اختصاصی«تابناک با تو» - حافظ شیرازی از شاعران مشهور ایرانی که نام و یادش همیشه در خاطر همه‌ی ایرانیان می‌باشد. بیستم مهر ماه روز بزرگداشت حافظ می‌باشد که دراین روز جشن‌ها و برنامه‌های متنوعی در شیراز و سایر نقاط جهان برگزار میشود. عمده برنامه‌های این روز شامل شب شعر، گل افشانی مقبره حافظ، نمایش و رونمایی از دیوان‌های شعر حافظ و ... می‌باشد.
خواجه شمس الدین محمد شیرازی شاعر و حافظ قرآن، متخلص به حافظ و مشهور به لسان الغیب از بزرگترین شاعران غزل سرای ایران و جهان به شمار میرود. حافظ را نمی‌توان از سنخ شاعران تک بعدی و تک ساحتی محسوب و تفکر شاعرانه اش را تنها به یک وجه خالص تفسیر و تاویل کرد.
اشعار خواجه شمس الدین محمد شیرازی دارای ابعاد گوناگون و متنوع سرشار از راز و رمز و پرسش از حقیقت هستی است.
چرا ۲۰ مهر بزرگداشت حافظ است؟
۲۰ مهرماه در تقویم به نام بزرگمرد شعر و ادب پارسی، خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی رقم خورده و هر سال در این روز برنامه‌های مختلفی در آرامگاه وی و شهر شیراز برگزار میشود. بزرگ غزلسرای زبان فارسی که محبوبیت بی مانندی در فرهنگ و ادب ایران دارد. کوروش کمالی سروستانی، پژوهشگر، زبان‌شناس و نویسنده که روز بزرگداشت حافظ را به ثبت رسانده در خصوص چگونگی انتخاب این روز گفته است؛ وقتی دیوان حافظ را ورق می‌زنیم صحبت از مهر، دوستی و محبت است. همچنین شأن حافظ در بین شاعران بسیار بالا است و نمره حافظ هم بیست است؛ بنابراین ۲۰ مهر روز بزرگداشت حافظ نام‌گذاری شد. مهر به معانی مختلف در دیوان حافظ بکار رفته است که جای مطالعه دقیق دارد که ببینیم این مهر به چه معنایی و مفاهیمی بکار رفته است.
در ادامه این مطلب مختصری از زندگی نامه، آثار و محل مقبره ایشان را برای شما آورده ایم:
زندگینامه حافظ شیرازی
خواجه شمس‌الدین محمد بن بهاءالدّین حافظ شیرازی «حدود ۷۲۷ – ۷۹۲ هجری قمری برابر با ۷۰۶ – ۷۶۹ هجری شمسی»؛ شاعر بزرگ سدهٔ هشتم ایران «برابر قرن چهاردهم میلادی» و یکی از سخنوران نامی جهان است.
بیشتر شعرهای حافظ غزل هستند که به غزلیات حافظ شهرت دارند. گرایش حافظ به شیوهٔ سخن‌پردازی خواجوی کرمانی و شباهت شیوهٔ سخنش با او مشهور است. او از مهمترین تأثیرگذاران بر شاعران پس از خود شناخته می شود.
مشهور است که حافظ در سال‌های نوجوانی و آغاز جوانی شاگرد نانوا بوده و از نسخه‌های خطّی نیز رونوشت برمی‌داشته‌است.
گل در بر و می در کف و معشوق به کام است
سلطان جهانم به چنین روز غلام است
گو شمع میارید در این جمع که امشب
در مجلس ما ماه رخ دوست تمام است
در مذهب ما باده حلال است ولیکن
بی روی تو ای سرو گل اندام حرام است
گوشم همه بر قول نی و نغمه چنگ است
چشمم همه بر لعل لب و گردش جام است
خانواده حافظ
اطلاعات چندانی از خانواده و نياکان خواجه حافظ در دست نیست و ظاهرا پدرش بهاءالدین نام داشته و مادرش نیز اهل کازرون بوده‌است. در اشعار حافظ که میتواند یگانه منبع موثّق زندگی او باشد اشارات اندکی از زندگی شخصی و خصوصی او یافت می شود. انچه از فحوای تذکره‌ها به دست می آید بیشتر افسانه‌هایي است که از این شخصیّت در ذهن عوام ساخته و پرداخته شده‌است.
با این همه ی انچه با تکیه به اشارات دیوان او و برخی منابع معتبر قابل بیان است ان است که حافظ درخانواده‌ای از نظر مالی در حد متوسط جامعه زمان خویش متولد شده‌است.
