اختصاصی «تابناک با تو» - زونا (به انگلیسی: Herpes zoster or Shingles) یک بیماری ویروسی است که عامل مولد آن ویروس واریسلا زوستر (عامل آبله مرغان) است. نظریه رایج برای این بیماری به این صورت است که پس از ابتلا و بهبودی آبله‌مرغان این ویروس به صورت نهفته در سلول‌های عصبی واقع در گانگلیون خلفی نخاع باقی می‌ماند. تا زمانی که به علت یک عامل تحریکی یا نقص سیستم ایمنی دوباره فعال شود. در این حالت بیماری موضعی دردناکی ایجاد می‌شود که زونا نام دارد. نشانه‌های زونا تاول‌های منطقه‌ای یا کوچکی هستند که جنب یکدیگر در منطقه یک عصب محیطی و در امتداد مسیر آن پدید می‌آید و با درد خنجری و سوزش همراه است. این تاول‌ها بیشتر در پوست سینه و پشت بروز می‌کند و همانند آبله‌مرغان بسیار مسری هستند.
بیماری زونا چیست؟
زونا بیماری است که با جوش‌های پوستی دردناک و تاول‌هایی همراه است و در یک طرف بدن، به طور معمول صورت یا نیم تنه بالایی بدن اثر می‌گذارد. به این بیماری ممکن است تبخال زوستر یا زوستر نیز گفته شود. کلمه زونا از کلمه لاتین Cingulum گرفته شده و به معنای کمربند است. تقریباً یک میلیون مورد جدید در هر سال در ایالات متحده تخمین زده می‌شود و تقریباً از هر سه نفر، یک نفر در بعضی از مراحل زندگی خود، به این بیماری مبتلا می‌شود.
اگرچه اکثر افرادی که زونا می‌گیرند فقط یک بار به آن مبتلا می‌شوند، اما افرادی هستند که با تمام شدن دوره بیماریشان، بیماری دوباره در آنها عود می‌کند. زونا در افراد مسن و در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف شایع‌تر است. سالانه بیش از یک میلیون مورد زونا وجود دارد. با افزایش سن، خطر ابتلا به زونا افزایش می‌یابد و تقریباً نیمی از این موارد در مردان و زنان در سنین 50 سال و بالاتر مشاهده می‌شوند.
بیشتر بخوانید:
بازیگر «شب‌های برره»: سرطان خون دارم
چگونه ویروس HIV منتشر می‌شود و راه های درمان آن چیست؟
قرص گاباپنتین برای چیست؟
همه چیز درباره آبله مرغان
بثورات مشخصه زونا به طور معمول پس از یک دوره اولیه سوزش، سوزن سوزن شدن، خارش یا ایجاد لکه در ناحیه آسیب دیده ظاهر می‌شوند. بعد از گذشت چند روز، بثورات به صورت نوار مانند در امتداد مسیر عصبی (به نام درماتوم) ظاهر می‌شوند و تنها بر یک طرف بدن تأثیر می‌گذارند. بثورات به عنوان دسته‌هایی از لکه‌های قرمز کوچک که به تاول تبدیل می‌شوند، ظاهر شده که ممکن است شبیه به آبله مرغان باشند. سپس تاول‌ها باز می‌شوند و به آرامی شروع به خشک شدن می‌کنند و در نهایت پوسته پوسته می‌شوند.
تاریخچه
اگرچه ضایعات تاولی مانند زونا ردپایی بس طولانی در متون مکتوب پزشکی دارند، با وجود این تمایز زونا از بیماری‌هایی همچون آبله و اریزه‌پلاس و ارگوتیسم در اواخر قرن هجدهم با فعالیت ویلیام هبردن امکان‌پذیر گشت.
