گل سرخ (نام علمی: Rosa damascena) نام نوعی گل رز است که از برخی نمونه‌های آن گلاب می‌گیرند. این گونه از رز مقاومت بالایی در مقابل کم‌آبی دارد و در شهر‌های بزرگ به خوبی رشد می‌کند. گل سرخ درختچه‌ای برگ‌ریز است که ارتفاع آن به ۲٫۲ متر نیز می‌رسد و شاخه‌های آن با خار‌های تیز و محکمی حفاظت می‌شود. گل محمدی طیف رنگی از صورتی روشن و متوسط تا سرخ روشن دارد.
این گل بومی رشته کوه‌های مرکزی ایران و البرز است. گل سرخ از دیرباز در ایران کشت می‌شده است، ولی از آنجایی که عصاره و گلاب آن از دمشق به اروپا می‌رفته اروپاییان آن را رز دمشقی می‌نامیدند. گل سرخ از تیرهٔ رزاسه و قسمت قابل مصرف آن گل و غنچهٔ خشک یا تازهٔ آن است.
ایران، ترکیه، هند و افغانستان کشور‌های هستند که در بخش‌های مرتبط با روغن‌گیری و عطر گیری از گل محمدی در حال فعالیت هستند.
پیشینهٔ پرورش گل سرخ مربوط به دوران هخامنشی و در استان فارس برمی گردد که در دوران صفویه به کوهپایه‌های کاشان برده شد و در سالهای گذشته نیز در منطقهٔ لاله زار کرمان در کوه شاه نیز کشت شد و به دلیل شرایط مناسب آن منطقه کشت گل محمدی گسترش یافته‌است. مزارع گل سرخ به صورت عمده در ۱۴ استان کشور وجود دارد که بیشترین سطح زیر کشت گل سرخ در کشور به ترتیب در استان‌های فارس، اصفهان، مرکزی، سمنان و کرمان و آذربایجان شرقی است.
۱ پیشینه
۲ گیاهشناسی
۳ محصول گل محمدی
۴ مناطق کشت
۵ گل محمدی در ایران
پیشینه
شکسپیر و همچنین شاعر انگلیسی، توماس ریورز، در آثار خود از گل محمدی نام برده‌اند. گفته می‌شود گل محمدی در قرن سیزدهم توسط جنگجویی به نام رابرت دی بری، از سوریه به اروپا برده شد.
گیاهشناسی
این نوع گل سرخ، برگ‌های مرکب از ۷ و به ندرت ۹ برگچه دندانه دار دارد و به نظر می‌رسد که نوعی دو رگه ثابت از Rosa gallica و Rosa canina می‌باشد. عده‌ای آن را یک دورگه ثابت از Rosa gallica و Rosa moschata ذکر نموده‌اند. گلبرگ‌های آن رنگ صورتی روشن یا سفید دارد.
گل محمدی درختچه‌ای دارای شاخه‌های گل دهنده تیغ دار، استوانه‌ای شکل، بدون شیار و دارای برگ‌های مرکب شانه‌ای که دارای ۵–۳ برگچه متقابل دندانه‌دار می‌باشد. رگبرگ‌های پشت برگ مشخص و بهم رفته، برگچه چرمی و بیضی شکل، نوک تیز به طول ۵–۳ سانتی‌متر، و روی برگ‌ها صاف و سبز و پشت آن‌ها سبز کمرنگ و دُمبرگ‌هایش خزی و نمدی است و با کرک‌های غده‌ای پوشیده شده و تا انتهای جام گل کشیده شده‌است.
گل‌ها به شکل صورتی خوشرنگ با ۳۲ گلبرگ صورتی مشابه و یکدست که در اوائل صبح شروع به ظاهر شدن می‌نمایند. کاسبرگ‌ها به تعداد ۵ عدد که حداقل سه تای آن‌ها دارای زوائد بزرگی در لبه‌ها هستند. پرچم‌ها زرد رنگ به تعداد ۱۰۰ عدد در ترکیب گل وجود دارند. میوه آن پس از ریزش گلبرگ‌ها گوشتی گرد یا تخم مرغی به طول ۵/۱ سانتی‌متر که در داخل برجستگی کوزه‌ای شکل زیر گلبرگ‌ها قرار دارند.
