اختصاصی «تابناک با تو» - ظروف مسی یکی از قدیمیترین وسایل برای پخت و پز و پذیرایی بحساب میآیند.
این ظروف علاوه بر ظاهر زیبا و منحصر خود دارای خواص دیگری نیز میباشند.
در این مطلب سعی داریم با برخی از خواص، فواید و مضررات مسی و همچنین نحوه نگهداری و استفاده از این ظروف بیشتر آشنا شویم.
در ابتدا به نحوه ساخت ظروف اشاره میکنیم.
ظروف مسی به دو روش ماشینی (پرس) و روش دست ساز (چکش کاری) ساخته میشوند.
در روش ماشینی
در این روش به وسیله دستگاههای پرس و خم کاری ظروف شکل میگیرند.
بر روی این دسته از ظروف خطهای نازک و موازی قرار دارد.
در روش چکش کاری
مس در کوره قرار گرفته و برای شکل دهی به ظروف یک استاد کار با استفاده از چکش ظروف را تولید میکنند.
در این روش بر روی ظروف جای چکش دیده میشود.
معمولا ظروفی که دست ساز هستند از ضخامت بیشتر مس بهره مند میباشند
این ظروف عمر بیشتری دارند و غذا در آنها دیرتر ته میگیرد.
همچنین قیمت ظروف چکش کاری شده بیشتر از ظروف ماشینی است.
یکی از خواص مهم مس این است که این ظروف حرارت را بسیار خوب منتقل میکنند. (رسانای گرمایی بسیار عالی)
در آشپزی یکی از عوامل مهم پخش شدن حرارت است
ظروف مسی با انتقال مناسب حرارت باعث جاافتادن بهتر غذا و خوشمزهتر شدن آن میشوند. همچنین غذا زودتر پخته خواهد شد.
همچنین ظروف مسی را میتوان ترمیم کرد و در صورت نگهداری مناسب میتوان مدت زیادی این ظروف را استفاده کرد.
رنگ خاص مس باعث زیبایی این ظروف میشود و از این محصولات برای تزئیین سفره و خانه خود میتوانید استفاده نمایید.
از خواص دیگر مس، خاصیت ضد میکروبی، قارچ کشی و نابود کننده بودن برای ویروسها میتوان اشاره کرد.
ظروف غذا در خوش طعم و خوشمزه شدن غذا بسیار اهمیت دارد و یکی از مهمترین و موثرترین عوامل موفقیت در آشپزی است. ظروف مسی از قدیم الایام تا کنون برای پخت غذا کاربرد داشته است. امروزه نیز استفاده از این ظروف به علت خواص متعددی که دارد رواج پیدا کرده است.
نظر طبّ سنّتی ایران در مورد ظروف مسی
صاحبنظران امروزی طبّ سنّتی چه طرفداران و چه مخالفان کاربرد ظروف مسی، هر دو، ادّعای خویش را مستند به منابع طبّ سنّتی میدانند؛ بهنظر میرسد که علّت این اتفاق این است که این افراد، خواسته یا ناخواسته، تفاوت ظروف مسی بدون پوشش و ظروف مسی قلعاندود را مورد غفلت قرار دادهاند.
با عنایت به این نکته، خلاصه نظرات طب سنتی نسبت به ظروف مسی به این صورت است:
الف ــ ظروف مسی قلعاندود از بهترین ظروف برای طبخ غذا هستند: "بباید دانست که بهترین ظروف از براى طبخ غذا، طلایى و نقرهاى و مسى تازهقلعى جید یا حدیدى تازه جید نموده است که پاک شسته و نظیف باشد".
ب ــ ظروف مسی قلعاندود از بهترین ظروف برای کشیدن غذا هم هستند چرا که در کتب طب سنتی، بین ظروف مورد استفاده در طبخ غذا با ظروف مورد استفاده برای کشیدن غذا تفاوت قائل شدهاند: "و بهترین ظرف بهجهت کشیدن طعام و ادام، ظرف چینى و آبگینه یعنى شیشه و بلور و بعد از آن ظرف لعابدار که بدل چینى باشد و مس تازه قلعى نموده".
ج ــ بهعکس، ظروف مسی بدون پوشش یا ظرف مسی که پوشش قلعی آن زدوده شده باشد از بدترین ظروف برای طبخ یا کشیدن غذا هستند: "و نهى شدید نمودهاند در استعمال اناى نحاسى قلعى ناکرده و قلعى رفته".
د ــ بهدلایل فوق، باید از ظرف مسینی استفاده کرد که:
ــ تازه قلعاندود شده باشد.