علائم و نشانه‌های بیماری زونا
تاول‌های ناشی از زونا در مقایسه با تاول‌های آبله مرغان، درد بیشتر و خارش کمتری دارند. شایع‌ترین نشانه‌ها و علائم زونا عبارت است از:
یک قسمت از پوست ممکن است احساس سوزش، خارش یا حساسیت بسیار شدید پیدا کند. این حالت معمولاً در ناحیه کوچکی از پوست، یک سمت بدن مشاهده می‌شود. این علائم ممکن است ثابت باشد و یا با گذشت زمان ظاهر و محو شود. در اغلب افراد این علائم به مدت یک تا سه روز مشاهده می‌شود، اما ممکن است زمان بیشتری هم طول بکشد.
جوش
بعد از مرحله قبل، در همان قسمت پوست جوش‌هایی ایجاد می‌شود.
تاول‌ها
جوش‌ها خیلی زود تبدیل به مجموعه‌ای از تاول‌های برجسته می‌شود. این تاول‌ها قبل از آنکه پوسته پوسته و برطرف شود، به حالت زرد رنگ یا خونی در می‌آید. تاول‌ها معمولاً ۲ تا ۳ هفته باقی می‌ماند.
درد
تاول بدون درد در بیماری زونا چندان معمول نیست. شدت درد ناشی از این بیماری به اندازه‌ای است که غالباً پزشک برای درمان آن داروهای مسکن تجویز می‌کند. وقتی که تاول‌ها خوب شد، درد ناشی از آن هم رو به کاهش می‌گذارد، اما این درد ممکن است تا چندین ماه بعد از برطرف شدن تاول‌ها نیز ادامه داشته باشد.
علائم شبیه سرماخوردگی
* در زمان بروز جوش‌ها ممکن است فرد مبتلا، احساس تب یا سر درد داشته باشد.
* درد، سوزش، بی حسی یا مور مور شدن
* حساسیت به لمس
* ضایعه‌ای قرمز که چند روز پس از درد شروع می‌شود.
* تاول‌های حاوی مایع که پاره شده و به صورت دلمه بسته در می‌آید.
* خارش
بعضی افراد نیز علائم زیر را تجربه می‌کنند:
* تب
* سردرد
* حساسیت به نور
* خستگی
تشخیص زونا
بروز ضایعات در یک سمت از بدن می‌تواند نشانه‌ای از بیماری زونا باشد، بنابراین جهت اطمینان از بیماری به متخصص داخلی و دکتر پوست خود مراجعه کنید و پس از قطعی شدن تشخیص می‌توان ضایعات و سایر علائم را درمان کرد. پس از مراجعه، پزشک ابتدا پیرامون سابقه‌‌ی ابتلا به آبله مرغان سوال‌هایی می‌پرسد و علائم شما را بررسی می‌کند. ضایعات نشانه‌‌ی اصلی زونا است، اما ممکن است فقط یک مشکل پوستی باشد. ویژگی‌های ضایعات ناشی از زونا عبارتند از:
* پدیدار شدن در یک سمت از بدن یا صورت
* احساس تیر کشیدن، سوزش یا خارش در ضایعه
ضایعات در ابتدا به صورت یک برجستگی پدیدار می‌شوند و رفته رفته تبدیل به تاول می‌شوند. افراد مشکوک به ابتلاء به زونا باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنند. زیرا هر چقدر مراحل درمان سریع‌تر آغاز شود، تأثیر و کارایی بیشتری خواهد داشت، به خصوص هنگامی که یک چشم یا گوش هم درگیر باشد. در صورتی که بیماری زونا درمان نشود، ظرف چند هفته به خودی خود برطرف خواهد شد. اما متخصصین پوست قویاً توصیه می‌کنند که این بیماری به روش مناسبی درمان شود. بسیاری از افرادی که برای درمان زونا اقدام نمی‌کنند، به درد، بی حسی، خارش و سوزش شدیدی دچار می‌شوند که می‌تواند تا چندین ماه یا چند سال ادامه داشته باشد.
