تابناک باتو ـ تعامل با کودکی که به طور مستمر رفتارهای مقابله‌جویانه و چالش برانگیز نشان می‌دهد، میتواند زندگی خانوادگی را تبدیل به فرآیندی فرساینده و انباشته از احساس ناکامی کند. برای تغییر این فضا روشهایی وجود دارد که موضوع مشترک اساسی در همه آنها، فهم موقعیت های برانگیزاننده یا تشدید کنندهٔ نافرمانی و رفتار مقابله جویانه، و آمادگی برای مدیریت آنها است.
بیش از نیمی از کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش فعالی(ADHD)، معیارهای تشخیصی اختلال نافرمانی مقابله جویانه (ODD) را نیز نشان میدهند. این کودکان به احتمال بیشتری رفتارهای پرخاشگرانه، عدم پیروی از قوانین، و تکانشگری را بروز میدهند. آنها اغلب مشکلاتی در تنظیم هیجانات خود دارند و به آسانی خشمگین و دچار احساس سرخوردگی می شوند.
در ادامه، به برخی اقدامات مفید برای کاهش مقابله جویی، نافرمانی و بهبود رابطه با کودکی که الگوی تکرار شونده ای از این گونه رفتارها دارد، اشاره می‌شود.
مراقبت از خود؛
شاید نام بردن از این موضوع، به عنوان اولین گام در بهبود رفتار کودک، غیرمنتظره باشد. اما این یک واقعیت است که پرورش یک کودک مبتلا به ADHD و ODD، میتواند باعث ایجاد احساس خستگی مفرط، افسردگی و فرسودگی در والدین شود؛ تقویت روحیه و قدرت جسمانی و روانشناختی، از طریق دریافت حمایت از منابع حرفه ای، خانوادگی و اجتماعی، مانع از تشدید وخامت شرایط در نتیجهٔ این احساسات خواهد شد.
تقویت جنبه های مثبت؛
تحسین و تشویق باعث شکل گیری و تغییر رفتار کودکان در جهت مثبت می‌شود. در این زمینه توصیه می‌شود که تحسین کودک با نام بردن آشکار رفتار تحسین برانگیز او باشد؛ "از اینکه در مرتب کردن اتاقت همکاری کردی خوشحالم". تنظیم یک برنامه برای پاداش دادن به رفتارهای مطلوب و تشویق آنها، پیش از روی آوردن به تنبیه، همواره اثربخشی بیشتری در تغییر رفتار کودک دارد.
باید دانست که برای تقویت انگیزه در یک کودک مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی و نافرمانی مقابله‌جویانه، در مقایسه با سایر کودکان، نیاز به تعیین پاداش های بزرگتر و متنوع تری وجود دارد.
واکنش تاخیری؛
رفتارهای مقابله جویانه میتواند باعث ایجاد واکنش های شدید حتی در صبورترین افراد شود. در چنین لحظاتی احتمال گفتن کلماتی که باعث ایجاد پشیمانی شوند، بالاست. به جای واکنش سریع، کشیدن حداقل ده نفس عمیق، فرصتی برای تنظیم احساسات و انتخاب بهترین واکنش ممکن، فراهم میکند. هنگامی که یک کودک رفتاری خارج از کنترل نشان می‌دهد، بیش از هر چیز، نیاز به آرامش والدین در میان طوفان احساساتش دارد.
صبوری و تلاش برای درک؛
برخی اوقات کودکانی که ناکامی ها و شکست‌های مکرری را تجربه می‌کنند، در هر موقعیتی که ترس از تکرار چنین تجربه هایی وجود دارد، از رفتارهای پرخاشگرانه و مقابله جویانه برای مراقبت از خود در برابر آسیب های بیشتر، استفاده می‌کنند.
تعیین تکالیف و مسئولیت‌هایی سنگین تر از حد توان کودک، و القای مکرر احساس ناتوانی و شکست به او، میتواند باعث سوق یافتن او به سمت نافرمانی و مقابله جویی برای پیشگیری از مواجهه با این احساسات شود. تعیین تکالیف ساده، و تشویق تلاش و سخت کوشی، به جای تمرکز افراطی بر نتیجه، باعث تقویت اعتماد به نفس و روحیه همکاری در کودک خواهد شد.
پیشنهاد گزینه های متنوع؛
برای بالا بردن احساس کنترل کودک بر شرایط پیرامون، در نظر گرفتن حق انتخاب برای او، و پیشنهاد گزینه های مختلف، کمک کننده است. مواجهه مکرر با بایدها و نبایدها، به خصوص در کودکی که گرایش سرشتی به مقابله جویی دارد، میتواند باعث سوق یافتن او به سمت واکنش توام با بحث و مجادله شود. بر این اساس بهتر است که تا حد امکان، به جای دستور، گزینه هایی را برای انتخاب و اجرا در اختیار کودک گذاشت. به طور مثال، به جای گفتن "همین الان باید تکالیفت را انجام بدهی" می‌توان گفت "الان تکالیفت را انجام میدهی یا بعد از یک استراحت کوتاه؟"
تصریح انتظارات؛
وضع قوانین شفاف، بیان دقیق آن چه که از کودک انتظار دارید، و اطمینان از اینکه کودک متوجه آنها شده است، باعث کاهش مشاجره های توام با دلیل تراشی، ابهام و گفته های کنایه آمیز خواهد شد.
حفظ برنامه های روزانه؛
وجود یک برنامه مشخص از تکالیف و مسئولیت‌های روزانهٔ مورد انتظار از کودک، باعث پیش بینی پذیری شرایط برای کودک، و کاهش آشفتگی و احساس سردرگمی در فضای خانواده خواهد شد.
اختصاص زمانی برای تعامل صمیمانه؛
مسئولیت های والدانه در کنار مجموعه ای از عوامل دیگر، باعث قرار گرفتن والدین در جایگاه قدرت می‌شود. ساختن لحظاتی صرفا برای بودن در کنار کودک، گوش دادن به او، و لذت بردن از حضور یکدیگر، تأثیری بیش از حد تصور، بر رفتار کلی کودک، و تقویت میل او به همراهی با والدین خواهد داشت.توصیه‌هایی برای بهبود رابطه با کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه.
مترجم: علی نیک‌جو
