اختصاصی «تابناک با تو» - برونشیت یا نایژه‌آماس (به انگلیسی: bronchitis) به التهاب نایژه‌ها در شش گفته می‌شود. این عارضه در اثر تورم نای یا نایژک‌ها بروز می‌کند و به علت عفونت توسط باکتریها و ویروسها یا در اثر تحریکاتی مانند هوای آلوده و سیگار کشیدن و همچنین مواجهات شغلی سیستم تنفس با فلز کادمیوم (به شکل مزمن) ایجاد می‌شود.
برونشیت حاد یا مزمن، نما و تظاهراتی متفاوت دارد. هنگامی که نایژه‌ها ملتهب می‌شوند، معمولاً انسداد نسبی راه تنفسی، سرفه و ترشح خلط رخ می‌دهد. در برونشیت حاد معمولاً سرفه‌ها به مدت سه هفته به طول می‌انجامد. در بیش از ۹۰ درصد موارد علت بیماری بیماری ویروسی است؛ هرچند در موارد کمی هم این بیماری به دلیل آلودگی شدید هوا و وجود گرد و غبار بروز می‌کند. درمان این بیماری عموماً شامل استراحت، استامینوفن و دارو‌های ضدالتهاب غیراستروئیدی می‌شود. نای (تراکه‌آ) به دو شاخه راست و چپ تقسیم می‌شود که این شاخه‌ها نایژه (برونش) نامیده می‌شود. نایژه راست ۲/۵ سانتی‌متر طول دارد و وارد شش راست می‌شود. نایژه چپ ۵ سانتی‌متر طول دارد و وارد شش چپ می‌شود. نایژه‌ها در داخل شش‌ها به شاخه‌های کوچکتری به نام نایژک (برونشیول) تقسیم می‌شوند. شش راست از ۳ لخته (لوب) و شش چپ از ۲ لخته تشکیل شده‌است. نایژک‌ها در شش‌ها به حفره‌های هوایی کوچکی به نام آلوئول ختم می‌شوند.
برونشیت حاد یکی از شایع‌ترین بیماری‌های جهان است. حدود ۵ درصد بزرگسالان و ۶ درصد کودکان حداقل یکبار در سال دچار این بیماری می‌شوند. در سال ۲۰۱۳ نزدیک به سه میلیون نفر در جهان بر اثر این بیماری جان خود را از دست دادند.
برونشیت چیست؟
برونشیت یک واژه لاتین و به معنای التهاب در برونش (راه‌های تنفسی) است.
می‌دانیم هوای تنفسی پس از حلق وارد نای می‌شود و سپس از طریق راه‌های تنفسی یا همان برونش‌ها به ریه می‌رسد.
باکتریها، ویروسها و عوامل محیطی می‌توانند عامل ایجاد برونشیت باشند. همان ویروس‌هایی که در حلق و بینی باعث ایجاد سرماخوردگی و آنفلوانزا می‌شوند، می‌توانند برونشیت ایجاد کنند.
برونشیت درون ریه‌ها
هنگامی‌که لوله‌های برونش حامل هوا به عمق ریه، ملتهب می‌شود، پوشش داخلی ریه ورم کرده و ضخیم‌تر می‌شود و همین امر مجاری تنفسی را باریک می‌کند؛ در نتیجه این غشا‌های تحریک‌شده، مخاط اضافی ترشح می‌کند که سطح مجاری هوایی کوچک را می‌پوشاند و گاهی‌اوقات نیز آن‌ها را مسدود می‌کند. سرفه، شیوه بدن برای خارج‌کردن این ترشحات و تنفس راحت‌تر است.
علائم برونشیت را با هم بخوانیم:
سرفه مداوم و دارای خلط
تب خفیف
مشکلات تنفسی مانند کم آوردن نفس
برونشیت حاد به طور معمول ظرف چند روز تا چند هفته رفع می‌گردد. برونشیت مزمن یکی از انواع بیماری مزمن انسدادی ریه به شمار می‌رود که ممکن است چندین ماه طول بکشد. درمان مناسب می‌تواند علائم برونشیت مزمن را کاهش دهد، اما نمی‌تواند با معالجه کامل همراه باشد و معمولا علائم تا حدودی باقی می‌مانند.
برونشیت حاد
برونشیت حاد شروعی ناگهانی دارد و برای مدت کوتاهی باقی می‌ماند. معمولاً عواملی مانند ویروسها، باکتریها، قارچها، مواد شیمیایی (مانند استنشاق آمونیاک) و سایر علل می‌توانند باعث برونشیت حاد شوند. بسیاری اوقات برونشیت تنها نیست بلکه با التهاب سایر بخش‌های برونشیت مانند عفونت ریوی (پنومونی)، التهاب نایژک‌ها (برونشیولیت) و دیگر موارد همراه است از این‌رو علائم و درمانی مشابه پنومونی دارد.