ــ خوب و ضخیم، قلعاندود شده باشد.
ــ تمیز و پاکیزه باشد.
بهمحض نازک شدن یا خراش برداشتن پوشش، مجدداً قلعاندود شوند: "تأکید بلیغ نمودهاند در تجدید قلعى نمودنِ آن هرگاه اثر زوال آن ظاهر گردد".
هـ ــ طبق آنچه در کتب طب قدیم آمده است، استفاده از ظروف مسین فاقد پوشش قلع یا دارای اشکال در این پوشش، باعث فساد غذا و بروز امراضی، چون جذام میشود؛ این اتفاق در صورت طبخ غذای چرب، ترش، شور، تلخ یا دارای رطوبت فراوان، لبنیات، پختن گوشت یا ماهی در آن یا طولانی شدن مدت طبخ یا زیاد ماندن غذا در این ظروف پس از پایان طبخ، تشدید میشود:
"بهخلاف دیگ مسى که طبخ طعام در آن خوب نیست خصوص که تا زمان طویلى در آن طبخ یافته و یا طعام بسیار چرب و مائیت وافر داشته و یا با حموضت باشد و همچنین ماندن در آن".
"نباید خوراکهاى شور و تلخ و چرب و ترش و شیرین و از قبیل روغن و گوشت را در آوند مسین بسیار نگهدارند که مس حتماً زنگار دارد و زنگار سم قاتل است".
"آشامیدن اشیاى حامضه و لبنیات و لحوم و یا مالحه و یا تلخ و یا چرب در ظرف مس بیقلعى خصوص که زمانى در آن مانده باشد بسیار مضر و در قلعیدار مدّتى گذاشتن نیز مضر خصوصاً که گرم باشد و سر آن را گرماگرم بسته باشند و از همه بدتر ماهى بریان است که در آن گذشته گرماگرم و سر آن را پوشیده شب مانده باشد جهت آنکه اینها همه باعث زنجاریت مساند و زنجارى میگردند و زنجار خود سم است".
و ــ نکته جالبتر اینکه در برخی منابع طب سنتی تأکید شده است که قلعاندود کردن ظروف مسی هم نمیتواند مانع تامّی برای بروز مسمومیت ناشی از مس باشد بهخصوص اگر غذای گرم، مدت زیادی در ظرف مسی دربسته بماند: "و بدانند که اندودن وى به قلعى اگرچه مانع تمام نمیشود مر ظهور اثر نحاس را، اما نسبت به آن که بیقلعى بود بهمراتب قلیلالمضرت است لهذا تأکید کردهاند در تجدید قلعى کردن".
دیدگاه بوعلی سینا در مورد مس
از دیدگاه طب سنتی بهترین ظروف، ظروف سنگی و سفالی و لعابی و گلی هستند. از نظر بو علی سینا دو نوع مس وجود دارد که یکی قبرصی سرخ مایل به زرد است که از نوع دیگر بهتر است و برای درمان زخم مفید است. دیگری مس سرخرنگ است که انواع روشن و سیاه و طالیقون (سوخته تند و نیزو گیرنده است) که مانند مس مایل به زرد برای درمان زخم مفید است.
مزاج آن گرم و خشک است. گویند اگر موی را با موچین مسی طالیقون بچینند نمیروید که صحیح نیست. مصرف آن (موضعی و خوراکی) اگر به کام برسد قی را تحریک میکند، یک مثقال و نیم شربت آبکی موجب اسهال میشود، موی را سیاه میکند؛ گوشت زائد را میخورد؛ از گسترش عفونتها و غدهها جلوگیری میکند، با عسل از سفتی آنها میکاهد با عسل زرد آب را بیرون میریزد. ممکن است موجب بروز بیماری شود.
فواید آشپزی در ظروف مسی
علت خوشمزه شدن و خوب جا افتادن غذا در ظروف مسی این است که حرارت در ظروف مسی بیش از سایر ظروف فلزی نگهداری و به طور یکنواخت توزیع میشود. پخت غذا در این ظروف میتواند کم خونی را کم کند، زیرا مس از عناصر لازم برای فرآیند خونسازی و رفع کم خونی است.
در دهه پیش مردم کشور ما برای پخت غذا مخصوصاً خورشت و آش از قابلمههای مسی استفاده میکردند و یک کفگیر آهنی داشتند به نام حسوم که موقع پخت غذا دائم درون آن قرار میگرفت و باعث رفع کم خونی میگشت.
ویژگیهای فلز مس و رسانایی بسیار زیاد آن است که باعث میشود غذا در ظرف مسی خیلی سریعتر بپزد و انواع خورشها در این ظروف بهتر جا بیافتد، همینطور سرخ کردن غذاها در ظرف مسی باعث تردتر شدن آنها میشود.
