قدمت جشن های کهن جوامع انسانی به قدمت عمر بشریت است. این جشن ها که خاستگاه آن ها در ضمیر ناخودآگاه جمعی اجداد ما در دورنمای چندین هزاران ساله ی تاریخ نقش بسته و اجرا شده، بخشی از آن چیزی است که بشریت را در درازنای تاریخ بودنش، به سوی ''مدنیت'' و کشف معنای ''زیستن'' و ''مقاومت در برابر نیستی''، در زندگی اجتماعی رهنمون شده است.
این جشن ها بیشتر از جغرافیای سرزمین هایی برخاسته که در تعریف و سپس بالفعل کردن نیروی نهفته ی '' فرهنگ '' و تبدیل آن به '' تمدن '' نقشی پررنگ داشته اند.
طبق تفکر باستانی ایرانیان اهورامزدا به خواست خود راستی را برگزید و اهریمن به اختیار خود دروغ و بدی را و حال دنیا عرصه ی مبارزه ی
خیر و شر،
حق و باطل، روشنایی و تاریکی،
دیو و فرشته، راستی و دروغ، زندگی و مرگ، و ''زمستان سرد'' و بهار است.
ایرانیان باستان زمستان را نمادی از خشم و بدخواهی
اهریمن می دانند که زندگی را برنمی تابد و با سرما درختان را ضعیف می کند، چراگاه ها را می خشکاند و تاریکی را طولانی می کند تا شب بر روز پیشی گیرد.
در ایران باستان انسان مزداپرست (با ایمان، مومن) که در راه پروردگار است همراه با پروردگار خویش بر اهریمن می تازد، چنانچه مسلمانان مومن نیز با رعایت فرمان های حضرت حق بر شیطان رجیم و خواسته هایش می تازند.
جشن های آتش که برخی از آن ها همچون ''
جشن سده '' و ''
چهارشنبه سوری '' همچنان پا برجاست، نشان از همراهی ایرانیان برای گرم کردن زمین در برابر حمله ی تاریکی و سرمای زاییده ی اهریمن و اعلام جهانی و کهکشانی همراهی با پروردگار در برابر اهریمن هستند.
دو نشانه ی بارز ''آتش'' که در تفکر باستانی ایران به شدت قابل احترام است'' گرما '' و'' نور'' است که دقیقا در برابر '' سرما '' و '' تاریکی '' فرار می گیرند.
حال به این موضوع بیندیشیم که شاید اکنون این جشن ها برای ما صرفا جلوه ی نمادین داشته و شادمانی داشته باشند؛ اما در هزاره های گمشده ی کهنسال تاریخ سرزمینمان که کشاورزی و دامپروری عامل حیات بوده اند و سرما و زمستان به راحتی می توانسته است زندگی را به مرگ بدل سازد، این جشن ها به نوعی ایجاد شور و هیجان و انگیزه برای غلبه بر اهریمن و عامل ایجاد انرژی مثبت و عملگرایی در راسخ بودن بر راه پروردگار بوده است.
با این توضیح به سراغ ''
یلدا '' می رویم. یلدا شب نخست زمستان و بلندترین شب سال است. واژه ای سریانی است به معنای میلاد... این که چرا بر ''بلندترین شب سال'' یا '' بلند ترین تاریکی سال '' چنین نامی گذاشته اند، فرضیه های گوناگونی را مطرح می کند.
فرضیه ای وجود دارد که تولد '
'ایزد مهر'' را که هم در میان آریاییان و هم بعد از آن در میان رومیان البته با تفاوت هایی محترم بوده است در این روز می دانند. یعنی منظور از یلدا روز میلاد مهر است. مهرپرستی یا میترائیسم در دنیای باستان، تبدیل به آیینی جهان شمول شد که آیین '' میترائیسم '' رومی سال ها تا بعد از ظهور مسیحیت هم در اروپا برپا بود و بسیاری از آیین های مسیحیت بر اساس مدارک، بر گرفته از میترائیسم رومی که آن هم خود، با تغییراتی، برگرفته از ستایش ایزد مهر در ایران باستان و پیش از آن در میان آریایی ها بوده است، دارد.