عوارض هرپس زوستر
عوارض نادر و جدی هرپس زوستر عبارت‌اند از:
درد یا بثوراتی که چشم را درگیر می‌کند، و برای جلوگیری از آسیب دائمی چشم باید سریعا درمان شود
از دست دادن شنوایی یا درد شدید در یک گوش، سرگیجه، یا از بین رفتن حس چشایی، که می‌توانند از نشانه‌های سندرم رامسی هانت باشند و این بیماری نیز به درمان فوری نیاز دارد.
عفونت‌های باکتریایی، که در صورت قرمزی، تورم و احساس داغی پوست، ممکن است به آنها مبتلا باشید.
حتی پس از پایان عفونت آبله مرغان ممکن است این ویروس سال‌ها در سیستم عصبی شما زنده بماند و دوباره به صورت بیماری زونا فعال گردد.
زونای صورت
زونا معمولا در یک طرف کمر یا قفسه سینه ایجاد می‌شود، ولی ممکن است بثورات پوستی نیز در یک طرف صورت ظاهر شوند. اگر بثورات پوستی نزدیک به گوش یا درون گوش باشند می‌توانند باعث ایجاد عفونت شوند و ممکن است منجر به از دست دادن شنوایی، اختلال در تعادل، و ضعف در عضلات صورت شوند.
زونای داخل دهان می‌تواند بسیار دردناک باشد. ممکن است خوردن را دشوار نموده و حس چشایی را تحت تاثیر قرار دهد.
بثورات پوستی زونا بر روی پوست سر می‌تواند در هنگام شانه زدن یا برس کشیدن ایجاد حساسیت کند. زونای پوست سر در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به ایجاد لکه‌های طاسی دائمی شود.
زونای چشمی
زونا در اطراف چشم، که به آن هرپس زوستر چشمی نیز گفته می‌شود، تقریبا در ۱۰ تا ۲۰ درصد از افراد مبتلا به زونا رخ می‌دهد.
ممکن است بثورات تاول‌دار در اطراف پلک‌ها، پیشانی، و گاهی در نوک یا کنار بینی ظاهر شوند. ممکن است نشانه‌هایی مانند احساس سوزن یا ضربان در چشم، قرمزی و پارگی، تورم، و تاری دید را تجربه کنید.
پس از برطرف شدن بثورات ممکن است به دلیل آسیب عصبی هنوز هم در چشم خود احساس درد کنید. در اکثر افراد، این درد نهایتا بهتر می‌شود.
زونای چشمی در صورت عدم درمان می‌تواند به مشکلات جدی مانند از دست دادن بینایی در بلندمدت و زخم‌های دائمی ناشی از تورم قرنیه منجر شود. اطلاعات بیشتری در مورد زونای چشمی کسب کنید.
اگر مشکوک به هرپس زوستر در اطراف چشم خود هستید باید فورا به پزشک مراجعه کنید. شروع درمان در طی ۷۲ ساعت، احتمال بروز عوارض جدی را کاهش می‌دهد.
زونا در اطراف چشم، که به آن هرپس زوستر چشمی نیز گفته می‌شود، تقریبا در ۱۰ تا ۲۰ درصد از افراد مبتلا به زونا رخ می‌دهد.
زونای کمر
با اینکه بثورات هرپس زوستر معمولا در یک طرف بدن ایجاد می‌شوند ولی ممکن است گروهی از تاول‌ها در یک سمت پشت یا قسمت پایین کمر ظاهر شوند.
زونای باسن
ممکن است بثورات هرپس زوستر بر روی باسن ظاهر شوند. معمولا زونا فقط یک طرف بدن را درگیر می‌کند لذا ممکن است بثورات هرپس زوستر را بر روی باسن سمت راست خود مشاهده کنید اما در سمت چپ وجود نداشته باشد.
همانند سایر مناطق بدن، زونا بر روی باسن می‌تواند نشانه‌های اولیه مانند سوزش، خارش یا درد ایجاد کند.
