اختصاصی «تابناک با تو» - مناره شمس تبریزی مناره‌ای مربوط به سدهٔ ۶ ه. ق است و در خوی، بلوار شمس تبریزی، کوچه شمس واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۴ بهمن ۱۳۵۲ با شمارهٔ ثبت ۹۶۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این مناره در صحن آرامگاه شمس تبریزی از صوفیان و عارفان پرآوازه ایرانی است.
مناره شمس‌تبریزی برج زیبایی است که در گذشته در وسط باغ مشجری در گوشه شمال‌غربی شهر خوی قرار گرفته بود. امروزه این مناره در میان ساخت و ساز‌های جدید شهری در محله شمس‌تبریزی شهر خوی قرار گرفته است.
شمس تبریزی کیست؟
محمد بن علی بن ملک داد تبریزی که او را با نام شمس تبریزی می‌شناسیم از صوفیان معروف ایرانی است. بهترین توصیف در مورد شمس تبریزی همان جمله‌ای است که افلاکی در موردش گفته است: «جماعت مسافران صاحب دل او را پرنده گفتندی جهت طی زمینی که داشته است». اطلاع چندانی در مورد زندگی شمس موجود نیست و تنها اثر بازمانده از او مقالات شمس است که دربردارنده سخنرانی‌های شمس در قونیه است. این سخنان توسط مریدان مولانا گردآوری شده‌اند. شهرت شمس تبریزی بیشتر به واسطه ملاقات وی با مولانا و تاثیراتی است که بر او گذاشته است.
تاریخچه
روی دیوار‌های ورودی، شماری برنوشته نمایش داده شده‌است که دربردارنده اطلاعات تاریخی دربارهٔ شمس تبریزی و مولانا و همچنین بنا و معماری این اثر تاریخی است. در زمینه وابستگی این مناره با شمس چنین آمده‌است:
«ارتباط مناره شمس تبریزی از اینجاست که شاه اسماعیل اول صفوی با ارادتی که به شمس تبریزی داشت، کاخ خود را در کنار آرامگاه شمس ساخت و طبق منابع تاریخی، سلطان سلیمان قانونی در دومین حمله خود به آذربایجان روز پنج شنبه ۹۴۲ هـ. ق. همراه صدر اعظم خود به زیارت تربت شمس آمد و واقعه‌نویس همراه او نصوحی السلاحی مطراقچی در کتاب «بیان منازل سفر عراقین» خبر این بازدید را نوشته و تصویری از خوی کشیده‌است. همچنین این موضوع در «منشأت السلاطین» اثر فریدون بیگ و «تاریخ امپراتوری عثمانی» از روزنامهٔ سفر سلطان سلیمان قانونی پادشاه عثمانی هامر پورگشتال نیز آمده‌است. بعد‌ها کاخ شاه اسماعیل در حملات عثمانی‌ها که خوی سه بار تخریب شد از بین رفت و با گذشت قرن‌ها آرامگاه شمس نیز ویران گردیده و از آن مجموعه کاخ همراه با سه منار با تزئینات شاخ و جمجمه قوچ و آرامگاه دو تا منار باقی ماند و نام شمس تبریز گرفت که یکی از منار‌ها نیز مقارن با جنگ جهانی اول (تقریبا صد سال قبل) خراب شد.»
معماری
مناره شمس تبریزی باقیماندهٔ مقبره‌ای با همین نام است که بر روی مزار منسوب به شمس تبریزی در شهر خوی قرار دارد. این بنا در محلهٔ امامزاده سید بهلول در شمال غربی شهر خوی واقع شده‌است. سطح بیرونی این مناره با شاخ‌هایی از قوچ وحشی که شاه اسماعیل صفوی طی اقامت چهل روزه‌اش در کوه چله خانهٔ خوی شکار کرده بود، تزیین شده‌است. طبق اسناد موجود، این بنا به دستور شاه اسماعیل صفوی ساخته شده و مناره آن به وسیله شاخ قوچ‌های وحشی تزئین شده‌است. از شاخ قوچ در مناره یاد شده برای نشان دادن قدرت و مهارت شاه اسماعیل در شکار قوچ در یک روز صورت گرفته‌است.
مدارک و تصاویر مینیاتوری باقیمانده از مقبره شمس تبریزی در شهرستان خوی نشان می‌دهد این بنا در ابتدا از ۳ مناره دور قبر شمس تشکیل شده بود که به دلایل طبیعی اکنون تنها یکی از آن‌ها مانده‌است.
برج شمس تبریزی ۳٫۴۰ متر قطر داشته و مساحت آن نیز ۱۱ متر است. مقبره شمس تبریزی دارای برجی به ارتفاع ۱۷ متر است و آرامگاه شمس در فاصله ۱۰ متری از مقبره ساخته شده قرار دارد.
مقبره شمس تبریزی کجاست؟
خوی، واقع در استان آذربایجان غربی، به اعتقاد اکثریت شمس شناسان و علاقمندان به این عارف بزرگ، به عنوان آرامگاه اصلی این عارف فرزانه به ثبت میراث فرهنگی در آمده است. لیکن مقبره و مسجد شمس در قونیه ترکیه، به علت وجود تربت شمس تبریزی در مسجد شمس، شهرت بسیاری دارد و سالانه گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌نماید، که بازدید از آن خالی از لطف نیست؛ با این وجود، بر طبق اسناد به دست آمده از مجمل فصیحی و کتاب منشأت السلاطین و بسیاری دیگر از منابع، از شهر خوی به عنوان محل قرار گیری مدفن شمس تبریزی یاد می‌شود.
