اختصاصی «تابناک با تو» - ملاتونین (به انگلیسی: Melatonin) با فرمول شیمیایی N-acetyl-۵-methoxy tryptamine هورمونی است که در غدهٔ صنوبری (پینه‌آل)، غدهٔ کوچکی در مغز، تولید می‌شود و به تنظیم چرخهٔ خواب و بیداری در بدن کمک می‌کند.
مقدار بسیار کمی از ملاتونین در غذا‌هایی مانند گوشت‌ها، حبوبات، میوه‌ها و سبزی‌ها وجود دارد.
ملاتونین همچنین به صورت مکمل غذایی در بازار وجود دارد، هرچند ارزش تغذیه‌ای شناخته‌شده‌ای ندارد. حرکات نامنظم چشم در ترشح ملاتونین تأثیر مستقیم دارد.
این هورمون توسط غده غده کاجی (رو مغزی) تولید می‌شود. مقدار ترشح این هورمون در شب به حداکثر و در نزدیکی ظهر به حداقل می‌رسد. عملکرد این هورمون در انسان به خوبی معلوم نیست. اما به نظر می‌رسد در تنظیم ریتم‌های شبانه‌روزی ارتباط داشته باشد. ملاتونین، در روز‌های کوتاه فصل زمستان ممکن است زودتر، یا در اغلب موارد دیرتر شروع شود. این تغییر در روند ترشح ملاتونین ممکن است در ایجاد علائم «بیماری خلقی فصلی» (SAD) یا افسردگی زمستانی نقش داشته باشد. میزان طبیعی ملاتونین با افزایش سن به تدریج کاهش پیدا می‌کند. در برخی از سالمندان ممکن است تولید ملاتونین به حد ناچیزی برسد، یا کامل قطع شود.
ملاتونین چیست؟
ملاتونین هورمونی است که به صورت طبیعی در بدن یافت می‌شود. ملاتونینی که به‌عنوان دارو استفاده می‌گردد، معمولاً به صورت سنتتیک در آزمایشگاه ساخته می‌شود که به‌صورت شایع، به فرم قرص در دسترس است. با این‌حال ملاتونین را می‌توان به اشکال دارویی که زیر زبان ویا در گونه قرار می‌گیرد نیز پیدا نمود؛ این روش استفاده از ملاتونین اجازه می‌دهد ملاتونین به‌صورت مستقیم در بدن جذب شود.
برخی از افراد قرص ملاتونین را به‌صورت خوراکی مصرف می‌کنند تا ساعت درونی بدن خود را تنظیم کنند. قرص ملاتونین اغلب برای بی‌خوابی و بهبود خواب در شرایط مختلف استفاده می‌شود؛ برای مثال برای افرادی که آب به آب شده‌اند (به دلیل قرارگیری در محلی که با محل زندگی آن‌ها تفاوت ساعتی دارد)، برای تنظیم چرخه خواب و بیداری در افرادی که برنامه کار روزانه آن‌ها تغییر می‌کند (بیماری شیفت کاری) و همچنین برای کمک به ایجاد چرخه روز و شب در افراد، استفاده می‌شود.
موارد مصرف ملاتونین به عنوان دارو
مکمل‌های غذایی ملاتونین گاهی برای درمان مشکل پرواززدگی (جت لگ) یا بی‌خوابی به کار می‌روند. اگر زمانی که دارو خورده می‌شود صحیح نباشد، در عوض می‌تواند سازگاری را به تأخیر بیندازد. دانشمندان همچنین در حال تحقیق دربارهٔ سایر اثرات احتمالی مؤثر ملاتونین هستند از جمله:
* درمان اختلال خلقی فصلی (SAD).
* کمک به تنظیم خواب افرادی که در شیفت‌های عصر یا شب کار می‌کنند. به نظر می‌رسد که ملاتونین در برابر مشکلات خواب افرادی که در شیفتی کار می‌کنند، استفاده محدود داشته باشد. شواهد آزمایشی حاکی از آن است که باعث افزایش مدت زمانی می‌شود که افراد قادر به خوابیدن هستند.
* کاهش سردرد‌های مزمن خوشه‌ای.