بعد از چند روز ممکن است بثورات قرمز یا تاول ایجاد شود. برخی از افراد درد را تجربه می‌کنند ولی بثورات پوستی در آنها ظاهر نمی‌شود.
زونا چقدر مسری است؟
زونا مسری نیست ولی ویروس واریسلا-زوستر که باعث ایجاد این بیماری می‌شود می‌تواند به فرد دیگری که به آبله مرغان مبتلا نشده است، سرایت نموده و ممکن است وی را به این بیماری مبتلا کند. بیماری زونا از فرد مبتلا به شما سرایت نمی‌کند ولی ممکن است آبله مرغان بگیرید.
ویروس واریسلا-زوستر در صورت تماس با ترشحات تاول آلوده منتشر می‌شود. در صورت پوشیده بودن تاول‌ها یا ایجاد پوسته بر روی آنها، این ویروس منتقل نمی‌شود.
اگر مبتلا به هرپس زوستر هستید، برای جلوگیری از شیوع ویروس وایسلا-زوستر حتما بثورات پوستی و تاول‌های خود را تمیز و پوشیده نگه دارید. تاول‌ها را لمس نکنید و مرتبا دستان خود را بشویید.
شما باید خود را از افرادی که در معرض خطر هستند، مانند زنان باردار و افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، دور نگه دارید.
درمان هرپس زوستر
هیچ درمانی برای هرپس زوستر وجود ندارد، ولی رسیدگی به این بیماری در اولین فرصت ممکن می‌تواند به جلوگیری از عوارض و تسریع بهبودی کمک کند. در حالت ایده‌آل، شما باید طی ۷۲ ساعت پس از بروز نشانه‌ها تحت درمان قرار بگیرید. پزشک ممکن است داروهایی برای تسکین نشانه‌ها و کاهش زمان عفونت برای شما تجویز کند.
داروها
داروهای تجویزشده برای درمان زونا متفاوت است ولی می‌تواند موارد زیر را شامل شود:
| نوع |
هدف |
دفعات مصرف |
نحوه مصرف |
| داروهای ضد ویروس، مانند آسیکلوویر، والاسیکلوویر، و فامسیکلوویر |
کاهش درد و تسریع بهبودی |
طبق دستور پزشک، ۲ تا ۵ بار در روز |
خوراکی |
| داروهای ضد التهاب، مانند ایبوپروفن |
کاهش درد و تورم |
هر ۶ تا ۸ ساعت |
خوراکی |
| داروهای مخدر یا مسکن |
کاهش درد |
احتمال به صورت یک یا دو بار در روز تجویز می‌شود |
خوراکی |
| داروهای ضدتشنج یا داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای |
درمان درد طولانی‌مدت |
یک یا دوبار در روز |
خوراکی |
| آنتی‌هیستامین‌ها مانند دیفن‌هیدرامین (بنادریل) |
درمان خارش |
هر ۸ ساعت |
خوراکی |
| کر‌م‌ها، ژل‌ها یا چسب‌های بی‌حس‌کننده، مانند لیدوکائین |
کاهش درد |
استفاده در صورت نیاز |
موضعی |
| کپسایسین (زوستریکس) |
کمک به کاهش خطر درد عصبی موسوم به نورالژی پُسته‌رپتیک (دردهای عصبی پس از زونا) که پس از بهبودی از زونا رخ می‌دهد |
استفاده در صورت نیاز |
موضعی |
زونا معمولا طی چند هفته برطرف می‌شود و به ندرت عود می‌کند. اگر نشانه‌های شما طی ۱۰ روز کاهش نیافته است، باید برای پیگیری و ارزیابی مجدد با پزشک خود تماس بگیرید.
دلایل زونا
زونا توسط ویروس واریسلا-زوستر ایجاد می‌شود؛ این ویروس عامل بیماری آبله مرغان نیز هست. اگر قبلا آبله مرغان داشته‌اید، در صورت فعال شدن مجدد این ویروس در بدن شما ممکن است به هرپس زوستر مبتلا شوید.