این مقبره در فاصله‌ای سه کیلومتری از مرکز شهر خوی استان آذربایجان غربی، در محله امامزاده، بین خانه‌های کوچه شمس تبریزی واقع شده است؛ که با ۱۰ متر فاصله، در مجاورت «شاخ‌های قوچ» (معروف به منار شمس تبریزی) به ارتقاع تقریبی ۱۵ متر، قرار دارد.
مجموعه یادمان شمس تبریزی که با بودجه ۱۵ میلیارد تومانی در سال ۱۳۹۷ با حضور معاونت رئیس جمهوری وقت و ریاست سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کلنگ زده شد؛ سالانه میزبان گردشگران بسیاری از ایران و دیگر کشور‌ها می‌باشد. این مقبره اکنون یکی از زیارتگاه‌های مطرح و نماد شهر خوی است؛ که هر سال، آذر ماه، مریدان این عارف نامی برای برگزاری مراسمی خاص از دیگر شهر‌ها و همچنین کشور‌های همسایه به آن سفر می‌کنند. به علاوه، در سال‌های اخیر شاهد برگزاری کنگره بین المللی شمس تبریزی در این مکان بوده ایم؛ که نشان دهنده اهمیت این یادمان می‌باشد.
چگونه به آرامگاه شمس تبریزی برویم؟
مزار دیدنی شمس تبریزی در ایران، واقع شده در استان آذربایجان غربی، خوی، محله امام زاده، کوچه‌های شمس تبریزی است. برای بازدید از این آرامگاه می‌توانید، با شماره تماس ۲۲۲۴۱۷۷ (۰۴۶۱) برای اطلاعات بیشتر در مورد چگونگی دسترسی آسان‌تر به این مکان تماس حاصل فرمایید. لازم به ذکر است که، این مجموعه دسترسی آسانی به وسایل نقلیه برای عبور و مرور داشته و همچنین دارای پارکینگ اختصاصی می‌باشد.
مکان‌های دیدنی اطراف آرامگاه شمس تبریزی
مناره شاخ‌های قوچ در فاصله ۱۰ متری از آرامگاه شمس واقع شده‌اند، نمایان‌ترین شناسه آرامگاه شمس در خوی می‌باشد؛ که ارتفاع آن حدود ۱۴ متر برآورد شده است.
قدمت این مناره به دوران شاه اسماعیل صفوی نسبت داده شده؛ که پس از شکار یک روزه اش در آن حوالی، که تعداد بسیار بالایی از قوچ‌های وحشی را شکار کرده بود، دستور ساخت این بنا را با کله و شاخ این قوچ‌ها داد. لیکن با توجه به معماری و ساختار این مناره بسیاری نسبت آن را به دوره سلجوقی و زمان جنگ آلب ارسلان با امپراتوری روم داده اند؛ چرا که سبک «میل قاوردی» که در بنا‌های بردسیر کرمان استفاده شده است، به این مناره بسیار نزدیک می‌باشد.
با توجه به تصاویر مینیاتوری به جای مانده، این بنا در گذشته دارای سه مناره بوده است؛ که آخرین بار در سال ۹۴۲ قمری زمانی که پادشاه عثمانی به خوی سفر کرده بود، شاخ‌های قوچ با سه مناره به تصویر کشیده شد و طبق گفته عام و پیرمردان و محلیان منطقه، حدود ۱۲۰ سال پیش دومین مناره نیز تخریب شد و اکنون این بنا تنها با یک مناره باقی مانده است.
نصب شاخ‌های قوچ به همراه سر‌های شان خصوصیت ویژه این بنا می‌باشد، چرا که غیر از شاخ قوچ و کله این حیوان، هیچ ابزار دیگری برای تزیین آجرکاری و فرم خارجی این مناره استفاده نشده است. با توجه به نظریات تاریخ شناسان، این بنا برای به رخ کشیدن قدرت پادشاه که توانسته این تعداد قوچ را تنها در یک روز شکار کند ساخته شده بود.
لازم به ذکر است، که برای بازدید از مجموعه یادمان شمس تبریزی که در شهرستان خوی واقع شده است، نیازی به پرداخت هیچ گونه ورودی نیست. همچنین این مجموعه دارای امکاناتی مانند سرویس بهداشتی، دسترسی آسان به سیستم حمل و نقل عمومی، وجود پارکینگ اختصاصی، رستوران، نزدیک بودن به اقامتگاه ها، آنتن دهی مناسب تلفن‌های همراه و دسترسی معلولان به ویلچر می‌باشد.
بهترین زمان برای سفر و بازدید این مکان، پاییز است، چون کنگره بین المللی شمس تبریزی و مراسمات اختصاصی مریدان وی در این فصل صورت می‌گیرد.
پرسش‌های متداول
آرامگاه شمس تبریزی کجاست؟
آرامگاه شمس تبریزی در شهر خوی استان آذربایجان غربی، محله امامزاده، بلوار شمس تبریزی قرار دارد.
آرامگاه شمس تبریزی از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟
در این آرامگاه فقط یک سردیس، یک مناره و سنگ مزار وجود دارد و این تمام سهم شمس تبریزی در آرامگاهش است.
آیا مناره شمس تبریزی ثبت ملی شده است؟
بله. مناره شمس تبریزی در تاریخ ۱۴ بهمن ۱۳۵۲ با شماره ثبت ۹۶۶ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
مناره شمس تبریزی چه ویژگی دارد؟
سطح بیرونی این مناره با شاخ‌هایی از قوچ وحشی تزیین شده است که شاه اسماعیل صفوی طی اقامت چهل روزه‌اش در کوه چله خانه خوی شکار کرده بود.