کمبود یون مس موجب احساس رخوت و خواب آلودگی و کسالت مداوم میشود و سبب میشود که درد مفاصل داشته باشیم، پخت غذا در ظروف مسی باعث از بین رفتن این حالات میشود و برای جبران کمبود یون مسی پزشکان توصیه میکنند یک دست بند مسی به دست داشته باشید. یکی از علتهای بروز بیماری آلزیمر را رسوب یونهای آلومینیوم در مغز عنوان میکنند.
پخت غذا در ظروف مسی باعث طول عمر مفید و سلامتی جسمی خانمهای نزدیک به دوران عادت ماهیانه میشود. در شمال ایران برای جلوگیری از بیماریهای خونی و سرطان خون موقع پخت خورشت (مخصوصاً فسنجون) یک تکه آهن یا نعل وسط خورشت میانداختند تا کاملا رنگ بگیردو این کار باعث آزاد شدن یونهای آهن و سلامتی بدن میشود، باید بدانید هیچ کارتل داروئی نمیتواند از یون یک عنصر برای شما قرص تهیه کندو آن چیزی که به اسم قرص آهن میشناسید مولکول آهن هست.
مضرات آشپزی در ظروف مسی
ظروف مسی زود اکسید میشوند و ترکیب پذیری بالایی با مواد غذایی دارند، بنابراین میتوانند باعث مسمومیت شما شوند.
وجود آلیاژهایی مانند قلع، نیکل، استیل و لعاب که به نوان پوشش ظروف مسی برای کاهش میزان ورود مس به غذا استفاده میشود سبب ورود فلزات سنگین به بدن میشود.
اگر غذاهای اسیدی و قلیایی برای مدت طولانی در این ظروف پخته یا نگهداری شوند باعث تخریب غذا میشود.
مس با غذاهای اسیدی واکنش نشان میدهد پس به این علت ظروف مسی را معمولا با لایهای از یک فلز دیگرمثل قلع یا استیل یا نیکل میپوشانند تا از ورود مس به غذا جلوگیری شود. این لایه در هنگام پخت و پز به مقدار کم در غذا حل میشود بنابراین از پختن غذاهای اسیدی در ظروف مسی پوشش داده نشده باید اجتناب کرد.
در هنگام شست و شو خراشیدن یا ساییدن این ظروف، لایه پوششی محافظ را از بین میبرد و دیگر نباید در ظروفی که لایه پوششی آنها از بین رفته پخت و پز کرد، زیرا این فلز هنگامی که در مقادیر زیاد وارد غذا میشود باعث تهوع، استفراغ و اسهال میشود.
راههای تشخیص ظروف مسی اصل و تقلبی
با روی کار آمدن دوباره ظروف مسی عدهای از سود جویان برای جذب منافع خود ظروف تقلبی را وارد بازار کردند. این ظروف از آلیاژی از فلز مس و برنج به نسبت یک به دوتشکیل شده است.
بیشترین تولیدات ظروف مسی اصل در زنجان انجام میشود که سرخ رنگ و شفاف بوده، اما رنگ ظروف تقلبی زرد متمایل به مات میباشد و ناخالصی در آن بیشتر است. مسگران متبحر و قدیمی میتوانند ظروف مسی اصل را از تقلبی تشخیص دهند بنابراین برای خرید این نوع ظروف از مراکز معتبر آن را خریداری نمایید.
افزایش و کاهش مس خون و بیماریهای مربوط به آن
مس سومین ماده معدنی در بدن است و در بدن یک فرد سالم مقدار مس بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی گرم است و تقریبا توسط پروتئین پلاسمای خون با نام سرولوپلاسمین حمل میشود. برای اینکه از مزایای این ماده بیشترین استفاده را ببرید باید آن را در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانید.
مس در همه برنامههای غذایی فقیر و نامناسب نیز یافت میشود، کمبود این عنصرمعمولا در بیماران مبتلا به نفروزیس (نارسایی کلیه)، ویلسون، مبتلایان به سوء تغذیه پروتئین – انرژی و نوزادانی که با شیر گاو تغذیه میکنند، دیده میشود.
مس برای سلامتی شامل رشد مناسب بدن، استفاده کارآمد و موثر از آهن، واکنشهای مناسب آنزیمی و نیز بهبود سلامت بافتهای همبند، مو و چشم مفید است و برای جلوگیری از پیری زودرس و تولید انرژی فواید زیادی دارد. از سایر مزایای مس برای سلامتی، ریتم قلبی منظم، غده تیروئید تنظیم شده، کاهش نشانههای مرتبط با التهاب مفاصل، درمان سریع زخم، افزایش تشکیل گلبولهای قرمز خون و کاهش کلسترول است.
