«تابناک باتو» ـ وقتی لو کوربوزیه، معمار و شهرساز مشهور فرانسوی-سوئیسی و از پیشگامان معماری مدرن، سیستم آنتروپومتری (انسانسنجی) مودولور را ساخت، مفتخرانه اعلام کرد که این سیستم را براساس یک «مامور پلیس مرد خوشتیپ بریتانیایی» طراحی کرده است. در ذهن او این مامور پلیس، دستکم ۱۸۲ سانت قد داشت، شانههای عریض و پهن و «مردانه»، ساق پای ورزیده، شکم برآمده ندارد و دستان پهن و قوی دارد. به این ترتیب، با همین سیستم انسانسنجی که او ساخت، نه تنها خودش که تا همین امروز معماران و شهرسازان، ساختمان و فضای عمومی و آپارتمان و محیط کار را طراحی کرده و میسازند. سیستمی که سر سوزنی به زنان، کودکان، افراد دارای معلولیت و میلیونها مردی که دستکم ۱۸۲ سانت قد و شکم صاف ندارند، فکر نکرده است.
در دههی ۱۹۸۰ میلادی بعضی زنان معمار و شهرساز کلافه از سلطهی این سیستم پوسیده و تک بعدی، آستینها را بالا زدند و «ماتریکس» را تاسیس کردند؛ سازمانی اشتراکی و متشکل از زنان معمار، طراح و شهرساز که علیه این سیستم و دیگر ابعاد کاملا مردسالار معماری و شهرسازی ایستادند.
«ماتریکس» در مانیفست با اعلام به کار خود در سال ۱۹۸۱ نوشت: «زنان چشمانداز متفاوتی از محیط پیرامون خود دارند که مردان معمار ساخته و برای طراحیاش تصمیم گرفتند. نیازهای آنها متفاوت است. از آنجایی که هیچ سنت و مکتب زنانهای در طراحی و معماری وجود ندارد، ما میخواهیم از دریچههای تازهی دیگری به معماری نگاه کنیم و فضاهای شهری را براساس نیازهای بهروز و واقعی زنان طراحی کنیم.»
چهل سال بعد، اعضای باقیمانده «ماتریکس» حالا دوباره دور هم جمع شدند تا در پی قتل دردناک سارا اورارد به دست یک مامور پلیس که بار دیگر بحث فضاهای شهری مردسالار و ناامن برای زنان را دامن زد، دوباره این کهنه را نو کرده و ادامه دهند. آنها نمایشگاهیبا نام «حالا چطور زندگی میکنیم در لندن به راه انداختند. در نمایشگاه آنها چندین نمونه از معماریهای مردان در فضاهای زنانه را به دقت با عکس و فیلم و … توضیح دادند که چطور این مردان حتا بدیهیات نیازهای یک فضای زنانه را هم نمیفهمند و نمیگیرند. یکی از این فضاها یک پناهگاه زنان است که مرد معماری طراحی کرده است. آشپزخانه اشتراکی پناهگاه بسیار کوچک است، کاملا دور از فضای اشتراکی نشستن ساکنان پناهگاه است، آشپزخانه هیچ امکانات مناسبی برای بیرون رفتن بوی غذا و ... ندارد، کابینتها بسیار بالا و برای مردی قدبلند است و ... خیلی ساده، مرد معماری این را طراحی کرده و ساخته که نه در عمرش آشپزی کرده و نه هیچ درکی از فضای آشپزخانه دارد.
طراحی لو کوربوزیه
«ماتریکس» بخش عمدهای از بودجهی خود را از شورای شهر لندن میگرفت، قبل از اینکه مارگرت تاچر تمام بودجهی این نهادهای آموزشی و آزمایشی را قطع کند. «ماتریکس» تجربهی طراحی فضای شهری را از مسالهی صرفا تخصصی خارج کرد. در یکی از معروفترین نمونههای کار آنها، ماتریکس از زنان اهل کشورهای جنوب آسیا دعوت کرد تا در یک پیکنیک شرکت کرده و هر کدام عکسی از ساختمانهای محبوب خود را همراه بیارند و توضیح بدهند چه چیز در این ساختمان است که برای آنها مفید و خوشایند است. از دل این همفکری جمعی و زنانه بود که «ماتریکس» در سال ۱۹۸۷ مهدکودکی را برای محلهی آسیایینشین طراحی کرد که نه تنها براساس طراحی سنتی این کشورها بود، بلکه آگاهانه از اینکه طراحی را درگیر مذاهب بودایی و اسلامی و ... کند جدا نگه داشته و تمام ساختمان مناسب حرکت ویلچرها بود، امری که در آن زمان اصلا رایج نبود و برای خودش انقلابی محسوب میشد.
مشتریان «ماتریکس» هنوز هم میگویند چه تجربهی کاری درخشانی با این زنان داشتند. زنانی که نه تنها از موضع عقل کل با آنها حرف نمیزدند و لحن از بالا و قضاوتگر نداشتند، بلکه به دقت نیازهای مشتری را میشنیدند و همیشه مشتاق یادگیری بیشتر بودند.
در آن سالها اعضای ماتریکس بارها با این سوال بهویژه از سوی مردان مواجه بودند که «طراحی فمینیستی» یعنی چی؟ پاسخ اعضای ماتریکس ساده بود: «طراحی که حواسش به نیازهای متفاوت گروههای مختلف مردم هست و از دل توجه به این خواستهها و ملزومات، طراحی میکند.» در باور آنها هم مثل باقی طراحان و معماران فمینیست، این مطلقا به معنای صرفا توجه به نیازهای زنان نبود. بلکه حواس آنها به نیازهای کودکان، افراد دارای معلولیت، افراد بسیار قدکوتاه یا قدبلند، چاق و لاغر و ... بود. در سال ۱۹۸۴ زنان «ماتریکس» کتابی با عنوان «زنان و محیطهای ساختهی مردان» را منتشر کرد که دیگر نایاب است. اما خوشبختانه قرار است در سال جاری این کتاب بعد سالها بار دیگر منتشر شود. «ماتریکس» اولین گروه جمعی زنان معمار و شهرساز و طراح بود که دور هم جمع شدند و تاثیری ماندگار و عمیق بر زنان متخصص دیگر در این حوزه با دغدغههای فمینیستی گذاشتند.
فرناز سیفی
بابا فمنیست بازی رو بزارید کنار.
اگه میبینید تو اروپا و آمریکا مد هست واسه فرهنگ و روابط اجتماعی اونجاست نه اینجا.
به اسم دفاع از حقوق زن و بچه حقوق مردها رو از بین میبرین و ..
هر کی از خودش و نیاز هاش گفت-معنی مرد ستیزی نمیده-این مطلب میگه آشپزخانه باید با نظر و مشورت با خانمها که بیشتر در آشپزخانه هستند-درست شه تا هر دقیقه خانمها نگن آقا از اون کابینت بالایی فلان چیز رو بده- خانمها راهنمای بهتری برای طراحی این مکان هستند