«با این حساب که کسب علم و دانش در ان زمان اصولاً مربوط به خانواده‌های مرفه و بعضاً متوسط جامعه بوده‌است». در نوجوانی قرآن رابا چهارده روایت ان از بر کرده و از همین رو به حافظ ملقب گشته‌است.
در دوران امارت شاه شیخ ابواسحاق «متوفای ۷۵۸ ق» به دربار راه پیدا کرده و احتمالاً شغل دیوانی پیشه کرده‌است. علاوه بر شاه ابواسحاق در دربار شاهان آل مظفر شامل شاه شیخ مبارزالدین، شاه شجاع، شاه منصور و شاه یحیی نیز راه داشته‌است.
شغل اصلی حافظ شاعری نبوده است
شاعری پیشه اصلی حافظ نبوده و امرار معاش او از طریق شغلی دیگر «احتمالاً دیوانی» تأمین می‌شده‌است. دراین خصوص نیز اشارات متعددی در دیوان او وجوددارد که بیان کننده اتکای او به شغلی جدای از شاعری است، از جمله در تعدادی از این اشارات به تقاضای وظیفه «حقوق و مستمری» اشاره دارد. دربارهٔ سال دقیق تولد او بین مورخین و حافظ‌شناسان اختلاف نظر وجوددارد و انچه مسلم است ولادت او در اوایل قرن هشتم هجری و بعد از ۷۱۰ واقع شده و به گمان غالب بین ۷۲۰ تا ۷۲۹ ق روی داده‌است.
آثار خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی
دیوان حافظ
دیوان حافظ که مشتمل بر حدود ۵۰۰ غزل، چند قصیده، دو مثنوی، چندین قطعه و تعدادی رباعی است، تاکنون بیش از چهارصد بار به اشکال و شیوه‌های گوناگون، به زبان فارسی و دیگر زبان‌های جهان به چاپ رسیده است. شاید تعداد نسخه‌های خطّی ساده یا تذهیب شدهٔ آن در کتابخانه‌های ایران، افغانستان، هند، پاکستان، ترکیه و حتی کشور‌های غربی از هر دیوان فارسی دیگری بیشتر باشد. نکتهٔ خاصی که در دیوان حافظ وجود دارد، کثرت نسخه‌هایی با مفردات و واژه‌های گوناگون است که این خصیصه باعث بروز تصحیحات متعدد و گاه متناقض هم در بین مصححان میشود.
غزلیات
حافظ را چیره دست‌ترین غزل سرای زبان فارسی دانسته اندموضوع غزل وصف معشوق، می، و مغازله است و غزل سرایی را باید هنری دانست ادبی، که درخور سرود و غنا و ترانه پردازی است.
با آن که حافظ غزل عارفانهٔ مولانا و غزل عاشقانهٔ سعدی را پیوند زده، نوآوری اصلی او در تک بیت‌های درخشان، مستقل، و خوش مضمون فراوانی است که سروده است. استقلالی که حافظ از این راه به غزل داده به میزان زیادی از ساختار سوره‌های قرآن تأثیر گرفته است، که آن را انقلابی در آفرینش این گونه شعر دانسته اند.
ماجرای حافظ و شاخ نباتش
نسبت جهان ملک خاتون به عنوان شاخه نبات حافظ، بیشتر از دیگر نسبت‌هایی که افکار عمومی برای وی معشوقه سازی میکنند، مطرح شده، اما واقعیت این است که وی شاعره شیرازی زمان حافظ بوده که در سایه بزرگی "خواجه اهل راز" هیچگاه دیده نشد. جهان ملک خاتون شاعری بود که در زمان حافظ و هم عصر با او یعنی قرن هشتم در شیراز می‌زیسته است و دیوانی با بیش از پنج هزار بیت شعر نیز دارد.
برای چه اموری فال حافظ می‌گیریم؟
از نكات قابل توجه درباره دیوان حافظ، رواج “فال گرفتن”- تفأل- از آن است كه سنتی تازه نیست و از دیرباز درمیان آشنایان شعر او متداول بوده است و چون در هر غزلی از دیوان حافظ می‌توان- به هر تأویل و توجیه- بیتی را حسب حال فال گیرنده یافت، او را « لسان الغیب» لقب داده اند.
حافظ با توان شاعري بسيار داستان‌های قرآني رابا اشاره‌های ظريف در شعرش بيان مي‌كند اما به واقع او ناظم شعر نيست كه به بيان روايي داستان بپردازد بلكه شاعري تواناست كه با تخييل و شناخت عميق بسياري از مسايل قرآني و اجتماعي را در قالب شعر ارائه مي‌دهد.