مس فرآیند متابولیک طبیعی در ارتباط با اسیدهای آمینه و ویتامینها را قادر میسازد. این ماده در بدن تولید نمیشود واز طریق منابع خارجی وارد بدنمی شود.
غذاهای مس دار
زردآلو، تخمه ها، مغز گردو (با پنیر)، قند، لوبیا، قارچ، جو، جوانه گندم
علائم کمبود مس
نا کارآیی استخوان و کم خونی، سوخت و ساز غیر عادی کلسترول، لکههای سفید با رنگ ناخن و پوست، آسیب رگها، نقص در تنظیم قلب.
نوتروپنی (neutropenia) بهترین علامت مربوط به کمبود مس میباشد که کاهش غیر طبیعی تعداد گلبولهای سفید خون است افرادی که از کمبود مس رنج میبرند دچار درد مفاصل میشوند که پزشکان به این افراد توصیه میکنند دستبندهای مسی بیاندازند تا با تماس دست بندهای مسی با پوست بخشی از این کمبود جبران شده و از درد مفاصل کاسته میشود.
بیماریهای نقصان مس خون hypocupremia
* بیماریهای سلیاک
* هیپوپروتئینمی ایدوپوپاتیک
* بیماریهای کلیه
* بیماریهای سوء تغذیه
* اسپرو
بیماریهای مربوط به افزایش مس خون
* عفونتهای میکروبی
* ویروسی
* پرکاری شدید تیروئید
* لوسمی مزمن
* بعضی از انواع سرطانها
* هموکروماتوزیس
* سیروزها
* تب حاد روماتیسمی
* انفارکتوس قلب
* لوپوس ارتیماتو
شتسشو و نگهداری ظروف مسی:
اولین و مهمترین نکته:
در قسمتهای قلع شده مانند داخل قابلمهها به هیچ عنوان از سیم استفاده نکنید.
لایه قلع ممکن است خراشیده شده و در هنگام پخت و پز باعث مسمومیت شما به واسطه فلز مس شود.
خب همانطور که گفته شد از نقاط ضعف مس سیاه شدن در معرض شعله گاز است.
برای اینکه همیشه یک ظرف مسی زیبا و تمیز داشته باشیم میتوانیم از روشهای زیر استفاده کنیم.
پاک کردن سیاهی
۱- استفاده از نمک دانه درشت، سرکه سفید، اسفنج سخت، یک شوینده معمولی:
در این روش ابتدا بر روی سطح ظرف کمی نمک میریزیم.
سپس سرکه سفید را روی ظرف ریخته و مدتی منتظر میمانیم، بعد دوباره مقداری نمک ریخته.
روی اسفنج سرکه ریخته و بیرون ظرف را میشوییم. (این روش برای سطح خارجی ظرف است)
بعد از اینکه ظرف تمیز و زیبا شد.
ظرف مسی را با شویندهای معمولی (مایع ظرف شویی) و آب بشویید تا بوی نا مطبوع از بین برود.
۲- روش دیگر برای ظروف کوچکتر
میتوان داخل یک قابلمه بزرگ، یک فنجان سرکه، یک قاشق نمک و مقداری آب ریخت.
بعد از اینکه قابلمه را بر روی شعله گذاشتیم و آب به جوش آمد ظرف مسی خود دار وارد آب میکنیم.
صبر میکنیم تا ظرف تمیز شود. بعد از این مرحله ظرف را از قابلمه خارج کرده و صبر میکنیم تا ظرف سرد شود.
در انتها ظرف خود را با مایع ظرف شویی میشوییم.
۳- نمک، سرکه، آرد
در این ابتدا یک فنجان سرکه آماده میکنیم، یک قاشق نمک در آن میریزیم و بعد مقداری آرد به آن اضافه میکنیم تا محلولی نرم و یک دست ایجاد شود.
با استفاده از این محلول ظرف خود را تمیز میکنیم و در انتها با مایع ظرف شویی دوباره شستشو میدهیم.
ظروف آلومینیومی را با گرانیت میپوشانند و به آن ظروف گرانیتی میگویند.
ظروف آلومینیومی را با سرامیک میپوشانند و به آن ظروف سرامیکی میگویند.
پس چطور وقتی داخل ظروف مسی را با قلع میپوشانند به آن همان ظروف مسی میگویند؟؟؟
یه جای کار میلنگد!!!