دلیل ایجاد بیماری هرپس زوستر در برخی از افراد مشخص نیست. این بیماری در بزرگسالان به علت ایمنی کمتر در برابر عفونت‌ها، شایع‌تر می‌باشد.
عوامل خطرساز احتمالی برای هرپس زوستر عبارت‌اند از:
* سیستم ایمنی ضعیف
* استرس هیجانی
* افزایش سن
* قرار گرفتن تحت درمان‌های سرطان یا عمل‌های جراحی مهم
درمان‌های خانگی زونا
درمان خانگی می‌توان به کاهش نشانه‌های هرپس زوستر کمک کند. این روش‌های درمانی عبارت‌اند از:
* حمام یا دوش با آب سرد برای پاکسازی و تسکین پوست
* استفاده از کمپرس سرد و مرطوب بر روی بثورات پوستی جهت کاهش درد و خارش
* استفاده از لوسیون کالامین، یا خمیری که از جوش شیرین یا نشاسته ذرت و آب تهیه شده است، جهت کاهش خارش
* قرار گرفتن در وان حمام و افزودن داروی جو دوسر کلوئیدی به آب
* مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین A، B-12، C، و E و همچنین اسیدهای آمینه لیزین جهت تقویت سیستم ایمنی بدن
آیا زونا از طریق هوا منتقل می‌شود؟
ویروس واریسلا-زوستر که عامل بیماری هرپس زوستر است از طریق هوا منتقل نمی‌شود. اگر فرد مبتلا به زونا در نزدیکی شما سرفه یا عطسه کند، یا از لیوان آب یا ظرف غذای شما استفاده کند، بیماری منتقل نمی‌گردد.
تنها راه انتقال این ویروس این است که با ترشحات خروجی از تاول‌های فرد مبتلا به هرپس زوستر تماس مستقیم داشته باشید. در این صورت شما زونا نخواهید گرفت بلکه اگر قبلا آبله مرغان نگرفته‌اید، ممکن است به آبله مرغان مبتلا شوید.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به زونا قرار دارند؟
زونا می‌تواند در هر فردی که قبلا به آبله مرغان مبتلا شده باشد رخ دهد. با این حال، عوامل مشخصی افراد را در معرض خطر ابتلا به هرپس زوستر قرار می‌دهند.
عوامل خطرساز عبارت‌اند از:
* سن بالای ۶۰ سال
* ابتلا به بیماری‌هایی که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند، مانند HIV، ایدز، یا سرطان
* قرار گرفتن تحت شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
* مصرف داروهایی که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند، مانند استروئیدها یا داروهایی که پس از پیوند عضو تجویز می‌شود.
پیشگیری از زونا
واکسن زونا برای افراد با سن ۵۰ سال و بالاتر وجود دارد. مهم‌ترین مزایای گرفتن این واکسن شامل موارد زیر است:
در یک مطالعه تحقیقاتی مشخص شد که این واکسن خطر ابتلاء به زونا را تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد. اگر با وجود گرفتن واکسن باز هم به زونا مبتلا شوید، شدت درد ناشی از آن کمتر خواهد بود. درد معمولا اولین نشانه‌‌ی زونا است و برای برخی می‌تواند شدید باشد و برخی دیگر درد را بدون هر گونه ضایعه‌ای تجربه می‌کنند، با توجه به این که کدام مناطق در زونا درگیر شوند، ممکن است با علائم مشکلاتی نظیر بیماری‌های قلبی، ریوی یا کلیوی اشتباه گرفته شود. ضایعات زونا به طور شایع به صورت تاول‌های خطی در سمت چپ یا راست تنه ایجاد می‌شوند و گاهی اوقات این ضایعات در اطراف یک چشم یا یک سمت از گردن یا صورت رخ می‌دهند.