جالب است بدانیم که در اوستا '' ایزد مهر '' پیش قراول خورشید ( نور ) و دارنده ی چراگاه های وسیع است.
این نکته را هم متذکر شوم که ذکر نام ایزد در ''
اوستا'' نه به عنوان خدا بلکه مترادف ''فرشته'' است و خدای متعال تنها اهورامزداست.
از سوی دیگر برخی این روز را با توجه به نزدیکی آن به روز ولادت حضرت عیسی ( ع ) روز ولادت ایشان میدانند که بعدها در تقویم کمی جابجا شده است که این خود میتواند نشانی از تأثیر و تأثر مهر پرستی بر مسیحیت و بالعکس باشد.
به هر حال در اینکه یلدا جشنی از زمره جشن های آیینی ایران باستان است، شکی نیست که به هر روی در طول هزاره ها با ایجاد تغییراتی به ما رسیده است.
اکنون در مراسم شب یلدا یا شب چله طبق سنت همه ی ایرانیان با خانواده کنار هم می نشینند و مراسمی چون خواندن ابیاتی از حضرت حافظ و خوردن میوه هایی مانند هندوانه و انار و خشکبار را تا نزدیکی صبح و طلوع خورشید در انتظار پیش قراول باستانی اش، مهر ، انجام می دهند.
خوب که می اندیشم و به تفکر ایرانی در کهن ترین روزگار تا کنون می نگرم، می بینم همانطور که در حماسه های ما به ویژه '' شاهنامه '' که داستان و روایت عهد باستان ایران است، '' رزم '' و '' بزم '' از پی یکدیگر آمده اند، حال نیز در این شب یلدای ایرانی '' بزمی'' برپاست که در حقیقت '' رزمی '' در آن نهفته است. بیداری تا صبحگاه و عبادت و نیایش خداوند در قالب ذکر نام وی به عنوان معشوق در غزلیات حافظ و پذیرایی با میوه هایی که سرخ هستند و پراز دانه که هم نشان از نور دارند و هم نشان از باروری و زندگی مانند انار و هندوانه. ندانسته و شاید دانسته این شب را در همراهی با روشنایی ابدی ماندگار طی می کنیم و نمادهای زندگی را در کنار خود و در اتحاد با خانواده ی خود در کنار داریم تا به اهریمن بفهمانیم که طولانی ترین تاریکی که بر ما آورده ای با اتحاد همه ی ما در راه پروردگار به طلوع صبح می انجامد و از فردا دوباره ''تاریکی'' که شکست خورده است، روز به روز کوتاه تر می شود و '' روشنایی '' و '' نور '' که در ذات پروردگار و مایه ی حیات و نشانه ی خرد و فرزانگی است فزونی میگیرد تا سرانجام '' نوروز '' این بزرگترین جشن باستانی ایرانیان با تبلور زندگی در تمام جغرافیا فرا رسد.
شاید این ماجرا اکنون به داستان و افسانه ای بماند اما در روزگار کهن کاربردی فراتر داشته است و اکنون نیز نمادی است از حق پرستی و راستی خواهی و تاریکی ستیزی مردم این دیار که در قالب جشنی نمادین خود را نشان می دهد.
البته آنچه در بالا آمد نگاهی است از زاویه ای از میان ده ها نگاه گوناگون به یلدا و جشن های ایرانی، یکی از بسیار فرضیه هایی است که با مطالعه ی تاریخ و سنت های باستانی و اسلامی ملت ایران به ذهن پژوهشگر متبادر می شود.
اشکان تقی پور، کارشناس ارشد فرهنگ و زبان های باستانی، مؤلف و مدرس دانشگاه
یلدایتان مبارک
همچنین «تابناک باتو» در نظر دارد برای آشنایی شما بینندگان با آیین و رسوم شهری و روستایی، زمینه ای فراهم آورد تا شما خوبان نیز بتوانید با تهیه گزارش و ارسال تصاویر، آنها را در معرض دید دیگر بینندگان قرار دهید. 
