نحوه استفاده از گوشی پزشکی

اختصاصی «تابناک با تو» - گوشی پزشکی یا استِتوسکوپ (نام علمی: Stethoscope) وسیله‌ای است که می‌توان صدا‌های داخلی و ضعیف قسمت‌های مختلف بدن را با آن تقویت کرد و بدون آنکه لازم باشد سر خود را روی شکم یا سینه بیمار بگذاریم معاینه را انجام داد. گوشی معمولاً برای سمع (در زبان عام معاینه) قلب، ریه و گاه شکم به کار می‌رود.

تاریخچه

انسان از گذشته تا به حال تلاش‌های بسیاری در جهت پیشرفت در علوم مختلف از جمله پزشکی کرده است. اما پزشکی به علت حساسیت بالای آن و عدم دسترسی به فضای آزمایشگاهی مناسب برای رسیدن به نتیجه مطلوب، همیشه با دشواریهایی روبرو بوده است. پیش از اختراع گوشی پزشکی، بشر هیچ وسیله‌ای نداشت تا با آن بتواند صدای درون بدن را گوش بدهد و آناتومی و نوع صداهای اعضایی چون قلب را بهتر بشناسد.

جالب است بدانید گوشی پزشکی اولین بار ۱۸۶ سال پیش (۱۸۱۶میلادی) توسط یک پزشک فرانسوی به نام Rene Laennec اختراع شد. قبل از اختراع این گوشی پزشکی چوبی، پزشکان برای شنیدن صدای قلب از روش‌هایی نظیر ضربه زدن و شنیدن مستقیم استفاده می‌کردند به طوریکه گوش خود را مستقیما بر روی سینه بیمار قرار می‌دادند. دکتر رنه روزی برای ویزیت یک زن جوان رفت و وقتی میخواست به صدای قلب زن گوش دهد روش قرار دادن دست روی سینه بیمار و ضربه زدن به وی کمک چندانی نکرد و از طرفی به سبب فرهنگی که در آن رشد کرده بود برای گذاشتن گوش خود بر روی سینه بیمار احساس شرم زدگی کرد. از طرفی دکتر رنه چندی پیش از اون اتفاق وقتی در حال قدم زدن در حیاط موزه لوور پاریس بود، دو کودک را مشاهده کرد که با استفاده از یک تکه چوب بلند و یک میخ، به یکدیگر علامت صوتی میدادند. کودک با قرار دادن گوش خود کنار یک سر چوب، صدای تقویت شده‌ای از خراشیده شدن میخ در سر دیگر چوب می‌شنید.

رنه در آن روز که تصمیم به ساخت وسیله‌ای برای شنیدن صدای قلب گرفته بود، به یاد بازی آن دو کودک و مشاهدات خود افتاد و از آن برای اختراع گوشی پزشکی الهام گرفت.

اولین استتوسکوپ در آن زمان، ظاهری شیپور مانند داشت وفقط یک دهانه برای قرار گرفتن روی گوش داشت و قسمتی که روی سینه بیمار قرار می‌گرفت، ابعاد بزرگی داشت.

جنس اولیه آن چوبی بوده و ظاهری کاملا متفاوت از ظاهر گوشی‌های پزشکی امروزی داشت. سخت و صلب بودن و عدم انعطاف کافی از مواردی بودند که دامنه استفاده از این گوشی‌های ابتدایی را محدود می‌کردند.

بیشتر بخوانید: 

تلفیق شنیدنی ریتم تپش قلب و موسیقی

قرصی که ضربان قلب را اندازه میگیرد+عکس

اجزای گوشی

گوشی پزشکی سه قسمت اصلی دارد. قسمت اول گوشی روی بدن فرد قرار می‌گیرد و پرده دیافراگم یا (قسمت زنگوله‌ای آن) ارتعاشات بدن را تبدیل به ارتعاشات صوتی کرده و کمی تشدید می‌نماید. سپس صوت حاصل وارد لوله یا لوله‌های هدایت‌کننده صدا شده و در نهایت از طریق گوشی‌های مخصوصی وارد گوش پزشک می‌گردد. گوشی‌های پزشکی انواع گوناگونی دارند. قسمت دیافراگمی گوشی (که سطح بیشتری دارد) به صورت معمول برای گوش دادن صدا‌های مختلف بدن به کار می‌رود.

قسمت زنگوله‌ای (به نام bell) که عملاً پرده‌ای ندارد فقط در مواردی به کار می‌رود که صدای آن اندام از بمی خاصی برخوردار است و باید با استفاده از قسمت زنگوله‌ای این کیفیت را تشدید کرد.

