همان طور که درباره تاریخ ولادت و رحلت حضرت زینب سلام الله علی‌ها اختلاف وجود دارد درباره چگونگی از دنیا رفتنشان نیز اختلاف هست.
یا زینب کبری
بنا بر روایت مشهور حضرت زینب (س) در نیمه رجب سال ۶۲ از دنیا رفتند، اما چگونگی درگذشت آن حضرت یعنی شهادت یا وفات از پرسش‌هایی است که مانند روز رحلت و محل تدفینشان، محل اختلاف است.
براساس برخی از نوشته‌ها حضرت زینب سلام الله علی‌ها بعد از واقعه عظیم و خونین عاشورا به مدینه آمدند و پس از ورود به مدینه پیوسته عزادار و گریان بودند تا این که پس از یک سال و نیم در همان مدینه (قبرستان بقیع) از دنیا رفتند و در همان جا به خاک سپرده شدند. اکنون از قبر آن بانوی گرانقدر، اثری در دست نیست.
طبق برخی از احتمالات حضرت زینب سلام الله علی‌ها پس از ورود به مدینه، در مجالس و محافل سخن می‌گفتند و مظالم و جنایات یزیدیان را بازگو می‌کردند. فرماندار مدینه ماجرا را به یزید نوشت و او دستور داد زینب سلام الله علی‌ها را مخیر سازند تا هر شهری که می‌خواهد (غیر از مکه و مدینه) برود. حضرت زینب سلام الله علی‌ها به شام رفتند و در آن جا اقامت کردند و پس از چندی در همان جا از دنیا رفتند.
آنچه از تاریخ به دست می‌آید، بنای این مزار قدمت بسیار دارد. حتی در قرن دوم نیز موجود بوده است، زیرا بانوی بزرگوار؛ سیده نفیسه، همسر اسحاق مؤتمن فرزند امام جعفر صادق (ع) به زیارت این مرقد مطهر آمده است.
در روایت دیگر آمده است، حضرت زینب سلام الله علی‌ها به علت افشاگری علیه دستگاه بنی امیه، مجبور شدند که مدینه را ترک کنند. از این رو مصر را انتخاب کردند. بعد از مدتی اقامت، همان جا از دنیا رفتند. سیده زینب در شهر قاهره هم اکنون زیارتگاه مجلل و با شکوهی است البته گفته شده است این قبر متعلق به زینب بنت یحیی بن حسن الانور ابن زید ابن حسن ابن علی بن ابیطالب است که به دلیل تشابه اسمی با حضرت زینب (س) عقیله بنی هاشم اشتباه گرفته شده است.
اما قول دیگری نیز در کتاب زینب الکبری من المهد الی اللحد وجود دارد و آن اینکه زینب کبری سلام الله علی‌ها به دست مزدوران حکومت اموی به شهادت رسیده باشد که آن هم نمی‌تواند دور از ذهن باشد چرا که ایشان نیز مانند امام سجاد علیه السلام همه وقایع کربلا را با چشم دیده و همواره درصدد برملا کردن ظلم و جور حکومت بر خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بودند و تحمل این مساله برای امویان و به ویژه یزید سخت می‌نمود و ممکن است چنین باشد، اما به صورت پنهانی و دور از چشم دیگران که سندی از خود بر جای نگذارند.
خلاصه‌ای از زندگینامه حضرت زینب (س)
همان طور که درباره وفات آن بانو و شیوه آن اختلاف نظر وجود دارد درباره ولادت شان نیز اینگونه است. اما آنچه مشهور است آنکه ایشان در پنجم جمادی الاولی سال پنجم یا ششم هجری در شهر مدینه به دنیا آمده و نامشان را زینب نهادند و کنیه شان نیز ام الحسن و ام الکلثوم است و القابی نیز مانند صدیقه الصغری، عصمه الصغری، ناموس الکبری، عالمه معلمه و ... ذکر شده است.
حضرت زینب کبری (س) فرزند سوم حضرت امیر (س) و صدیقه طاهره (س) است و از ازدواج ایشان با عبدالله بن جعفر نیز سه فرزند پسر و یک دختر به دنیا آمد.
