«جدانویسی» یا «سرهم نویسی» کدام درست است؟

* عدد و معدود

عدد و معدود چون هر کدام یک نوع دستوری مستقل (صفت و موصوف) هستند به هم نمی چسبند. پس،

ننویسیم                بنویسیم

یکماه                      یک ماه
پنجروز                     پنج روز
یکدوره                     یک دوره

تبصره ـ اگر ترکیب عدد و معدود با هم یک کلمة مستقل ایجاد کند، باید متصل شوند. مانند
پنجروزه، ششدر، یکنواخت (قید)، پنجشنبه، یکشنبه، یک ساله

* این و آن

«این و آن»، وقتی قبل از اسم قرار بگیرد نقش صفت اشاره را دارند، بنابراین یک نوع دستوری مستقل هستند و جدا نوشته می شوند. پس؛
                       
ننویسم                     بنویسیم

آنروز                        آن روز
اینصورت                   این صورت
آنگونه                       آن گونه
اینگونه                     این گونه
اینکار                        این کار
                                                                        
تبصره- اگر ترکیب این و آن و اسم بعد از آنها، کلمة مستقل دستوری تشکیل بدهد باید متصل نوشته شوند. مانند آنجا، اینجا (قید مکان)، آنچنان، اینچنان، همین، همان، همچنان، همچنین.

* نکته- نکتة مهم در این مورد، «آنکه و اینکه» است. باید در نگارش این دو دقت کرد. این ترکیب به هر دو گونة متصل و منفصل نوشته می شود:
متصل: اگر حرف «که» در این ترکیب به معنی «کسی که» باشد، در ترکیب با «آن و این» معنای ضمیر اشاره را دارد: آن کسی که، این کسی که؛ در این صورت باید متصل نوشته شود. مانند: آنکه می آید برادرم است.
منفصل: اگر «که» در این ترکیب حرف ربط باشد و «آن و این» خود ضمیر اشاره، چون هرکدام یک نوع دستوری جدا هستند پس منفصل نوشته می شود. مانند «مگر آن که...».

* فعل «است»

گفتیم که مبنای نگارش فارسی حفظ استقلال کلمات است. در نگارش فعل «است» باید به دو نکته توجه کرد:
-    اگر کلمة قبل از «است» مختوم به صامت باشد به هیج وجه این دو به هم نمی چسبند. پس،
    
ننویسیم                    بنویسیم

خوبست                    خوب است
همانست                  همان است
اینست                      این است
آنست                        آن است
                                
اگر کلمة پیش از «است» مختوم به مصوت بلند â و ū باشد، «الف» در «است» می تواند حذف شده، به هم متصل شوند. مانند  پیداست، داناست، رواست، آنجاست، زیباست، نیکوست، بدخوست، سخنگوست، دانشجوست.

* ای (حرف ندا)

نشانة ندای «ای» پیش از منادا هرگز به منادا نمی چسبد. پس،

ننویسیم                     بنویسیم

ایخدا                        ای خدا
ایدوست                    ای دوست
ایعشق                     ای عشق
ایوای                        ای وای
ایدریغ                        ای دریغ
ایعجب                       ای عجب
ایداد                          ای داد

* تر و ترین

پسوندهای صفت تفضیلی و عالی، به کلمات پیش از خود می چسبند. پس،

ننویسیم                      بنویسیم

به تر                             بهتر
بیش تر                         بیشتر
بزرگ تر                        بزرگتر
کوچک تر                       کوچکتر
کم تر                           کمتر
بیش ترین                    بیشترین
کم ترین                      کمترین
مهم تر                        مهمتر
 