تکامل گوشی پزشکی

در سال های ۱۸۴۳تا ۱۸۵۵ تغییراتی در گوشی پزشکی ایجاد شد از جمله لوله آن قابل انعطاف شد و دو مجرا برای قرارگرفتن روی هر دو گوش برای آن ساخته شد. با این تغییر، میزان صداهای دریافتی بیشتر شده و معاینات شکلی دقیق تر به خود گرفتند. پس از این طراحی کاربردی، باقی افراد تلاش کردند تا نواقص این مدل را برطرف کنند.

تا سال ۱۹۶۰ تغییرات زیادی در گوشی های پزشکی ایجاد نشد تا این که دکتر لیتمن (پژوهشگر قلب)، استاد دانشگاه هاروارد، گوشی پزشکی‌ای ساخت که ویژگی های آکوستیک خوبی داشت.

دکتر لیتمن ویژگی های یک گوشی پزشکی ایده آل را اینگونه تعریف کرد:

گوشی پزشکی بهتر است دو قسمت داشته باشد، یک قسمت (bell) برای شنیدن اصوات بم و قسمت دیگر دارای دیافراگم پلاستیکی برای فیلتر کردن اصوات بم است. تیوب گوشی باید سخت و تا حد امکان کوتاه باشد. همچنین گوشی طبی باید طوری باشد که بتوان راحت با آن کار کرد.

نام لیتمن امروزه در این صنعت بسیار پرآوازه است و همچنان گوشی‌های لیتمن مشهورترین مارک بازار گوشی ها هستند و به همین اندازه محبوب و پرفروش هستند.

نحوه استفاده از گوشی پزشکی

حال که با انواع گوشی‌های پزشکی و اجزای آن و کاربرد‌های هر کدام از آن‌ها آشنا هستید، احتمالا در استفاده‌ی صحیح و حرفه‌ای از استتوسکوپ مشکلی ندارید. در ادامه چند نکته کوتاه را با هم مرور می‌کنیم:

۱. گوشی‌های استتوسکوپ را مطابق شکل زیر به طور کامل در گوش‌های خود قرار دهید و میزان سفتی گوشی‌ها را بررسی کنید. اگر گوشی طبی شما بیش از حد سفت و یا خیلی شل بود، آن‌ها را تنظیم کنید. در غیر این صورت شما ممکن است صدا را کمتر از مقدار واقعی آن بشنوید.

۲. در قدم دوم، با ضربه زدن به دیافراگم و بل مطمئن شوید که لوله‌های استتوسکوپ شما نشتی نداشته باشد. پس از آنکه از کیفیت و سالم‌بودن استتوسکوپ خود مطمئن شدید، سراغ معاینه بروید.

۳. برای معاینه بهتر است که یک مکان آرام و ساکت را پیدا کنید تا صدا‌های محیط باعث اشکال در سمع شما نشود. البته بدون شک، سمع کامل و بدون نقص در شرایط و مکان‌هایی مثل اورژانس‌های شلوغ، ممکن است میسر نباشد و تشخیص شما را با مشکل رو به رو کند.

۴. سپس بسته به نوع معاینه‌ای که می‌خواهید انجام دهید، از بیمار بخواهید تا در موقعیت مناسب بنشیند یا دراز بکشد. بهتر است که محلی که میخواهید معاینه کنید، بیمار لباسی نپوشیده باشد تا شما بتوانید استتوسکوپ (گوشی طبی) را مستقیما روی پوست او قرار دهید. این کار باعث کم‌تر کردن صدای ناشی از تماس سر استتوسکوپ با لباس می‌شود و سمع شما را آسان‌تر می‌کند.

۵. پس از آماده‌سازی بیمار اقدام به سمع کنید. اینکه استتوسکوپ‌ها را هنگام سمع ریه یا سمع قلبی در کجا قرار دهید یا برای چه مدتی اقدام به سمع کنید، بسته به نوع معاینه و شک بالینی شما ممکن است متفاوت باشد.

در این مقاله سعی کردیم تا نکاتی که ممکن است هنگام خرید استتوسکوپ مدنظر شما باشد را توضیح دهیم. انتخاب و خرید استتوسکوپ (گوشی پزشکی) باید متناسب با انتظارات و خواسته‌های شما از قابلیت‌های آن و میزان هزینه‌ای که می‌خواهید صرف خرید آن کنید، باشد. بنابراین، مجموعه‌ای از تمام اطلاعات گفته شده را موقع خرید به خاطر داشته باشید تا بتوانید گوشی پزشکی مناسب خود را تهیه کنید.