بانوی بزرگوار اسلام در هوش و ذکاوت بی نظیر بود و حضرت سجاد علیه السلام در مورد ایشان لقب عالمه غیر معلمه را به کار برده اند و ابوالفرج اصفهانی در مقاتل آورده که ابن عباس خطبه صدیقه طاهره (س) را از زبان حضرت زینب (س) نقل کرده است و این نشان از هوش و ذکاوت ایشان دارد چرا که او در آن مقطع تنها کودکی بیش نبوده و با یک بار شنیدن، آن را حفظ شده است.
علاقه ویژه حضرت زینب (س) به امام حسین (ع)
در کتاب الخصایص الزینبیه آمده که به هنگام شیرخواری بانو هر گاه که امام حسین (ع) از او دور می‌شد، گریه سر می‌داد و به هنگام بازگشت برادر، لبخند به چهره اش باز می‌گشت و همین رویه ادامه پیدا کرد و خواهر هیچ گاه از برادر جدا نشد تا به هنگام ازدواج که ایشان شرط ازدواج خود را همراهی با برادر قید کرد و آن هنگام که امام علیه السلام خود را برای رفتن به سمت کربلا آماده می‌کرد و ابن عباس خواست که لااقل زن و بچه را با خود نبرد، حضرت زینب (س) سر از کجاوه بیرون کرد و گفت: من و جدایی از حسین، هرگز.
شجاعت بی بی زینب (س)
حضرت زینب کبری (س) که در مکتب پدر و برادران شجاع خود رشد و نمو کرده بود مانند آنان شجاع و بی باک بود چنانکه شیخ شوشتری می‌گوید: اگر امام حسین (ع) در کربلا یک میدان برای نبرد داشت، حضرت زینب (س) دو میدان داشت یکی مجلس ابن زیاد و دیگری مجلس یزید.
کلام نافذ و دشمن شکن حضرت زینب (س) در بارگاه عبیدالله بن زیاد آن هنگام که گفت کار خدا را با خاندانت چگونه دیدی؟! و پاسخ شنید که ما رایت الا جمیلا (جز زیبایی چیزی ندیدم) ناشی از فهم بالا و شجاعت بی نظیر ایشان بود.
یا آن هنگام که ابن زیاد قصد کشتن امام علی بن الحسین (ع) را کرد حضرت با شجاعت بسیار از برادرزاده خود دفاع کردند و گفتند: اگر می‌خواهی او را بکشی مرا هم بکش؛ و ابن زیاد از این عمل منصرف شد.
مجلس شام نیز نمونه دیگری از شجاعت بی بی است چرا که جلسه‌ای را که یزید برای بالا بردن جایگاه خود ترتیب داده بود، با سخنرانی حضرت زینب (س) در هم ریخت و یزید را مجبور کرد تا کاروان اسرای کربلا را با احترام به سوی مدینه راهی کند.
در مدینه نیز زینب (س)، پیام آور شهیدان، ساکت ننشست. او با فریادش مردم مدینه را بر ضد حکومت یزید شوراند تا جایی که حاکم مدینه دیگر تاب نیاورد و تصمیم به تبعید بانو گرفت و به همین دلیل است که در محل دفن ایشان اختلاف نظر وجود دارد عده‌ای مانند صاحب اعیان الشیعه آن را بقیع در کنار مزار عبدالله بن جعفر (همسر ایشان) می‌داند و می‌گوید: ما دلیلی نداریم که حضرت زینب کبری ـ سلام‌الله علی‌ها ـ بعد از اینکه از شام به مدینه بازگشتند، دوباره از مدینه خارج شده باشند بنابراین لازم می‌آید که ایشان در مدینه دفن شده باشند، جمعی دیگر مانند شیخ بهایی و پیروانش اعتقاد دارند که ایشان در راویه، محلی نرسیده به دمشق دفن هستند و روایت ضعیفی نیز که در کتاب اخبار الزینبات آمده، مبنی بر مصر است.
جماران