نگاه حافظ به جهان هستي نگاهي فراگير است به گونه‌ای كه تمام مسايل مادي و معنوي رابا بياني شيرين و محكم و با بكارگيري استعاره و تشبيه، ايهام و مجاز و ساير صناعات ادبي بيان مي‌كند.
زماني كه با شاعري چون حافظ رو به رو هستيم در واقع با جهاني سرشار از ظرافت و معنا رو به روييم. گسترگي معنايي در شعر او به حدي است كه هر كس از ديدگاه خويش مفاهيم ذهني متناسب با تفكر خودرا در شعرش پيدا مي كند و نظري خاص درباره او ارائه مي‌دهد.
ای غایب از نظر، به خدا می‌سپارمت
جانم بسوختی و به دل دوست دارمت
اصطلاحات عرفاني كه در شعر حافظ بكار برده مي‌شود، در اثر آگاهي كامل و شناخت معنايي صحيح است اما به واقع حافظ قبل از اينكه عارف باشد شاعري بزرگ و تواناست و تفكر شاعرانه‌اش بر عرفان او برتري دارد. حافظ ديدگاه عارفانه و اميدوار كننده دارد و عرفان به مفهوم واقعي كلمه در اشعار او نمايان است ودر شعرش همواره اميد به آينده‌ای روشن را نويد مي‌دهد به گونه‌ای كه مخاطب با مطالعه اشعارش به نوعي لذت معنوي دست مي‌يابد.
حافظ شاعري است كه در قرن حاكميت زهد و ريا و خفقان، شعري فراگير و رندانه دارد و از همه ی مسائل جهان هستي با بياني ظريف و رندانه سخن مي‌گويد و همواره از تظاهر و تزوير دوري مي جويد و شعر برايش جنبه‌ای متعالي و آرماني دارد.
اشعار حافـظ شيـرازي بـا الهام از تعاليم ناب اسلامي و مفاهيم گرانقدر قرآني سروده شده است و همگـي ايـن اشعـار حـاوي كنايات و استعارات زيبا و بي نظير است.
حریم عشق را درگه بسی بالاتر از عقل است
کسی آن آستان بوسد که جان در آستین دارد
سال درگذشت حافظ شیرازی
در مورد سال درگذشت او اختلاف کمتری بین مورخان دیده می شود و به نظر اغلب آنان 792 ق است. از جمله در کتاب مجمل فصیحی نوشته فصیح خوافی (متولد 777 ق) که معاصر حافظ بوده و همچنین نفحات الانستألیف جامی (متولد 817 ق) به صراحت این تاریخ به عنوان سال درگذشت خواجه قید شده است. محل تولد اوشیراز بوده و در همان شهر نیز روی در نقاب خاک کشیده است.
مقبره حافظ در شیراز
مقبره حافظ در شهر شیراز و در منطقهٔ حافظیّه در فضایی آکنده از عطر و زیبایی گل‌های جان‌پرور، درآمیخته با شور اشعار خواجه، واقع شده‌است. امروزه این مکان یکی از جاذبه‌های مهمّ گردشگری به شمار میرود و تعداد زیادی از مشتاقان شعر و اندیشه حافظ را از اطراف جهان به این مکان می‌کشاند.
در زبان اغلب مردم ایران، رفتن به حافظیّه معادل با زیارت مقبره حافظ گردیده‌است. اصطلاح زیارت که بیشتر برای اماکن مقدّسی نظیر کعبه و بارگاه امامان به‌کار میرود، به‌خوبی نشان‌گر ان است که حافظ چه چهرهٔ مقدّسی نزد ایرانیان دارد.
عده‌ای از معتقدان به آیین‌های مذهبی و اسلامی، رفتن به مقبره او رابا آداب و رسوم مذهبی همراه میکنند. از جمله با وضو به آنجا می‌روند ودر کنار مقبره حافظ به نشان احترام، کفش خودرا از پای بیرون می‌آورند. سایر دل‌باختگان حافظ نیز به این مکان به‌عنوان سمبلی از عشق راستین و نمادی از رندی عارفانه با دیدهٔ احترام می‌نگرند.
مرا عهدیست با جانان، که تا جان در بدن دارم
هوادان کویش را چو جان خویشتن دارم
بیست مهر روز بزرگداشت حافظ گرامی باد
کار و دل خوش دار
كه رحم اگر نکند مدعی
خدا بکند