حالت فیزیولوژی

در یک فرد عادی گوش دادن به قلب در ۴ نقطه (مربوط به هر کدام از دریچه‌های قلب) امکان پذیر است. صدای طبیعی قلب فقط شامل یک صدای اول (۱) S مانند پوم و یک صدای دوم (۲) S مانند تاک اسـت. در حالت طبیعی صدای اضافه‌ای نباید در قلب شنیده شود و بین صدای اول و دوم نیز باید سکوت برقرار باشد؛ که این صدا‌ها ناشی از بسته شـدن طبیعـی دریچـه‌هـای قلـب هستنـد. هـر گـونـه صدا‌هایی در وسط این دو صدا یا تغییر در شدت این صدا‌ها و ... هر کدام نشانه‌ای از بیماری خاصی است.

کاربرد گوشی پزشکی

بیش از دو قرن از زمان اختراع گوشی پزشکی می‌گذرد و این وسیله هم‌چنان جزو مهم‌ترین و پرکاربردترین وسایل در علوم پزشکی است. در زیر به تعدادی از مهم‌ترین کاربرد‌های استتوسکوپ اشاره می‌کنیم:

۱. سمع قلبی:

با گذاشتن استتوسکوپ بر نواحی که برای سمع قلبی مناسب‌تر هستند، پزشک می‌تواند به صدای تپش قلب بیمار گوش دهد و با توجه به آن صدا، به بیماری‌هایی شک کند و یا تشخیص قطعی را مسجل کند. به شما توصیه می‌کنیم مقاله‌ی سمع صحیح قلبی را در بخش یادگیری وب‌سایت نبض مطالعه کنید. علاوه بر سمع صدای تپش قلب، صدای عبور جریان خون از درون برخی از عروق بزرگ نیز، مثل عروق کاروتید گردنی، جزوی از معاینات قلبی عروقی است که به کمک استتوسکوپ انجام می‌شود. از همین کاربرد، یعنی سمع صدای ناشی از عبور جریان خون از درون رگ‌ها، هنگام سنجش فشار خون نیز استفاده می‌شود.

۲. سمع ریوی:

در دو طرف قلب، دو ارگان مهم دیگر بدن، یعنی ریه‌ها قرار دارند. عبور هوا از درون ریه‌ها، باعث ایجاد صدایی می‌شود که باز می‌توان این صدا را به کمک گوشی پزشکی به خوبی شنید. در صورتی که در مسیر عبور این صدا ناهنجاری یا انسدادی وجود داشته باشد، صدای طبیعی (مثل صدای وزیکولار، برونشیال، برونکووزیکولار) تغییر خواهد کرد و به صدا‌های غیرطبیعی (مثل کراکل نرم یا رال خشن، ویز، استریدور و رونکای) تبدیل می‌شود.

۳. سمع صدا‌های روده‌ای:

روده انسان به علت حرکتی که دارد، صدای منحصر به فردی را تولید می‌کند که این صدا در بیماری‌های مختلف مثل انسداد روده، تغییر می‌کند و از حالت طبیعی خود فاصله می‌گیرد. با استتوسکوپ (گوشی پزشکی) می‌توان این صدا را نیز سمع کرد.

انواع گوشی پزشکی (استتوسکوپ ها)

با آنکه تصور می شود گوشی های پزشکی همگی یک کار مشترک انجام می‌دهند، اما انواع مختلفی دارند که کاربر می‌تواند متناسب با نوع استفاده و نیاز و همچین سطح تخصص خود، یکی از این انواع را انتخاب کند. حیطه کاربری این گوشی های طبی گسترده است اما این نکته را در نظر داشته باشید که اغلب از این ابزار پرکاربرد و متداول به عنوان یک ابزار عمومی برای غربال گری و یا تشخیص اولیه استفاده می کنند.انتخاب درست این گوشی ها بسته به نوع کاربردی که دارند، حايز اهمیت است.

در این مقاله سعی داریم تا بیشتر درباره انواع گوشی های طبی بدانیم. پیش از شروع این مطلب را یادآور شویم که در حالت کلی، گوشی های پزشکی یا یک سر هستند یا دو سر که در مدل یک سر فقط یک طرف گوشی ویژگی گرفتن صدا دارد (اغلب برای کارهای تخصصی و با کیفیت بالاتر استفاده می شود) و در دو سر، هر دو سمت آن قابل استفاده است (دو حالت صدای مختلف بر اساس زیر یا بم بودن را میگیرد ولی ممکن است کیفیت تک سر را نداشته باشد).