* شواهدی مقدماتی وجود دارد که مصرف ملاتونین به عنوان مکمل غذایی، ممکن است گسترش سرطان را در بدن متوقف کند یا به تأخیر بیندازد، دستگاه ایمنی را تقویت کند و فرایند پیری را کُند کند.
* پیشگیری یا کاهش مشکلات خواب یا گیجی پس از جراحی.
اثبات تأثیر ملاتونین در این موارد نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.
* ملاتونین همچنین از لحاظ درمان مشکلات خواب در افراد نابینا مورد بررسی قرار گرفته‌است. افراد نابینا که ادراکی از نور ندارند، ممکن است دچار مشکلات خواب شوند؛ مثلاً در طول روز بخوابند و شب‌ها بیدار بمانند.
* در اتحادیه اروپا برای درمان بی خوابی در کودکان و نوجوانان ۲ تا ۱۸ ساله مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) و / یا سندرم اسمیت - مگنیس، جایی که اقدامات بهداشت خواب کافی نبوده‌است استفاده می‌شود و برای تک درمانی برای درمان کوتاه مدت بی خوابی اولیه که با کیفیت پایین خواب در افرادی که ۵۵ سال و بالاتر دارند مشخص می‌شود.
* ملاتونین یک جایگزین ایمن‌تر از کلونازپام در درمان اختلال رفتار خواب REM است - بیماری در ارتباط با سینوکلینوپاتی مانند بیماری پارکینسون و زوال عقل با اجسام لوئی. در اروپا از آن برای درمان کوتاه مدت بی خوابی در افرادی که ۵۵ سال یا بالاتر دارند استفاده می‌شود. به نظر می‌رسد که یک عامل خط اول در این گروه باشد.
* ملاتونین زمان تا شروع خواب را کاهش می‌دهد و باعث افزایش مدت زمان خواب در کودکان مبتلا به اختلالات عصبی تکاملی می‌شود.
* ملاتونین ممکن است در سندرم تأخیر فاز خواب مفید باشد. به نظر می‌رسد ملاتونین به اندازه راملتون کار می‌کنند، اما هزینه کمتری دارند.
خواص ملاتونین
ملاتونین برای موارد بسیاری استفاده می‌شود؛ اما تاثیرات آن متفاوت است؛ برخی از خواص ملاتونین در بسیاری از افراد به اثبات رسیده و احتمال بالایی در کاربردی بودن دارد، با این‌حال برخی از خواص ملاتونین احتمال کمتری در عملکرد موثر دارند. در ادامه این خواص ملاتونین را به صورت دسته‌بندی شده آورده‌ایم.
خواص ملاتونین با احتمال تاثیر بالا
اشکال در به خواب رفتن در زمان خواب قراردادی (سندروم فاز خواب تاخیری): استفاده از قرص ملاتونین به صورت خوراکی نشان داده است که در کاهش زمان مورد نیاز برای بخواب رفتن در جوانان به کودکان که مشکل خواب دارند موثر است با این حال به نظر می‌رسد در طول یک سال توقف درمان مشکلات خواب باز می‌گردند
بیماری خواب و بیداری غیر ۲۴ ساعته: مصرف قرص ملاتونین در زمان خواب به نظر می‌رسد برای بهبود خواب در کودکان و بزرگسالانی که نابینا هستند موثر باشد.
خواص ملاتونین با احتمال تاثیر کمتر
به‌هم ریختگی خوابی که توسط دارو‌های فشار خون خاص ایجاد شده است (بی‌خوابی ناشی از بتابلاکر): دارو‌های بتابلاکر همچون آتنولول و پروپرانولول، دسته‌ای از دارو‌ها هستند که به نظر می‌رسد سبب کاهش سطوح ملاتونین می‌شوند. این مسئله ممکن است سبب ایجاد مشکلات در خواب شود. تحقیقات نشان داده است مصرف داروی ملاتونین خوراکی، سبب کاهش مشکلات خواب در بیمارانی که بتابلاکر مصرف می‌کنند، می‌شود.
سرطان: دوز بالای ملاتونین که توسط متخصص تجویز می‌شود، در کنار شیمی درمانی ویا سایر درمان‌های سرطان، ممکن است در کاهش اندازه تومور و افزایش میزان بقا در برخی از افرادی که سرطان دارند، موثر باشد.