در مواردی که عامل بیماری‌زا ویروس باشد (مانند ویروس سرماخوردگی) درمان آنتی‌بیوتیکی کارایی ندارد و فقط علائم بیماری مانند سرفه، تب و خس‌خس سینه را می‌توان با دارو‌هایی مانند آنتی هیستامین، گشادکننده برونش و استامینوفن درمان نمود. برونشیت حاد ویروسی حتی بدون درمان هم دوره‌ای کوتاهتر از یک هفته دارد.
علائم برونشیت حاد
علائم اولیه برونشیت حاد مشابه سرماخوردگی یا آنفولانزا می‌باشند. (هرچند که این دو بیماری علائم متفاوتی هم دارند.)
علائم معمول
علائم معمول این بیماری عبارت‌اند از:
آبریزش بینی
گلودرد
خستگی
عطسه کردن
خس‌خس سینه
احساس سرما داشتن
احساس درد در ناحیه پشت و ماهیچه‌ها
تب از ۳۷.۷ درجه سانتیگراد الی ۳۸ درجه سانتیگراد
برای جلوگیری از برونشیت حاد، در معرض عوامل تحریک کننده موجود در هوا، از قبیل گردوخاک، بخار‌های شیمیایی و سایر آلاینده‌ها قرار نگیرید. در صورت نیاز ماسک بزنید.
احتمالاً پس از عفونت اولیه و ابتلا به بیماری، فرد بیمار سرفه خواهد کرد. سرفه در مراحل اولیه بیماری خشک خواهد بود، و در مراحل بعدی بیماری که مخاط تولید می‌شود، سرفه نیز خلط‌دار خواهد شد. سرفه خلط‌دار یکی از معمول‌ترین علائم برونشیت حاد است و می‌تواند به مدت ۱۰ روز الی ۳ هفته به طول بیانجامد.
یکی دیگر از علائمی که مشاهده خواهید کرد، تغییر رنگ مخاط از سفید به سبز یا زرد است. این تغییر رنگ بدان معنا نیست که بیماری شما ویروسی یا باکتریایی است. تغییر رنگ نشان‌دهنده‌ی فعال بودن سیستم ایمنی بدن است.
در صورتی که هر یک از علائم زیر را دارید سریعاً با پزشک خود تماس بگیرید:
کاهش وزن بیدلیل
سرفه‌های عمیق و با صدای بلند
مشکلات تنفسی
احساس درد در ناحیه قفسه سینه
تب ۳۸ درجه سانتیگراد و یا بیشتر
سرفه‌ای که بیش از ۱۰ روز طول بکشد
تشخیص برونشیت حاد
در بسیاری از موارد، برونشیت حاد بدون مداخله روش‌های درمانی از بین می‌رود. اما اگر به دلیل علائم برونشیت حاد به پزشک خود مراجعه کنید، آن‌ها کارشان را با معاینه فیزیکی بدن شما آغاز خواهند کرد.
به هنگام معاینه، پزشک به صدای ریه‌های شما به هنگام تنفس گوش خواهد داد و به دنبال صدای خس‌خس خواهد گشت. پزشک در رابطه با نوع سرفه‌های شما نیز سوال خواهد کرد، برای مثال در رابطه با تعداد سرفه‌ها و خلط‌دار بودن آن‌ها سوالاتی را از شما خواهد پرسید. ممکن است پزشکتان در رابطه با سرماخوردگی‌ها، ابتلا به بیماری‌های ویروسی و یا سایر بیماری‌های تنفسی نیز از شما سوالاتی را بپرسد.
اگر پزشک در رابطه با تشخیص بیماری مطمئن نباشد، از شما درخواست انجام عکس‌برداری با اشعه ایکس از ناحیه قفسه سینه را خواهد داشت. در صورت سینه‌پهلو کردن این آزمایش به پزشکتان در تشخیص بیماری کمک خواهد کرد.
درصورتی که پزشکتان تشخیص دهد علاوه بر بیماری برونشیت به بیماری دیگری نیز مبتلا شده‌اید، انجام آزمایش خون و کشت نمونه نیز مورد نیاز خواهد بود.