اما گوشی‌های پزشکی در ۴ دسته تقسیم می‌شوند که شامل گوشی پزشکی آکوستیک، گوشی پزشکی دیجیتال (الکترونیک)، گوشی پزشکی جنین (نوزاد) و گوشی دامپزشکی می‌شود.

۱- گوشی پزشکی آکوستیک

این گوشی‌ها دارای هر دو مدل تک سر و دو سر هستند. نوع تک سر آن که به گوشی طبی آکوستیکی معروف است و شناس‌ترین مدل بین گوشی‌های معاینه پزشکی موجود در بازار از دید عامه مردم است، از یک سر که شامل بخش دیافراگم (بخشی که روی بدن قرار میگیرد) و از یک دیسک تخت که جنس آن می‌تواند فلزی یا پلاستیکی باشد تشکیل شده است. این بخش وظیفه گرفتن و رساندن صدا از بدن بیمار به شخص شنونده را به عهده دارند.

گوشی پزشکی آکوستیک توانایی دریافت طیف وسیعی از فرکانس‌های صدا را دارد و می‌توان از آن برای معاینه و شنیدن صدای قلب، ریه، معده و سایر اعضا استفاده کرد (با برخی از گوشی‌های آکوستیک می‌توان فشار را نیز اندازه گیری کرد).

یک مدل دیگر از گوشی پزشکی‌های آکوستیکی وجود دارد که دو سر هستند، این نوع گوشی‌ها علاوه بر داشتن بخش دیافراگم که کار گرفتن صدا با فرکانس‌های به نسبت بالا را می‌کند، در بخش پشتی نیز دارای سر دیگری است که می‌تواند صدا‌های بم‌تر را بگیرد و به آن بل (یا زنگ) می‌گویند که در گوشی‌های پزشکی مختلف، ظاهری متفاوت، اما کاربردی یکسان دارد. از این سر برای معاینه کودک استفاده می‌شود که صدای ضعیف تری تولید می‌کند (لازم به ذکر است که برای کودکان یکسری گوشی طبی مخصوص وجود دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم).

۲- گوشی پزشکی دیجیتال (الکترونیک)

علی رغم سادگی و رایج بودن گوشی پزشکی آکوستیک، تقویت صدای آن چندان قوی نیست و برای شنیدن صدا باید ترجیحا سکوت در فضا حاکم باشد. در ابتدا تنها برای حل همین مشکل، گوشی‌های پزشکی دیجیتال وارد بازار شدند. این گوشی‌ها با داشتن سنسور‌های تقویت کننده (پیزوالکتریک ها)، صدای دریافتی توسط دیافراگم را تا چندین برابر تقویت می‌کنند و صدایی به مراتب بلندتر در اختیار فرد شنونده (پزشک) می‌گذارند. این تقویت صدا باعث می‌شود تا فرد از روی لباس نیز معاینه شود و حس بهتری به بیمار منتقل کند.

با این وجود، در سال‌های ابتدایی معرفی گوشی‌های دیجیتال توسط یکی از مطرح‌ترین برند‌های دنیا، به دلیل سطح پایین‌تر دانش الکترونیک در آن سال‌ها و دشواری و هزنیه زیاد تولید برای کمپانی سازنده، این گوشی‌های معاینه کیفیت مطلوب برای پزشکان را فراهم نکردند دلیل آن هم تداخل انواع صدا‌ها با یکدیگر بود که متاسفانه بعد از عرضه نسخه بعدی، پزشکان نسبت به از دست دادن بخشی از صدا‌ها نیز اعتراض داشتند.

این نکته قابل ذکر است که قیمت این مدل گوشی دیجیتال ۳ تا ۷ برابر قمیت گوشی طبی آکوستیکی بود، اما مانند سایر زمینه‌های تکنولوژی با ایجاد این بستر دیجیتال در گوشی‌های پزشکی، شرایط فراهم شد تا امکانات دیگری نیز به این گوشی‌های معاینه اضافه شود تا کاربرد آن‌ها را به مراتب بیشتر کند؛ از جمله این موارد اضافه کردن امکان ذخیره سازی صدا‌ها بود.