بیماری رحم دردناک (اندومتریوز): مصرف روزانه ملاتونین به مدت ۸ هفته، به نظر می‌رسد سبب کاهش درد و همچنین کاهش مصرف مسکن در خانم‌هایی که اندومتریوز دارند، می‌شود. همچنین سبب کاهش درد در هنگام قاعدگی، مقاربت و زمانی که به دستشویی می‌روند نیز می‌شود.
فشار خون بالا: مصرف شکلی از ملاتونین که آزادسازی آن کنترل شده است، قبل از زمان خواب، به نظر می‌رسد سبب کاهش فشار خون در افرادی که فشار خون بالا دارند، می‌شود. با این حال فرمول‌هایی از قرص ملاتونین که آزادسازی سریع دارند، به نظر می‌رسد تاثیری نداشته باشند.
بیماری بی‌خوابی: دریافت قرص ملاتونین کوتاه‌مدت، به نظر می‌رسد زمان به خواب رفتن در افرادی که به بیماری بی‌خوابی دچار هستند را کاهش می‌دهد؛ اما این کاهش تنها به میزان ۷ تا ۱۲ دقیقه است. همچنین ممکن است سبب افزایش میزان خواب در افرادی که دچار بی‌خوابی هستند، شود؛ اما نتایج ضد و نقیض است و در بهترین حالت، فایده آن بسیار کم است. برخی از افراد می‌گویند ملاتونین به آن‌ها کمک می‌کند بهتر بخوابند، با این حال آزمایشات آن را تایید نمی‌کند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد ملاتونین به افراد مسن بیشتر از افراد جوان و کودکان کمک می‌کند و ممکن است به این دلیل باشد که افراد پیر، هورمون ملاتونین کمتری در بدن خود دارند تا استفاده شود. همچنین فوایدی در استفاده از ملاتونین برای افرادی که بی‌خوابی و سایر بیماری‌ها را دارند، وجود دارد. تحقیقات نشان می‌دهد ملاتونین سبب بهبود مشکل خواب مرتبط با سایر شرایط می‌شود که شامل افسردگی، شیزوفرنی، اوتیسم، ناتوانی رشدی، صرع و ناتوانی ذهنی هستند؛ اما این موضوع که آیا ملاتونین می‌تواند سبب بهبود مشکلات خواب در افرادی که بیماری آلزایمر، جنون، بیماری پارکینسون، آسیب مغزی تروماتیک و بیماری‌های مصرف مواد دارند ویا افرادی که تحت دیالیز هستند، باشد؛ نامعلوم است.
آب به آب شدن: بسیاری از تحقیقات نشان می‌دهد که ملاتونین می‌تواند سبب بهبود علائم خاصی از آب به آب شدن همچون هوشیاری و هماهنگی حرکات شود. ملاتونین همچنین به نظر می‌رسد که بتواند اندکی در بهبود سایر علائم آب به آب شدن، همچون خستگی و خواب‌آلودگی در طول روز شود؛ اما قرص ملاتونین احتمالاً برای کاهش زمان به خواب رفتن افرادی که آب به آب شده‌اند، تاثیری ندارد.
میگرن: بسیاری از شواهد نشان می‌دهند مصرف ملاتونین پیش از خواب، سبب پیشگیری از میگرن در بزرگسالان و کودکان می‌شود. همچنین زمانی که سردرد‌ها بروز می‌کنند، خفیف‌تر بوده و سریع‌تر رفع می‌شوند؛ اما این معلوم نیست که آیا ملاتونین به درمان میگرن کمک می‌کند یا نه؟!
اضطراب پیش از جراحی: شکلی از ملاتونین که به صورت زیر زبانی یا خوراکی استفاده می‌شود، می‌تواند به‌طور متوسطی سبب کاهش اضطراب پیش از جراحی در افراد بالغ شود. همچنین به نظر می‌رسد که نسبت به سایر دارو‌هایی که برای کاهش اضطراب پیش از جراحی مصرف می‌شوند، عوارض کمتری داشته باشد؛ اما این موضوع مشخص نیست که ملاتونین در کاهش اضطراب پیش از جراحی در کودکان نیز سودمند است؟!