برونشیت حاد چه مدت طول می‌کشد؟
برونشیت حاد اغلب سه تا چهار روز پس از سرماخوردگی یا آنفلوانزا ایجاد می‌شود. ممکن است این بیماری با سرفه خشک شروع شود و اکثر افراد طی دو یا سه هفته دچار یک دوره حاد برونشیت شوند. بعضی‌اوقات ممکن است سرفه به مدت چهار هفته یا بیشتر ادامه یابد. در صورت مبتلانبودن به بیماری‌های زمینه‌ای، پس از بهبود عفونت اولیه، ریه‌ها به حالت عادی باز می‌گردد.
برونشیت یا بیماری دیگر؟
علائم برونشیت اغلب با بیماری‌های دیگری مانند آسم، ذات‌الریه، آلرژی، سرماخوردگی، آنفلوانزا، سینوزیت و حتی بیماری ریفلاکس معده (GERD) و سرطان ریه مشابه است. برای تشخیص دقیق این بیماری باید به پزشک مراجعه شود. بیماری‌های جدی مانند ذات‌الریه نیاز به درمان سریع دارد. در صورت احساس تنگی‌نفس یا خس‌خس سینه، مشاهده سرفه خونی، تب بالاتر از ۱۰۱ درجه فارنهایت (۳۸ درجه سانتیگراد) و سرفه بیش از چهار هفته باید به پزشک مراجعه شود.
چگونه می‌توان از بروز بیماری برونشیت پیشگیری کرد؟
بهترین راه برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری، سیگار نکشیدن یا ترک این عادت نادرست است. روش‌های دیگر شامل جلوگیری از سرماخوردگی و دوری از موارد تحریک‌کننده بینی، گلو و ریه مانند گرد و غبار یا حیوانات خانگی است. در صورت ابتلا به سرماخوردگی، استراحت و مصرف دارو طبق دستورالعمل پزشک توصیه می‌شود.
درمان برونشیت حاد
تا زمانی که علائم شما شدید نباشند، پزشک نمی‌تواند کار چندانی برای بهبودی برونشیت حاد شما انجام دهد. در بیشتر موارد، درمان این بیماری به مراقبت در منزل خلاصه می‌شود.
درمان با آنتی‌بیوتیک
وقتی احساس بیماری دارید، احتمالاً امیدوار خواهید بود که پزشک برای بهتر شدن وضعیت‌تان دارو‌هایی را تجویز کند. اما باید بدانید که آنتی‌بیوتیک برای افراد مبتلا به برونشیت حاد توصیه نمی‌شود. در بیشتر موارد بیماری برونشیت حاد توسط ویروسها ایجاد می‌شود و آنتی‌بیوتیک‌ها نیز تاثیری بر روی ویروسها ندارند، پس این دارو‌ها نمی‌توانند کمکی انجام دهند.
با این حال اگر طی فصول سرد سال و زمانی که ابتلا به آنفولانزا بالا است، به بیماری برونشیت حاد مبتلا شده باشید و در معرض سینه پهلو کردن قرار بگیرید، پزشک برایتان آنتی‌بیوتیک تجویز خواهد کرد. چراکه احتمال دارد بیماری برونشیت حاد به سینه پهلو تبدیل شود، و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند از این بیماری جلوگیری کند.
نکاتی برای مراقبت‌های خانگی
انجام کار‌های زیر باید به بهبود علائم بیماری کمک کنند.
این کار‌ها را انجام دهید:
*مصرف دارو‌های ضدالتهاب غیراستروئیدی OTC، مانند ایبوپروفن (Advil)، و ناپروکسن (Aleve,Naprosyn) می‌تواند گلودرد شما را تسکین دهد.
*برای ایجاد رطوبت در هوا یک رطوبت‌ساز تهیه کنید. این کار موکوز موجود در مجاری بینی و سینه را شل کرده و تنفس را راحت‌تر می‌کند.
*برای رقیق کردن موکوز، مایعات زیادی (از قبیل آب و چای) بنوشید. این کار سبب می‌شود خارج کردن موکوز از بدن با سرفه کردن و یا از طریق بینی ساده‌تر شود.
*به چای و یا آب‌جوش خود زنجبیل اضافه کنید. زنجبیل دارای یک ماده‌ی ضدالتهاب طبیعی است که می‌تواند لوله‌های برونش ملتهب را تسکین دهد.
*برای تسکین سرفه‌های خود عسل تیره رنگ مصرف کنید. عسل گلودرد شما را تسکین داده و خواص ضدویروسی و ضدباکتریایی دارد.
*سرفه خلط‌دار یکی از معمول‌ترین علائم برونشیت حاد است
این نکات می‌توانند به کاهش علائم شما کمک کنند، اما اگر خس‌خس می‌کنید و به هنگام تنفس مشکل دارید بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. پزشک شما دارو‌هایی را برایتان تجویز خواهد کرد که مسیر تنفس شما را باز کند.