بعد از چند سال برند‌های جدیدی در بازار ظاهر شدند که به تدریج مشکلات گوشی‌های دیجیتالی را اصلاح کردند. امروزه گوشی پزشکی‌های دیجیتال در سطوح مختلفی عرضه میشوند که علاوه برقیمت مناسب، امکان فیلتر کردن صدا‌های مزاحم، تنظیم حالت انتخابی برای انواع معاینه، امکان تنظیم سطح بلندی صدا، امکان ذخیره سازی اطلاعات، امکان شنیدن صدا بدون تیوب و با هندزفری و ... از جمله قابلیت‌های آن‌ها است. به دلیل گستردگی امکانات و وضوح و شفافیت بیشتر صدا، این مدل از گوشی‌های دیجیتال به تدریج نارضایتی‌های گذشته را از ذهن مخاطبان پاک کرده و استفاده از آن‌ها با سرعت بالایی در سطح جهان به خصوص کشور آمریکا که مبدا تولید اولین گوشی‌های پزشکی نیز هست، در حال افزایش است.
امروزه نیز شرکت نبض هوشمند سلامت اولین تولید کننده گوشی پزشکی (استتوسکوپ) دیجیتال با قابلیت تفکیک و تقویت صدا‌های دریافتی در ایران است.

۳- گوشی پزشکی نوزاد (جنین)

نوع دیگری از گوشی معاینه پزشکی، گوشی پزشکی نوزاد یا جنین است که به دلیل تفاوتی که در صدای دریافتی نسبت به مدل‌های دیگر گوشی طبی در آن وجود دارد، طراحی و تولید شده است. این گوشی‌ها بیشتر صدا‌های ضعیف و ریز و کم ارتعاش را دریافت می‌کنند و به همین علت دارای شکل شیپوری مانند هستند (که البته این مورد برای تقویت سطح صدا و انتقال صدای قلب جنین به گوش شنونده نیز هست).

تعداد و میزان استفاده از گوشی پزشکی نوزاد (جنین) به دلیل نوع کاربری آن‌ها نسبتا کمتر است.

۴- گوشی دامپزشکی

علاوه بر این گوشی‌های پزشکی که انواع مختلفی داشتند و مخصوص معاینه انسان هستند، گوشی‌های طبی نیز وجود دارند که از آن‌ها برای معاینه و تشخیص بیماری دام و حیوانات استفاده می‌شود. مبحث گوشی دامپزشکی و تفاوت‌های آن با گوشی پزشکی معمولی را در مقاله‌ای مجزا مورد بررسی قرار داده ایم که میتوانید مطالعه بفرمایید.

با وجود توضیحاتی که در هر بخش دادیم و هر گوشی معاینه پزشکی را به تفصیل مورد بررسی قرار دادیم؛ مشخص است که هرکدام از انواع گوشی‌های طبی اعم از گوشی پزشکی آکوستیک، گوشی پزشکی دیجیتال و گوشی پزشکی جنین (نوزاد) با وجود داشتن تفاوت نسبت به هم، دارای ویژگی‌های منحصر به فرد خود هستند که در جای خود استفاده می‌شوند.

و در آخر شاید تمام این پیشرفت‌ها را مدیون اولین گام‌های اساسی باشیم که دکتر لیتمن در این عرصه برداشت، درست مانند گام‌های هنری فورد در صنعت خودروسازی که موجب شد ما امروزه شاهد محصولات کمپانی‌هایی، چون تسلا باشیم.

سوالات متداول

1. چه گوشی پزشکی بخریم؟

گوشی پزشکی مناسب را برای برآورده کردن نیازهای خود (بسته به اینکه پزشک متخصص هستید یا پرستار) انتخاب و خریداری کنید.

2. چه گوشی پزشکی مناسب دانشجویان پزشکی است؟

علی‌رغم اینکه هیچ قانونی برای انتخاب گوشی پزشکی وجود ندارد، اگر دانشجوی پزشکی هستید پیشنهاد می‌شود گوشی طبی هوشمند تهیه کنید که دقت و کیفیت لازم را برای یادگیری انواع صداها داشته باشد و همچنین قابلیت ضبط داده ها و نمودارهای صدا را برای درک و آموزش بهتر داشته باشد.

3. تفاوت بل و دیافراگم در گوشی پزشکی چیست؟

دیاگرام گوشی پزشکی صداهای ریزتر با فرکانس بالاتر را انتقال می‌دهد و در گوشی های طبی بزرگسالان قطر 3.5 سانتی متر دارد اما وظیفه بل انتقال صداهای بم تر با فرکانس کمتر هست. هنگام سمع با بل، بر خلاف دیافراگم، باید آن را به آرامی روی قفسه سینه نگه دارد تا بتوانید صداهای بم را بشنوید. قطر بل در حدود 2.5 سانتی متر می‌باشد.

4. پاویون گوشی پزشکی چیست؟

گوشی های طبی دوسر یا دو پاویون متداول ترین نوع گوشی های پزشکی هستند که، قطعه‌ی سینه‌ای آن‌ها در یک طرف دارای دیافراگم و در طرف دیگر، دارای بِل هست.