آفتاب سوختگی: استعمال ژل ملاتونین بر روی پوست پیش از قرار گیری در معرض آفتاب، به نظر می‌رسد سبب جلوگیری از آفتاب سوختگی شود. استعمال کرم ملاتونین به پوست پیش از قرارگیری در معرض آفتاب، به نظر می‌رسد به افرادی که بسیار به تابش آفتاب حساس هستند، کمک کند؛ اما کرم ملاتونین احتمالاً سبب پیشگیری از آفتاب سوختگی در افرادی که پوست آن‌ها حساسیت کمتری دارد، نمی‌شود.
گروهی از شرایط دردناک که مفصل فک و عضلات آن را تحت تاثیر قرار می‌دهند (اختلالات مفصل گیجگاهی یا TMD): تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف ملاتونین در زمان خواب به مدت ۴ هفته به کاهش ۴۴ درصدی درد و افزایش تحمل درد تا ۳۹ درصد در خانم‌هایی که درد فک دارند، کمک می‌کند.
سطح پلاکت پایین در خون (ترومبوسیتوپنی): مصرف ملاتونین خوراکی می‌تواند کاهش شمارش پلاکت‌های خون مربوط به سرطان یا مربوط به درمان سرطان ویا سایر بیماری‌ها را بهبود ببخشد.
عوارض قرص خواب آور ملاتونین
زمانی که به‌صورت خوراکی مصرف شود: ملاتونین به احتمال زیاد زمانی که به‌صورت خوراکی و به مدت کوتاه مصرف شود، برای بیشتر بالغین بی‌خطر است. همچنین به احتمال کمتری چنانچه ملاتونین به‌صورت درست به شکل خوراکی مصرف شود، به مدت طولانی نیز بی‌خطر است. ملاتونین به مدت دو سال در برخی افراد، بدون ایجاد عوارض قرص خواب آور ملاتونین استفاده شده است. با این‌حال ممکن است عوارض قرص خواب آور ملاتونین، شامل مواردی همچون سردرد، افسردگی کوتاه‌مدت، خواب‌آلودگی در طول روز، گیجی، گرفتگی شکم و تحریک‌پذیری باشد. پس از مصرف ملاتونین به مدت ۴ تا ۵ ساعت رانندگی نکنید و از وسایل نقلیه استفاده نکنید.
هنگامی که بر روی پوست استعمال می‌شود: به احتمال زیاد ملاتونین برای بیشتر بالغین هنگامی که به‌صورت مستقیم به پوست استعمال می‌شود، برای مدت کوتاه، بی‌خطر است.
تزریق درون رگی: ملاتونین به احتمال کمتری هنگامی که به‌صورت مستقیم به بدن تزریق شود، در حالی‌که تحت نظر متخصص سلامتی باشد، بی‌خطر است.
موارد منع مصرف قرص ملاتونین
بارداری: به احتمال کم ملاتونین برای خانمهایی‌هایی که می‌خواهند باردار شوند، هنگامی که به صورت خوراکی یا تزریقی و به‌صورت مداوم یا در دوز‌های بالا استفاده شود، خطرناک است. ممکن است تاثیرات شبیه به کنترل بارداری داشته باشد که سبب می‌شود باردار شدن دشوار‌تر گردد. اطلاعات قابل اطمینان کافی برای اینکه آیا ملاتونین در دوز‌های کمتر برای افرادی که می‌خواهند باردار شوند، بی‌خطر است یا نه، وجود ندارد. برخی شواهد نشان می‌دهند دوز‌های کم دو تا سه میلی گرم در روز ممکن است بی‌خطر باشد؛ اما به تحقیقات بیشتری برای تایید آن نیاز است. در ارتباط با بی‌خطر بودن استفاده از قرص خواب آور ملاتونین هنگام بارداری اطلاعات کافی وجود ندارد، پس بهتر است تا زمانی که اطلاعات بیشتری به دست آید، زمان بارداری یا هنگام اقدام به بارداری را به‌عنوان موارد منع مصرف قرص ملاتونین رعایت نمایید.
زمان شیردهی: اطلاعات کافی در ارتباط با بی‌خطر بودن ملاتونین در زمان شیردهی وجود ندارد؛ بنابراین بهتر است، استفاده نشود.