اما چند استثنا وجود دارد که در آن حالت «تر و ترین» به کلمة پیش از خود می چسبند که هرکدام مطابق پنج اصل ذکر شده اثبات می شوند:
-    در کلمات عربی و واژه های دشوار. مانند مجلل ترین، مفصل ترین، مستقل ترین
-    در کلمات مختوم به مصوت بلند ī مانند قانونی ترین، صمیمی ترین، انسانی تر
-    در کلمات مختوم به های بیان حرکت مانند زنده تر، پخته تر، خسته ترین
-    در کلمات مختوم به حرف «ت» مانند سخت تر، دوست تر
-    در کلمات مرکب: خطرناک تر، غمگین تر، بی دین تر

* که و چه

این دو نشانه در فارسی یا «حرف ربط» هستند و یا «نشانة پرسش»، که در هر دو صورت جدا نوشته  می-شوند. مانند این است که، آن است که، ممکن است که.

تبصره- اگر «چه و که» در ترکیب با کلمات دیگر یک کلمة مرکب با نوع دستوری مستقل بسازند باید متصل نوشته شوند. مانند آنچه (آن چیزی که)، آنکه (آن کسی که)، چونکه، چنانکه، چنانچه.    

* را

نشانة «را» در جملات فارسی کاربردهای گوناگون دارد که در جای خود به آن خواهیم پرداخت؛ اما در هر مورد که باشد جدا از کلمة خود نوشته می شود. پس،

ننویسیم                   بنویسیم

ترا                             تو را
کرا                            که را
جانرا                          جان را
آنرا                             آن را
اینرا                             این را

تبصره- تنها در دو صورت «را» به کلمة قبل از خود می چسبد: مرا و چرا

* می و همی

این دو نشانه، پیشوند فعل و نشانة ماضی استمراری و مضارع اخباری هستند و برخلاف همة پیشوندها (مانند بـ و نـ بر سر فعل) به فعل نمی چسبند. پس،

ننویسیم                             بنویسیم

میشود                            می شود
همیخواهد                        همی خواهد
میبراندمی                      می براندمی  
میرسانیم                       می رسانیم
      
* ها

نشانة جمع فارسی است که بهتر است به کلمة بعد از خود نچسبد. مانند  عبارت ها، عکس ها، مکتب ها
تبصره 1- مگر در دو کلمة «آنها و اینها» و کلمات کوتاه مثل زنها، کوهها، راهها، شبها
تبصره 2- در سه مورد به هیچ وجه «ها» به اسم قبل از خود نمی چسبد:
-    اسامی خاص؛ مانند رئالیست ها، فردوسی ها، سعدی ها
-    کلمات مختوم به های بیان حرکت؛ مانند خانه ها، نامه ها، ستاره ها
-    کلماتی که در گیومه قرار می گیرند؛ مانند «مسلمان»ها، «ایرانی» های

* هم

اگر «هم» پیشوند اشتراک باشد چون یک کلمة مستقل می سازد به کلمة بعد از خود می چسبد. پس،

ننویسیم                 بنویسیم

هم دل                    همدل
هم راه                   همراه
هم درس                همدرس
هم سنگ              همسنگ
هم بازی               همبازی
هم سایه               همسایه

تبصره- در چند حالت جدا نوشته می شود:
-    اگر حالت تأکید داشته باشد؛ مانند «هم من آمدم هم او »
-    قبل از کلمه ای بیاید که با «م» شروع شود؛ مانند هم مسلک، هم ملت
-    قبل از کلماتی بیاید که با «الف» شروع شوند؛ مانند هم اتاق، هم اسم، هم اعتقاد
-    در ترکیب با کلماتی که با الف ممدود شروع می شوند، اتصال و انفصال آن به ضرباهنگ کلام بستگی دارد، یعنی مطابق اصل تطابق ملفوظ و مکتوب اگر الف ممدود به لفظ درآید جدا نوشته می شود؛ مانند
هم آواز، هم آرمان،  هم آهنگ
و اگر الف ممدود به لفظ در نیاید می چسبد؛ مانند هماهنگ، هماورد، هماویز

مریم اسدیان، دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی

ادامه دارد...