زمان بازشدن گل‌ها در اوائل اردیبهشت تا اوائل تیرماه می‌باشد؛ و در هر منطقه مدت زمان بازشدن گل‌ها ۳۰–۲۰ روز طول می‌کشد. دوام گل حداکثر یک روز بوده و بعد از آن رنگ صورتی خوشرنگ گلبرگ‌ها به سفید می‌گراید و با اندک نسیمی گلبرگ‌ها پرپر شده و می‌ریزند.
بهتر است این گل را به صورت گلدانی تهیه کرده و در باغچه بکارید. برای استفاده از خاصیت ضد اضطراب و ملین این گیاه می‌توانید گلبرگ‌های آن‌ها را به صورت تازه یا خشک شده ب صورت دم کرده یا همراه غذا مصرف کنید.
محصول گل محمدی
برگ خشک‌شده گل‌محمدی جهت تهیه مربا
محصول عمده گل محمدی، گلاب، اسانس و گلبرگ خشک می‌باشد، که از آن‌ها در صنایع دارویی، عطرسازی، فراورده‌های بهداشتی و آرایشی و صنایع غذایی استفاده می‌شود. مصارف دارویی آن بیشتر در درمان درد‌های رماتیسمی، قلبی، تقویت اعصاب و معده و رفع بعضی از سردرد‌ها بوده و در تهیه شربت مربا و در صنایع شیرینی‌سازی و تهیه بستنی نیز استفاده می‌شود.
عنبر گل به عنوان یکی از فراورده‌های صنعت گلابگیری، مایع سیاهی است که در پایان عملیات تقطیر همراه با تفاله گل‌ها در دیگ به جای می‌ماند و جهت درمان‌های عضلانی مناسب است. دم کرده گلبرگ‌های خشک شده اثر درمانی برای تقویت اعصاب، برطرف کردن بیماری‌های گلو و دهان است. در هندوستان موم گل محمدی، گل روغن و گل قند تهیه می‌شود.
سالانه گلاب و اسانس ایران به کشور‌های حوزه خلیج فارس و کشور‌های اروپایی از جمله فرانسه و انگلستان صادر می‌گردد.
مناطق کشت
مناطق مورد کشت گل محمدی اغلب مناطق کوهپایه‌ای و اقالیم خشک و نیمه خشک با تابستان‌های معتدل و خشک و زمستان‌های سرد می‌باشد.
بزرگترین دشت گل محمدی جهان در روستا‌های نوایگان و لایزنگان (از توابع داراب) با مساحت حدود ۵۰۰۰ هکتار قرار دارد که گل محمدی در آنجا به روش دیم کشت می‌شود. بهترین و با کیفیت‌ترین گل محمدی در مزارع شهرستان کاشان در بخش‌های برزک، جوشقان و کامو، نیاسر و قمصر و سه ده برداشت می‌شوند.
در ایران که ۱۳ گونه بومی گل محمدی وجود دارد، گل محمدی در ایران فقط یکبار در سال برداشت می‌شود، اما به دلیل چهار فصل بودن هوای ایران، می‌توان زمینه پرورش چنین گل‌هایی را در اکثر نقاط ایران فراهم کرد و از لحاظ علمی نیز امکان اصلاحِ عطر و اسانس آن گل‌ها وجود دارد. اما کشت بافت برای حفظ گونه‌های در حال انقراض گل محمدی در ایران ضروری است، گل محمدی اگر چه در شرایط اقلیمی و طبیعی متفاوتی می‌روید، اما از نظر کیفیت باید در محیطی ویژه پرورش یابد که آب و هوای ییلاقی و نیمه خشک بهترین محیط برای کیفیت عطر آن است. این گل در دمای ۱۵ تا ۲۱ درجه هوایی بهترین رشد را دارد. اما اگر اختلاف درجه حرارت هوا در شب و روز ۵ تا ۱۰ درجه باشد، گل‌ها خوشبوتر خواهد بود.بعضی از کشور‌ها برخی ارقام بومی گل محمدی ایرانی را برای خود برده‌اند و آنرا اصلاح و به نام خود ثبت کرده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان، به کشور بلغارستان و افغانستان اشاره کرد.
ویکی پدیا