کودکان: به احتمال کم، برای مدت کوتاه و به‌صورت خوراکی، ایمن است و معمولاً هنگامی که تا سه میلی گرم در روز برای کودکان و ۵ میلی گرم در روز برای افرادی که در سن بلوغ هستند، مصرف شود؛ قابل تحمل است. نگرانی‌هایی در ارتباط با اینکه ممکن است ملاتونین با رشد در زمان بلوغ تداخل ایجاد کند، وجود دارد. تا زمانی که این مسئله تایید شود، باید مصرف ملاتونین را تنها برای کودکانی که نیازمند دریافت دارو هستند، محدود کرد. در ارتباط با اینکه مصرف خوراکی ملاتونین برای طولانی‌مدت در کودکان بی‌خطر است، شواهدی وجود ندارد و بهتر است جزو موارد منع مصرف قرص ملاتونین قرار بگیرد.
بیماری‌های خونریزی‌دهنده: ممکن است سبب افزایش خونریزی در افرادی که به بیماری‌های خونریزی‌دهنده مبتلا هستند، شود.
افسردگی: ملاتونین همچنین ممکن است علائم افسردگی را وخیم کند.
فشار خون بالا: ملاتونین می‌تواند فشار خون را در افرادی که دارو‌های خاصی برای کنترل فشار خون مصرف می‌کنند، بالا ببرد؛ از استفاده از آن پرهیز کنید.
بیماری‌های تشنجی: مصرف ملاتونین ممکن است سبب افزایش ریسک تشنج شود.
دریافت پیوند: ملاتونین می‌تواند عملکرد سیستم ایمنی را افزایش دهد و ممکن است با درمان سرکوب ایمنی که توسط افرادی که گیرنده پیوند هستند، دریافت می‌شود؛ تداخل داشته باشد.
حرف آخر
اختلال خواب ناشی از به هم ریختن هورمون ملاتونین یک عارضه است که ممکن است به دلایل مختلفی افراد را درگیر کند. از مهم‌ترین این عوامل، بالا رفتن سن و یا سفر‌های بین قاره‌ای است. هورمون ملاتونین با تاریک شدن هوا در بدن ترشح شده و باعث ایجاد احساس خواب آلودگی می‌شود. زمانی که روند طبیعی خواب و ترشح این هورمون با اختلال مواجه شود، می‌توان از یک روش درمانی به کمک مصرف ملاتونین استفاده کرد. مسلما مصرف این قرص مانند هر داروی دیگری با عوارض جانبی خاصی همراه است از جمله اسهال، معده درد، افزایش تحریک پذیری و…؛ بنابراین توصیه می‌شود که بدون مشورت با پزشک از آن استفاده نکنید.
پرسش‌های متداول
قرص ملاتونین چیست؟
ملاتونین یک هورمون طبیعی است که در مغز ترشح می‌شود و تنظیم چرخه بیداری و خواب را به عهده دارد. ترشح این هورمون در بعضی افراد ناکافی است و این قرص با جایگزین کردن این کمبود خواب فرد را متعادل می‌کند.
آیا قرص ملاتونین چاق کننده است؟
در واقع عکس این رابطه بیشتر صادق است. ثابت شده که کمبود ملاتونین مخصوصا در فصل پاییز باعث افزایش اشتها و کاهش سوخت و ساز بدن می‌شود که این مسئله به نوبه خود ممکن است چاق کننده باشد.
نحوه مصرف قرص ملاتونین چیست؟
ملاتونین عموما به صورت خوراکی مصرف می‌شود. بهتر است از کمترین دوز‌ها در حدود ۱ میلی‌گرم شروع شود و از ۱۰ میلی‌گرم در روز بیشتر مصرف نشود. مصرف زیرزبانی و استنشاقی ملاتونین هم به میزان کمتری رایج است.
ملاتونین در چه غذا‌هایی وجود دارد؟
طی سال‌های گذشته تحقیقات قابل توجهی در این زمینه انجام شده و خوراکی‌هایی مانند تخم مرغ و ماهی حاوی مقادیر بالای ملاتونین تشخیص داده شده‌اند. در بین غذا‌های گیاهی آجیل و بعضی انواع قارچ ملاتونین فراوان دارند.
آیا قرص ملاتونین قرص تنظیم خواب است؟
قرص ملاتونین با اثر گذاشتن بر چرخه خواب و بیداری، ساعت بیولوژیک بدن را تنظیم می‌کند و از بی‌نظمی و اختلال خواب می‌کاهد.
