهای متقاطع سراسر راهروهای جانبی صحن و ... بود.
* سبک نرماندی:
هدف از سبک نورمان (نرمان)، همان مناطق جنوبی آلمان بود. استفاده از شیوههای معماری رومانسک در این مناطق باعث ایجاد آثار معماری دیگری در کشورهای فرانسه و انگلستان به همین شیوه شد. البته این سبک در فرانسه تکامل یافت. وایکینگها بعد از روی آوردن به آئین مسیحیت در شمال، ساکن شدند. سبک نرماندی، مهمترین سبکی بود که در کان فرانسه، توسط کلیسای ((سنت آتین)) پدید آمد.
* سبک توسکان:
توسکان از دیگر سبکهای رایج معماری رومانسک به شمار میرود که منشأ آن به قسمتی از ایتالیا برمی گردد که به همین نام شناخته شده است. معماران این سبک، ویژگیهای سنتی معماری خود را کنار نگذاشتند و خصوصیات معماری رومانسک را با آن درآمیختند، به گونهای که بناهای ساخته شده با شیوههای توسکانی، متأثر از ویژگی باسیلیکاهای صدر مسیحت بود؛ همین امر باعث شد تا رومانسک توسکان را با نام رومانسک محافظه کار بشناسند.
* سبک آکتین:
در جنوب فرانسه منطقهای به نام اکتین وجود دارد که از معماری رومانسک در آن استفاده شده است؛ از ویژگیهای استفاده شده در این منظقه میتوان به عدم وجود راهروی جانبی و ایجاد گنبد بر روی کلیساها متأثر از معماری بیزانس اشاره کرد. همچنین اغلب کلیساهای این سبک را با سقف چوبی میساختند و بعنوان پوشش زیرین و دوم از سقفهای گنبدی استفاده میشد. ارتفاع کلیساهای این سبک و این ناحیه نسبت به کلیساهای فرانسه، کوتاهتر است.
* سبک کلونی – بورگونی:
یکی از بناهای ساخته شده در فرانسه با سبک کلونی – بورگونی، ((کلیسای سن سرنن)) نام دارد که با استفاده از طاق گهوارهای نیم دایرهای شرایط لازم را برای ایجاد یک سقف سنگی فراهم کرده است.
منبع: سرپوش