تابناک باتو ــ موضوع آب در ایران از دیرباز محل نزاع بین اقوام و درون اقوام بوده است. در دشت لار، چشمه‌های متعدد همیشه صحنه درگیری‌های خونین بوده تا جاییکه که اسامی آنها، یادبود جنگ‌های سده‌های گذشته است. نام هایی، چون چشمه خونی، ۷ برادران، دو تن، چهل تن و....
اما با گذشت زمان، ایرانیان با خلق قنات و خرع تکنیک کاریز (به سطح آوردن آب از عمق بدون پمپاژ) و حتی کشاندن آب از زمین پست به بالاتر (جنب زیگورات چغازنبیل) و از همه مهمتر، معرفی ساختار مدیریت آب، به رهبری "میراب" که امین و مدبر مردمی بود، بتدریج بر مشکل کمبود آب، فائق آمدند.
این‌ها در کنار تعقل و انتخاب گزینه‌های کشت کمتر آب بر، ایرانیان را سرآمد انسان‌های متمدن، معرفی کرد.
آب، مبحثی بدون زمان (Timeless) است و تصمیمات کلان کشور، ارتباطی به تغییرات حاکمیتی ندارد.
کما اینکه انرژی اتمی یا مترو و راه آهن و سدسازی و جاده و فرودگاه و... نطفه اش در دوره قبلی منعقد شد؛ برای مثال، در مورد فرودگاه امام که شهر فرودگاهی است و نقشه آن سال‌ها پیش، طرح شده و هم اکنون نیز امتداد یافته است. (با تفاوت‌هایی در شیوه اجرا).
آب، مهمترین چالش خاورمیانه هست و خواهد بود و این دلیل کافی است تا نقشه راهبردی دقیقی برای کنترل اوضاع داشته باشیم.
اقوام نیز نباید در حوزه آب بصورت جزیره‌ای فکر کنند، چراکه کویر و کوهستان و جنگل، اعضای یک بدن هستند.
شمال کشور، در تصمیمات کلان، دارای کمترین صنعت سنگین شد و آنجا بعنوان قلب محیط زیست، تنها در باغ و جنگلداری و کشاورزی و دامداری و صیادی و. توسعه یافت و بندرت صنایع سبکی، چون ریسندگی و دوخت البسه یا محصولات خانگی کوچک نیز، مجوز کار یافتند.
نبود صنایع سنگین در شمال، با توسعه توریسم، کمی از بیماری بیکاری کاسته، ولی درمان نکرده است.
برای زاگرس با سرچشمه آن؛ کوهرنگ نیز چنین برنامه‌ای که منافع کل کشور را تامین کند، تدوین و درحال اجراست.
کوهرنگ با بارش بالای ۲ هزار میلیمتر، بیشتر از انزلی، آبی پایدارتر و منجمد دارد و این آب با هجوم صنایع غیر مرتبط در اطراف و ارتفاعات بالای ۱۸۰۰ متر که شانس یخبندان و ذخیره ۶ ماهه دارند، برای کشور و حتی خود ساکنین نواحی، خطرناک و مصداق توسعه ناپایدار است.
فرونشست زمین؛ گاهی واکنش طبیعت به رفع نیاز خود است
امروزه اخبار، حکایت از شکاف و نشست زمین در مناطق مرکزی ایران دارد. این شکاف‌ها ثمره خشکسالی توأم با برداشت بیش از حد آب است، ولی به نظر نگارنده _ بر خلاف نظر غالب اساتید محترم_ الزاما یک پدیده خطرناک زیستی - جغرافیایی نیست و صرفا واکنشی طبیعی از سوی خاک برای رفع نیاز خود است.
این شکاف و نشست، رفتار طبیعت در قبض وبسط رطوبت خاک است که می‌تواند ناشی از تغییرات اقلیمی هم باشد.
در مناطق کویری، بعد از پایان فصل بارش و تابش شدید خورشید، بلافاصله، ترک‌های کوچک و متعددمشاهده می‌شود که این اَشکال یا تَرَک‌ها با قطر تقریبا نیم متر، کنار هم، مناظر بدیعی برای عکاسان ایجاد می‌کند. این ترک‌ها در اولین بارش بهاری، محلی برای اختفای آب زیر لایه‌های خاک می‌شوند و از تبخیر سریع، جلوگیری می‌کنند.
در اشل بزرگتر نیز، واکنش طبیعی زمین به کاهش آب، تشکیل ترک‌های بسیار بزرگ و عمیق است. این خطوط که در نقاطی ده‌ها کیلومتر، طول و چندین متر عرض و عمق دارند و در نقاطی به حفره‌های عمیق می‌رسند، نوعی زهکش طبیعی ساخته و با چند بارش سنگین، این زهکش ها، تبدیل به نهر فصلی و حفره‌ها نیز، مخزنی برای اختفای آب می‌شوند (نمونه آن در حاشیه اتوبان قم به سمنان وجنوب گرمسار مشاهده می‌شود که درز خاکی، محل رویش گیاهانی، چون تاق و گز شده است. این رویش‌ها بدلیل وجود رطوبت در ترک و طولانی بودن مدت سایه در گرمای کشنده کویر است که علامت خوبی برای ایجاد اکوسیستم جدید است).
این تَرک ها، طی سال‌ها در کویر شهداد به رودخانه فصلی، تبدیل و عملا به ایجاد دریاچه‌ای با قطر چند کیلومتر در بهار، منجر شده است. در مقاطعی از این ترک ها، بتدریج، ارتفاع دیواره‌ی رودخانه بدلیل فرسایش آب به ۱۰ متر رسیده است.
در سال ۱۳۹۸، در شرق اردستان و نزدیک زواره، دریاچه‌ای به عرض چند صد متر و طول ۵۰ کیلومتر، متولد شد. درست در فاصله نزدیک ترک‌های جنوب کاشان و نزدیک مهاباد. آب این دریاچه از نهر‌های ناشی از ترک‌های پس کششی خشکسالی، طی بارندگی‌های کم نظیر بهاری، تامین شد و بدلیل ساختار زمین شناسی دره زواره، دریاچه‌ای کم عمق پدید آمد. (مانند مهریز یزد)
رضا کمال
